Goudkoorts in Suriname: over winnaars en verliezers

Een tocht naar het binnenland van Suriname is makkelijker dan gedacht. Voor ons vertrek worden we in Paramaribo gewaarschuwd voor wat ons in het regenwoud te wachten zal staan: criminele bendes en illegale goudzoekers die geen pottekijkers dulden. Complete anarchie. Wij kopen die ochtend in de Surinaamse hoofdstad gewoon een busticket richting het binnenland en staan enkele uren later heelhuids en zonder kleerscheuren in Nieuw Koffiekamp.

Nieuw Koffiekamp

Nieuw Koffiekamp is de laatste jaren symbool komen te staan voor alles wat fout loopt in het Surinaamse goudverhaal. Wanneer we met onze gids het laatste traject tot het dorp afleggen over een gammele weg, wordt ons meteen duidelijk waarom.

Het hele boslandschap is aangevreten door de activiteiten van hongerige goudzoekers. Langs weerszijden van de weg wisselen zandhopen zich af met geelbruine modderpoelen. De verlaten geraamten van wat ooit goudzoekershutten waren, doen vermoeden dat de mijnactiviteit hier al even is stilgelegd.

De Canadese multinational Iamgold is sinds 2011 eigenaar van de Rosebel goudmijn, de grootste goudconcessie in Suriname.

Niets is minder waar. Er heerst een opvallende bedrijvigheid op de baan richting Nieuw Koffiekamp. Enorme vrachtwagens schieten ons voorbij. Iets later volgt een colonne arbeidersbusjes. Allemaal in dezelfde goudbeige kleur en met hetzelfde logo.

Net voor we het dorp bereiken, komen we aan een tweesplitsing. Links ligt het dorp, rechts loopt een weg dieper het woud in. In de verte ontwaren we enorme stofwolken. Een gouden pijl met zwarte letters wijst de weg: ‘Iamgold, Rosebel Gold Mine’.

I am gold

De Canadese multinational Iamgold is sinds 2011 eigenaar van de Rosebel goudmijn, de grootste goudconcessie in Suriname. Met een oppervlak van 170 km2 en een jaarlijkse productie van 12.000 kilo goud is de mijn de grootste van het land, en voor zowel Iamgold als de Surinaamse staat van enorm belang. Alleen is er één probleem: er ligt een dorp midden in de concessie.

Nieuw Koffiekamp werd in de jaren ’60 “getransmigreerd” om plaats te maken voor het reusachtige Brokopondo-stuwmeer in het hart van het Surinaamse binnenland. Pas in de jaren negentig kwamen de inwoners tot het besef dat hun dorp was verplaatst op een goudberg.

Morales (57) maakte de verhuis als kind mee en voelt de hete adem van de multinational. ‘Ons dorp ligt midden in de concessie van Iamgold. Je gaat je huis uit, en je staat te pissen in de concessie van een multinational.’

Gedoogbeleid

De aanwezigheid van Iamgold wordt ervaren als een bedreiging voor het dorp. De vrees bestaat dat ze in de toekomst opnieuw plaats moeten ruimen. Maar tot die tijd dulden ze elkaar als gedwongen buren.

‘Je gaat je huis uit, en je staat te pissen in de concessie van een multinational.’

De multinational staat toe dat lokale goudzoekers hun gang kunnen gaan in de Roma-pit even buiten het dorp. Dit gedoogbeleid is echter geen duurzame oplossing, omdat het ook gelukzoekers aantrekt van elders —die de grenzen van het dorp aanvreten op zoek naar goud.

Ondertussen trachten de Nieuw Koffiekampers een last om te zetten in een lust. Morales is kippenkweker en levert wekelijks eieren aan Iamgold. Toch is hij een van de weinige van de 600 dorpelingen die echt verdient aan de aanwezigheid van de multinational.

‘Van ons dorp werken er nog geen 20 mensen bij Iamgold, terwijl ze 1.700 arbeiders in dienst hebben. Voor hersenwerk importeren ze liever mensen uit Paramaribo.’

Toch zit Iamgold verveeld met de situatie. Jaarlijks geeft de mijngigant miljoenen uit aan public relations om de lokale bevolking te vriend te houden. Het nieuwe schoolgebouw in Nieuw Koffiekamp werd voor de helft door hen gefinancierd. Maar daarmee is de toekomst van het dorp niet verzekerd. ‘Die tegemoetkoming is een verzachting van het leed. Maar de overlast wordt er niet minder op,’ zucht Morales.

Spoken in het regenwoud

Toch is het niet zozeer de multinational zelf, maar veeleer de goudzoekers van buitenaf, die voor de meeste problemen zorgen. Bij de lokale bevolking staan ze bekend als “spoken”.

‘Ze komen hier hun geluk zoeken en werken voor zichzelf,’ klinkt het. ‘Ze zijn met veel meer dan onze jongens, maar houden zich schuil in het bos. Je ziet hen niet.’

‘De politie staat voor een overmachtssituatie en kan niets doen. Ze brengen hun eigen leven in gevaar als ze afdalen in de mijnen om iemand te arresteren.’

Het Surinaamse regenwoud is een open deur met een groot verloop. Dat weet ook de Nederlandse antropologe Marieke Heemskerk, die het fenomeen van de kleinschalige goudwinning in Suriname uitvoerig onderzocht.

‘Drie vierde van de goudzoekers zijn migranten, vooral uit Brazilië. Ze wonen en werken op de goudvelden en hebben hun eigen gemeenschappen gesticht.’

Met 10.000 tot 20.000 zijn ze, de Braziliaanse garimpeiros die zich ophouden in de Surinaamse wouden opzoek naar goud. Niets of niemand lijkt hen tegen te houden. In Nieuw Koffiekamp, net als in de rest van Suriname, is men hen liever kwijt dan rijk.

‘Ook Iamgold heeft last van die spoken,’ vertelt Morales. ‘De politie staat voor een overmachtssituatie en kan niets doen. Ze brengen hun eigen leven in gevaar als ze afdalen in de mijnen om iemand te arresteren.’

Dat de situatie rond Nieuw Koffiekamp gespannen blijft, bewijst een schietpartij van begin dit jaar. Een handelaar werd in de buurt van het dorp overvallen door drie mannen. Ludwig Wijnerman, hoofdkapitein van Nieuw Koffiekamp, riep de lokale gemeenschap op om de ordehandhaving te respecteren. Volgens hem is de aanwezigheid van politie in de omgeving van de goudvelden hard nodig.

De gouden jongens van Suriname

De illegale goudzoekers dragen nauwelijks af aan de Surinaamse staat, maar wie verdient nu écht aan de Surinaamse goudhandel? Met die vraag trok onderzoeksjournalist Jeroen Trommelen een jaar naar de Nederlandse oud-kolonie. Het antwoord schreef hij neer in zijn boek Gowtu - Klopjacht op het Surinaamse goud.

‘De groep mensen die er werkelijk toe doet is klein’, aldus Trommelen. ‘Ruim 25 concessies waarop daadwerkelijk goud mag worden gewonnen, zijn in handen van slechts dertien bedrijven of personen.’

Onder dat selecte clubje enkele opvallende namen. Ronnie Brunswijk nam het in de jaren tachtig op tegen huidig president Desi Bouterse tijdens de burgeroorlog. Vandaag is hij een belangrijk oppositieleider. Volgens Trommelen is hij de absolute golden boy van Suriname.

‘Brunswijk beheert zes van de negen kleinere onderzoeksconcessies waar formeel geen goud mag worden gewonnen. Zes maanden nadat hij zijn steun had toegezegd aan de regering Bouterse, verkreeg hij van het bevoegde ministerie een concessie van 7.000 hectaren. Toeval?’

Waar volgens Trommelen geen twijfel over bestaat, is dat de politieke inmenging in de goudsector alomtegenwoordig is. Dat president Desi Bouterse en zijn zoon Dino verregaande belangen hebben in Surinaams goud wordt in politieke kringen zelfs niet eens ontkent. In het boek van Trommelen reageert Gerold Domping van de commissie Goudordening dat de belangen van Bouterse ‘niet van belang zijn’.

Meest beboste land ter wereld

Zoals zo vaak blijft de natuur verweesd achter. En Suriname heeft als meest beboste land ter wereld veel natuurpracht te verliezen. Uit een studie van de Universiteit van Puerto Rico blijkt dat 40 procent van alle recente schade aan het Amazonewoud plaatsvond in Suriname en buurland Frans Guyana. Grote boosdoener is de kleinschalige goudwinning, die voor ondoordachte ontbossing zorgt.

Voor elke kilo goud die wordt gevonden in Nieuw Koffiekamp of elders, blijft minstens één kilo kwik achter in het milieu.

Geen enkele plek lijkt veilig voor de activiteiten van de goudzoekers. Ook niet als het gaat om een beschermd natuurgebied. In 2012 berichte het Wereldnatuurfonds (WWF) over verwoestende mijnactiviteiten in en rond natuurpark Brownsberg. Het kwaad was dan al lang geschied: fauna en flora waren op vele plekken verwoest.

Volgens Jeroen Trommelen heeft het WWF zelf boter op het hoofd door de problematiek te laten betijen. In een stuk dat in 2013 op deze website gepubliceerd werd, reageerde het WWF Guianas dat het geen gehoor vond bij de Surinaamse politiek voor de wantoestanden in Brownsberg.

Dan is er nog het kwik-probleem in de kleinschalige goudwinning. Voor elke kilo goud die wordt gevonden in Nieuw Koffiekamp of elders, blijft minstens één kilo kwik achter in het milieu. De impact op mens en dier is enorm, weet ook professor Ouboter van de Anton De Kom Universiteit in Paramaribo.

‘Per jaar wordt naar schatting 20.000 kilo kwik gebruikt door de kleinschalige goudontginning. Deze wordt via de wind ook verspreid naar het westen van Suriname, waar niet aan goudwinning wordt gedaan. De kwikdeeltjes komen via neerslag in de waterlopen terecht. Via visconsumptie komt de kwik in het menselijk lichaam terecht, met alle gevolgen van dien.’

Aan je lot overgelaten

De grote winnaars van de Surinaamse goudkoorts lijken evident. De Surinaamse staat int jaarlijks enorme sommen aan belastingen, royalties en consentrechten uit de goudsector. Dat kan enkel maar omdat multinationals als Iamgold op hun beurt zelf stevige winsten maken.

Maar er verdwijnt ook veel geld tussen de plooien van de sector. De politieke elite in Suriname is nauw verweven met de goudwinning en pikt haar graantje mee. Illegale goudzoekers uit Brazilië en de andere buurlanden doen dat op even (on)opvallende wijze. Ze dragen niets af aan de staatskas maar verdienen wel grof geld in het binnenland.

De Surinaamse staat int jaarlijks enorme sommen aan belastingen, royalties en consentrechten uit de goudsector. 

Tegenover de belastingsinkomsten uit goudwinning staat dat Suriname moet inboeten op waar het het meest trots op kan zijn: haar natuur. Milieuorganisaties en academici vinden tot nog toe geen gehoor bij de overheid. Datzelfde lot zijn de binnenlandbewoners beschoren. Zij leven met de gevolgen van de kwikvervuiling en de nabijheid van zowel grote multinationals als onzichtbare “spoken” maar worden nagenoeg aan hun lot overgelaten.

Winnaars en verliezers liggen in de Surinaamse goudkoorts dus dicht bij elkaar, ook in Nieuw Koffiekamp. De angst opnieuw plaats te moeten ruimen, zit er bij de dorpelingen flink in.

‘Het water staat ons bijna aan de lippen,’ besluit Morales de rondleiding in zijn dorp. ‘Maar ondanks alles is er nog hoop. Door Iamgold moeten we misschien opnieuw verhuizen, maar ze doen wel meer voor ons dan de overheid. Het is als een luchtpijp waardoor we kunnen ademen. Maar het is wel benauwd.’