Tijd voor een nieuw ontwerp

2013 was het jaar van alweer een nieuwe fase in de globalisering. Door het snel wegsmelten van het poolijs kwam de Noordoostpassage, het noordpoolgebied ten noorden van Rusland, vrij voor de scheepvaart. Maar liefst 370 schepen voeren door de noordelijke route. In 2010 waren dat er nog maar vier.  Panama, dat in 2015 zijn nieuwe, bredere en diepere kanaal opent, ziet met lede ogen deze onverwachte concurrent in de wereldwijde doorvaartroutes.

De Belgische glacioloog van de VUB, Philippe Huybrechts, noemt het smelten van het ijs een early warning systeem voor de opwarming van de planeet. Met die opwarming gaat het razend snel. Terwijl het ene rapport na het andere besluit dat we op koers zitten om af te stevenen op een wereld die tegen het einde van de eeuw wel eens tot 4,5°C warmer zou kunnen worden, waarschuwen wetenschappers dat een opwarming van 2°C al onbeheersbare gevolgen zal hebben.

Ook de recente IPCC publicatie is duidelijk: de ruimte om nog te vervuilen slinkt razendsnel, we moeten zonder uitstel af van de fossiele brandstoffen.

In het jargon van de VN-klimaatonderhandelingen is er inmiddels een term bijgekomen.  In de jaren negentig lag de nadruk op “mitigatie” (het verminderen van de CO2 uitstoot), nadien kwam daar “adaptatie” (aanpassen aan de impact van de opwarming) bij. Aanvankelijk had men daarbij vooral de meest kwetsbare regio’s voor ogen, zoals de kleine eilandstaten en laag gelegen kustgebieden. Vandaag ontwikkelt ook Europa adaptatieplannen voor niet meer te mijden impact van de opwarming.

Sinds kort is er nu een derde rubriek, naast mitigatie en adaptatie, die van “loss and damages” (onherstelbare schade en verlies).  De orkaan Haiyan in de Filipijnen zegt genoeg over de proporties die de schade kan aannemen. Intussen blijft de stroom klimaatvluchtelingen aanzwellen en discussieert Europa over hoe het zijn grenzen beter kan dichten.  

Voorbij de orthodoxie

Het is onrustwekkend hoe beleidsmakers de klimaatrapporten als verdoofd over zich heen laten gaan, enkel gefocust op kortetermijnbelangen en opgesloten in een tunnelvisie. Diezelfde tunnelvisie maakt ook dat er voor de economische crisis geen fundamentele oplossingen worden aangedragen. Volgens de befaamde Koreaanse econoom Ha-Joon Chang zit de volgende crisis er al volop aan te komen. De wortels van het probleem – de rijken die er alles aan doen om steeds rijker te worden, en de oncontroleerbare snelle financiële transacties- worden immers ongemoeid gelaten.

Oplossingen kunnen er alleen komen als we afstappen van de orthodoxie en het blinde vertrouwen in de leugen van de vrije markt laten varen, aldus Chang. Chang, die half december te gast was aan de UCSIA, had als titel voor zijn masterclass Laat honderd bloemen bloeien. Zijn boodschap: stop met de orthodoxie en zet ramen en deuren open zodat er vanuit verschillende invalshoeken licht kan schijnen op de problemen waarin we verstrikt zitten. We hoeven zelfs het warm water niet uit te vinden, ook onze eigen geschiedenis is rijk aan alternatieve benaderingen. “Het is niet altijd zo geweest”, er zijn wel alternatieven.

Diversiteit is het antwoord

Intussen proberen steeds meer individuen en lokale gemeenschappen een eigen traject uit: de Britse voedselactivist Tristram Stuart die op zijn eentje de voedselverspilling begon aan te klagen en een wereldwijde beweging op gang trok. De Indische milieu-activiste Vandana Shiva die in het najaar overvolle zalen trok met haar pleidooi tegen de macht van de multinationals en voor diversiteit.

Niet dat haar boodschap zo nieuw is, ze verkondigt die al 40 jaar. Nieuw is wel dat ze hiermee honderden mensen in Vlaanderen, jong en oud, wist te boeien. Teken dat er ook in de geesten wat verandert, en dat is een belangrijk keerpunt, konden we van de Duitse sociaal-psycholoog Harald Welzer leren.  Het neoliberale denkkader heeft immers ook ons mens- en wereldbeeld geformatteerd, en pas wanneer we daar kunnen uit stappen, worden we weer vrije mensen en kunnen we weer nieuwe perspectieven zien.

Daarom begon hij met zijn FuturZwei, een stichting die de alternatieven in de marge zichtbaarheid wil geven.  

Latijns-Amerika, tussen verleden en toekomst, tussen Oost en West

Precies twintig jaar geleden, toen de meesten van mening waren dat “er geen alternatief bestond”, verschenen in Mexico de zapatisten op de wereldscène. Een paar honderd Maya-indianen verkondigden met hun “ya basta” de oorlog aan het neoliberalisme en organiseerden “intergalactische bijeenkomsten”. Vandaag bouwen ze lokaal aan alternatieve vormen van onderwijs en politiek. “Dat ieder zijn ya basta neemt, en aan de slag gaat”, was de boodschap van subcomandante Marcos.

Een boodschap die meer en meer voet aan de grond krijgt. Zij waren de voorbodes van de Top van Seattle, de bijeenkomsten van het Wereld Sociaal Forum en van de Indignados en Occupy-bewegingen.  

Voor Latijns-Amerika zelf was 2013 het jaar waarin de autonomie van het continent ten aanzien van zowel Europa als de VS verder geconsolideerd werd. Het bolivariaanse project werd zwaar op de proef gesteld door het verlies van Hugo Chávez en zoekt een tweede adem. De protesten van het Braziliaanse volk tegen president Dilma en de prioriteiten van haar zogenaamd sociale beleid kwamen als een donderslag bij heldere hemel. Toch is de bewindsvrouw overeind gebleven en wist ze ook haar “mannetje” te staan  tegen president Obama in het NSA-schandaal.

Uruguay nam het risico voor een nieuw drugsbeleid en legaliseerde marihuana door de productie en distributie in handen van de staat te brengen. Een vernieuwende poging om het hemeltergende drugsgeweld de kop in te drukken.

En last but not least, historisch zijn de vredesgesprekken die in Colombia werden opgestart met de Farc-guerrilla die volgend jaar zijn vijftigste verjaardag viert en stilaan een anachronisme is geworden. President Santos hoopt alleszins tegen de verkiezingen van mei volgend jaar die deal rond te hebben.

Langzaam maar zeker timmert het continent zo aan een weg van waardige zelfbeschikking, op zoek naar nieuwe evenwichten in de relaties met Europa, Afrika, China en Rusland, met een wereld in verandering.