Overshoot Day: bangmakerij van de groene kerk?

Het is vandaag zover: Earth Overshoot Day: de dag die ons eraan herinnert dat we wereldwijd jaarlijks ongeveer anderhalve planeet door onze consumptiemolen jagen. Wat moeten we hier nu in godsnaam mee aanvangen: passeert het zoveelste doembericht de revue, of betekent dit een broodnodige schop onder de kont?

Een doembericht is het wel degelijk. Vanaf vandaag leven we met z’n allen op (ecologisch) krediet voor de rest van het jaar. Niet zo erg toch, zullen sommigen denken. Investeringen vergen nu eenmaal schulden, en om een omelet te bakken moet je eieren breken. Alleen gaan we al sinds 1975 in het rood, en elk jaar steken we ons nóg dieper in de schulden. Mocht er een ecologisch equivalent van het Europees stabiliteits- en groeipact bestaan, de Europese Commissie zou niet nalaten ons te geselen met zware sancties en vermanende sermoenen. Het palmares van België is bovendien niet rooskleurig. Als iedereen evenveel opsoupeerde als een Belg, dan hadden we 4,3 planeten nodig. Gelukkig (of helaas?) leeft niet iedereen als een Belg. 

Oorlog tegen klimaatverandering

Hopelijk stemt dit toch even tot nadenken. Het drukt ons ondubbelzinnig met de neus op de feiten. Ondanks een aantal verdienstelijke pogingen zijn we als maatschappij echt niet goed bezig, althans vanuit een perspectief waarbij we rechtvaardigheid en duurzaamheid nastreven: de rechtvaardigheid om iedereen, ook buiten België, voldoende te bieden voor een gezond, gelukkig en comfortabel leven; duurzaamheid, om ook onze kinderen en kleinkinderen de mogelijkheid te geven zo’n rechtvaardig leven te leiden. Instrumenten en campagnes zoals Overshoot Day zijn meer dan ooit nodig om ons hieraan te herinneren. 

Mochten we allemaal rationele mensen zijn, we zouden nu gezamenlijk aan de alarmbel trekken.

Mochten we allemaal rationele mensen zijn, we zouden nu gezamenlijk aan de alarmbel trekken. We zouden WOII-gewijs een klimaatversie van een oorlogseconomie op touw zetten. Toch zal dat niet gebeuren. In de context van nakende milieu- en klimaatcatastrofes blijven we als kikkers in kokend water ronddobberen, terwijl groteske slogans zoals de ‘Summer of Terror’ er als zoete koek in gaan. We klasseren het nieuws verticaal, en gaan vervolgens over tot de orde van de dag, te weten de zoveelste politieke rel, de was en de plas, en de sleur van het leven in loonarbeid. 

De angst

Vreemd. Het inspelen op onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen en gevoel van identiteit werkt nochtans wonderwel, zoals we momenteel in de politieke arena waarnemen. Filosoof Hans Jonas had het in de 20ste eeuw al over de ‘heuristiek van de angst’ om mensen tot actie te doen overgaan: “het is beter om een oor te lenen aan de profetie van tegenslag dan aan die van geluk.” Het jarenlange onderzoek van psycholoog en Nobelprijswinnaar economie Daniel Kahneman in de gedragseconomie bevestigt dat mensen verlies doorgaans meer laten doorwegen dan gelijkwaardige voorspoed. 

Doembeelden van allerhande populisten gaan vooral in op het feit dat anderen zich moeten aanpassen of opkrassen. 

Waarom heeft ecologische malheur dan toch zo’n beperkte impact om mensen tot ingrijpende actie aan te zetten? Overshoot Day en gelijkaardige initiatieven impliceren namelijk dat er iets schort aan onze manier van leven en onze (nogal artificiële) tradities, waar wijzelf iets aan moeten doen, terwijl doembeelden van allerhande populisten vooral ingaan op het feit dat anderen zich moeten aanpassen of – nog liefst van al – opkrassen. 

Een andere boeg

We mogen niet toelaten dat Overshoot Day en gelijkaardige alternatieven worden weggezet als bangmakerij van de groene kerk, een maar al te reëel risico. Integendeel, het moet ons aanzetten een visie voor te stellen van een rechtvaardige, duurzame en inclusieve maatschappij, met andere woorden een concrete invulling van ‘het goede leven’, in het besef dat actie hoogstnodig en dringend is. 

Want laat ons eerlijk zijn, daar schort het aan vandaag de dag. Neem Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, die na de Brexit niet verder komt dat het herkauwen van de aloude mantra van jobs en groei om het vertrouwen van de burger terug te winnen. We zullen meer, beter en andere oplossingen nodig hebben dan dat om de zogenaamde perfecte storm aan uitdagingen vandaag de dag te boven te komen. We moeten deze in verband brengen met die aspecten die we wel degelijk willen verbeteren en veranderen: een goede gezondheid, sterkere sociale relaties en vertrouwen, robuuste sociale bescherming en een bloeiende, lokaal verankerde economie. 

Een uitnodiging

De voorstellen moeten zowel de platgetreden paden verlaten als politiek aantrekkelijk zijn, voorbij het groeiverhaal dat stilaan niet meer is dan een holle doos.

Een wake-up call om te kijken hoe de consumptiemaatschappij werkelijk bijdraagt aan ons doel van het goede leven.

Doen we dat niet, dan geven we ruimte aan toenemende polarisatie en symptoombestrijding. Op die manier vormt Overshoot Day een uitnodiging aan beleidsmakers, journalisten – en uiteindelijk aan ons allemaal.

Een wake-up call dus om onze taboes in vraag te stellen, om te kijken hoe de consumptiemaatschappij werkelijk bijdraagt aan ons doel van het goede leven. Laten we die wake-up call dus vooral goed gebruiken om de zin van ons bestaan scherp te stellen en dit politiek vorm te geven.