Tijd voor een Vlaams wapenembargo op het Midden-Oosten

De achilleshiel van het Vlaams wapenexportbeleid is het eindgebruik. Tussen 60 en 78 procent van het uiteindelijk gebruik van de Vlaamse wapens is immers ongekend. Vlaamse componenten zoals sensoren, vuurgeleidingssystemen en beeldschermen worden geïntegreerd in de wapensystemen van omliggende Europese landen en daarna geëxporteerd naar conflicteuze regio’s. 

‘Tussen 60 en 75 procent van het eindgebruik van Vlaamse wapens is ongekend.’

De Saoedische Eurofighter Typhoons die momenteel Jemen bombarderen, bevatten bijvoorbeeld Vlaamse radartechnologie. Deze onderdelen werden in eerste instantie geëxporteerd naar Duitsland waar ze geïntegreerd werden in het Eurofighter gevechtsvliegtuig.

Vlaams minister-president Geert Bourgeois verbergt zich achter Europese regelgeving. Zo stelt hij dat de Vlaamse onderdelen geïntegreerd in de Eurofighter Typhoons zo klein zijn dat Vlaanderen deze onderdelen niet meer mág controleren - ‘dit is een toepassing van een Europese richtlijn die ons zelfs verbiedt om in zulke gevallen tot een weigering over te gaan’, antwoordde Bourgeois recent op een parlementaire vraag van Wouter Van Besien die het probleem aankaartte.

De minister-president heeft gelijk, maar laat een aantal cruciale elementen achterwege. Sinds 2009 heeft een Europese richtlijn de intra-Europees wapenhandel geliberaliseerd. Wapenbedrijven kunnen daardoor vrij hun producten verhandelen van de ene naar de andere lidstaat. De richtlijn wordt door elke lidstaat afzonderlijk geïmplementeerd. Vlaanderen heeft ervoor gekozen om zeer ver mee te gaan met die Europese regelgeving en haar wapenhandelbeleid te versoepelen. 

De minister-president verbergt zich dus onder een Europese paraplu, zonder erbij te vermelden dat het wel degelijk een politieke keuze was om de Vlaamse controle-mogelijkheden uit handen te geven. 

Helft wapenhandel van de radar

De aanpassing van het Vlaams wapenhandeldecreet heeft er bovendien voor gezorgd dat een groot deel van de Vlaamse wapenexport niet meer gecontroleerd wordt. Het gaat over producten die een militair eindgebruik hebben, maar niet vallen onder de gemeenschappelijke EU-lijst van controleplichtige militaire goederen. Deze producten vielen voordien onder de zogenaamde catch-all clausule. Maar liefst de helft van de voordien gecontroleerde wapenhandel is hierdoor weggevallen. 

Zo bevatten de Saoedische pantserwagens, die ingezet werden voor het neerslaan van de geweldloze volksprotesten in Bahrain, nog Vlaamse beeldschermen. Door de restrictieve interpretatie van de catch-all worden deze beeldschermen vandaag niet meer gecontroleerd.

Verenigde Arabische Emiraten: grootste afnemer Vlaamse wapens

Bourgeois stelt verder nog in de commissie voor buitenlands beleid: ‘Vlaanderen levert geen wapens aan partijen in een gewapend conflict, dat is duidelijk het standpunt.’

Nochtans levert Vlaanderen al jaren wapens aan regimes die betrokken zijn bij het plegen van mensenrechtenschendingen en gewapende conflicten. Zo wisten de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) zich de afgelopen jaren steeds gegarandeerd van Vlaamse wapens, ondanks het feit dat de VAE momenteel grondtroepen inzetten in Jemen en het VN wapenembargo tegen Libië flagrant met de voeten treden.

In 2014 alleen al werd voor meer dan 6 miljoen euro export vergund naar de VAE, goed voor maar liefst 15 procent van de Vlaamse wapenexport. Daarmee waren de VAE de grootste afnemer van Vlaamse wapens.  

Niet onomkeerbaar

Wapenexport leidt niet tot een veiliger Europa in een veiligere wereld. Integendeel. De conflicten in het Midden-Oosten worden mede in stand gehouden door de Europese wapenexport. De chaos die daar heerst, heeft ook gevolgen bij ons. Vlaanderen heeft er de mond van vol de grondoorzaken van conflict te willen aanpakken. Indien het de regering menens is, laat het dan al eens de wapenhandel aanpakken.

‘Geen enkel land in het Midden-Oosten is niet betrokken bij een conflict, een wapenembargo op de regio is broodnodig.’

De gaten die in het Vlaams controlebeleid zijn geslagen zijn niet onomkeerbaar. Een evaluatie van het wapenhandeldecreet ligt momenteel op tafel. Dit is dan ook de uitgelezen kans voor Vlaanderen om werk te maken van een meer gedegen exportbeleid. 

Vredesactie doet drie suggesties. Ten eerste is een sluitend exportbeleid zonder kennis van het eindgebruik niet mogelijk. Nochtans valt het eindgebruik met de nodige politieke wil wel degelijk te achterhalen. 

Ten tweede is de helft van de Vlaamse export van de radar verdwenen. Hiermee is de slinger te ver doorgeslagen. De catch-all clasule moet terug breder geïnterpreteerd worden. Dit is binnen de huidige wetgeving perfect mogelijk. 

Ten derde is er momenteel geen enkel land in het Midden-Oosten dat geen betrokken partij is bij een conflict. Hoe dan ook zullen de wapens die Vlaanderen naar daar uitvoert vroeg of laat gebruikt worden. Een wapenembargo op heel de regio is dan ook broodnodig.

Bram Vranken is stafmedewerker bij Vredesactie.