Politieke explosies en verfbommen: De kleurenrevolutie van Macedonië

Al meer dan acht weken komen de Macedoniërs op straat om het vertrek van de regering te eisen. Met verfballonnen gaan ze de overheidsgebouwen en de potsierlijke monumenten van de hoofdstad Skopje te lijf. De ‘Kleurenrevolutie’ is een nieuwe fase van een politieke crisis die al meer dan een jaar aansleept en dat is slecht nieuws voor de EU, die kost wat kost de stabiliteit van het Balkanland wil bewaren.

  • © Toon Lambrechts © Toon Lambrechts
  • © Toon Lambrechts © Toon Lambrechts
  • © Toon Lambrechts © Toon Lambrechts
  • © Toon Lambrechts © Toon Lambrechts
  • © Toon Lambrechts © Toon Lambrechts

Twee mannen houden elk een stevig elastisch touw over hun schouder. Een derde spant de zelfgemaakte katapult op. Als hij loslaat, en als na een paar seconden van spanning de verfbom tegen de voorgevel van het regeringsgebouw uiteenspat, klinkt gejuich uit de menigte, samen met de kreet ‘boja, boja’, ‘kleur’ in het Macedonisch. De politie die in rij voor het gebouw opgesteld staat, laat begaan. De gevel draagt al merktekens van eerdere verfbombardementen, net als die van het justitiegebouw en het parlement. Ook de overdaad aan kitscherige standbeelden die overal in Skopje werden neergepoot om de link met het Macedonië van de Oudheid te benadrukken krijgen een laagje verf. De Kleurenrevolutie heeft Skopje alvast een vrolijker straatbeeld gegeven.

Eerste persoon enkelvoud

Het is maar zelden dat Biljana Ginova een betoging mist. Als burgeractiviste is ze dicht betrokken bij Protestiram, de protestbeweging die al acht weken lang elke dag betoogt voor politieke verandering. De beweging ontstond bij de eerste golf van protest in 2015. Nadat president Ivanov in april dit jaar de politici die verdacht werden van corruptie en machtsmisbruik amnestie verleende nog voor de onderzoeken waren afgerond, kwam Protestiram opnieuw op straat, tot op vandaag.

‘Misschien dooft het protest uit, misschien komen er nieuwe onthullingen die de mensen opnieuw op straat brengen.’

‘Protestiram’ betekent zoveel als ‘Ik protesteer’, in de eerste persoon enkelvoud. Dat is belangrijk, want Protestiram is geen formele organisatie, maar een horizontale burgerbeweging. Iedereen die mee betoogt maakt deel uit van Protestiram. ‘Dit is dag 52 van het protest.’ Hoe lang dit nog vol te houden valt weet Biljana niet meteen. ‘Protest is een levend organisme, en verandert van dag tot dag, afhankelijk van de context. Misschien dooft het protest uit, misschien komen er nieuwe onthullingen die de mensen opnieuw op straat brengen.’

‘Maar het belangrijkste is dat we er zijn. Macedonië was deel van een sterk autocratisch systeem in de tijd van Joegoslavië. Die cultuur van zwijgen en de leider volgen werd doorgegeven na de onafhankelijkheid. Dat verandert op dit eigenste moment terwijl we door de straten wandelen.’

© Toon Lambrechts

Verwend kind

Lange tijd leek Macedonië de beste leerling uit de Balkanklas, ondanks spanningen tussen het Albanese en het Slavische deel van de bevolking. De regering van de premier Gruevski en zijn partij VMRO–DPMNE zat al sinds 2006 comfortabel in het zadel. Maar dat beeld werd in februari 2015 hardhandig aan diggelen geslagen toen Zoran Zaev, leider van de sociaaldemocratische oppositiepartij SDSM begon met het het publiceren van de zogenaamde ‘information bombs’.

Het ging over transcripties en opnames van gesprekken tussen toenmalig premier Nikola Gruevski en leden van de geheime dienst en andere overheidsfiguren. Uit de gesprekken bleek dat de Macedonische overheid meer dan 20.000 oppositieleden, journalisten en andere burgers onder toezicht had geplaatst en een moord door de veiligheidsdiensten had toegedekt. Vooral de invloed op de politiek van Saso Mijalkov, neef van Gruevski en hoofd van de UBK, de beruchte geheime dienst, bleek nog groter dan gedacht.

De onthullingen van Zaev leidde tot massaal straatprotest, waarop de Macedonische overheid hardhandig reageerde. Bezorgd om de stabiliteit in het Balkanland bracht de EU de vier grote politieke partijen van Macedonië rond de tafel onder leiding van Johannes Hann, de EU-commissaris bevoegd voor uitbreidingsonderhandelingen. Het Przino-akkoord voorzag dat de oppositie zou stoppen met het openbaar maken van onthullingen. In ruil zou Gruevski plaats ruimen voor een regering van lopende zaken waarin ook de oppositie vertegenwoordigd zou zijn. Het kiessysteem zou worden herzien in de aanloop naar nieuwe verkiezingen. Een speciale openbare aanklager, een functie die werd opgenomen door Katica Janeva, moest de beerput van de Macedonische politiek uitmesten.

© Toon Lambrechts

Voorbarige amnestie

Een jaar later lijkt het Przino-akkoord dood. De oppositieleden werden uit de interim-regering gezet, de verkiezingen uitgesteld en president Ivanov kondigde amnestie af voor 54 personen die werden aangeklaagd voor betrokkenheid in allerlei politieke schandalen, een beslissing die hij deels ongedaan moest maken onder druk van het opnieuw opgelaaide straatprotest.

‘De amnestie die president Ivanov afkondigde was een opgestoken middenvinger naar de onderzoekscommissie van de speciale openbare aanklager,’ aldus Biljana Ginova. ‘Nadat we opnieuw op straat kwamen heeft hij de amnestie voor 22 mensen opgeschort. Maar dat is niet voldoende.’

Dat de verkiezingen die normaal op 5 juni hadden moeten plaatsvinden werden opgeschort ziet Biljana als een positief gegeven. ‘De voorwaarden voor vrije en eerlijke verkiezingen zijn niet voldaan. De kieslijst staat vol met onbestaande personen en de media blijft in handen van de VMRO-DPMNE . Daarom dat de voltallige oppositie de verkiezingen van 5 juni wilde boycotten.’

‘De voorwaarden voor vrije en eerlijke verkiezingen zijn niet voldaan.’

‘De overeenkomst van vorig jaar tussen de politieke fracties kreeg veel kritiek, omdat alles achter gesloten deuren was verlopen. Toch dachten we dat het tenminste een stap vooruit was. Daarom dat het Przino-akkoord een einde maakte aan de protesten. Maar vandaag blijft er maar weinig overeind van het akkoord, behalve het werk van de Speciale Aanklager. En net die wordt met handen en voeten gebonden door de amnestieverklaring van de president, want de personen in kwestie zijn net sleutelgetuigen of beklaagden. Het is duidelijk dat de VMRO-DPMNE de macht niet wil afstaan. Daarom is de woede groter deze keer.’

Systeem Erdogan

Toch is Biljana niet gerust in de uitkomst van de politieke crisis in haar land. ‘Veel mensen zijn gebonden aan de VMRO-DPMNE door het wijdverspreid cliëntelisme. Een partijkaart is een absolute voorwaarde voor een job in de publieke sector. Die mensen durven niet van zich laten horen, wat ik volledig begrijp. Ik ben ook bang dat de burgers gaan wennen aan alle schandalen en onthullingen. Dat zou een ramp zijn, want zo dreigt Macedonië af te glijden naar een nog autoritairder politiek systeem genre Erdogan.’

Net als Biljana weet ook Branimir Jovanovic niet goed hoe de huidige situatie in te schatten. Hij is een van de mensen achter Levitsa, een nieuwe linkse politieke partij. ‘Gruevski wil tijd kopen. Momenteel helt de publieke opinie over naar de oppositie, maar hoe dat zal evolueren is onvoorspelbaar. De VMRO-DPMNE controleert nog altijd de media, wat hen veel invloed geeft.’

‘Ik zie twee mogelijkheden. Ofwel komt er een overeenkomst over nieuwe verkiezingen in de herfst, iets waar de oppositie achter staat. Indien niet, dan is het aan de straat. Dat zou gevaarlijk zijn, want dat betekent geweld. Nieuwe verkiezingen zullen nooit vrij en eerlijk verlopen gezien de invloed van de VMRO-DPMNE op het kiessysteem en de media, maar als de steun voor de oppositie groot genoeg is kunnen we hen verslaan.’

© Toon Lambrechts

Job kwijt

Branimir Jovanovic betaalde een prijs voor zijn betrokkenheid bij de protestbeweging. Hij werkte als econoom bij de nationale bank, maar werd de laan uitgestuurd na enkele kritische teksten gepubliceerd te hebben. Hij blijft ongerust dat hij in de gaten wordt gehouden. ‘Ik probeer niet over politieke kwesties te praten aan de telefoon. Die wordt zo goed als zeker afgeluisterd. Soms wordt ik op straat aangeklampt door wildvreemde mensen die me rare vragen stellen. Zo ontstaat er een sfeer van paranoia. De overheid probeert de protesten af te schilderen als gestuurd door buitenlandse krachten en organiseert zelf tegenbetogingen. Ik heb verhalen gehoord van mensen die verplicht werden daaraan deel te nemen, wilden ze hun job behouden.’

‘Ik probeer niet over politieke kwesties te praten aan de telefoon. Die wordt zo goed als zeker afgeluisterd.’

Regelmatig borrelen in Macedonië de etnische spanningen tussen het Slavisch en het Albanese deel van de bevolking op. Dat lijkt in deze crisis niet het geval. Of toch? Branimir houdt het in het midden. ‘Er nemen veel Albanezen deel aan de manifestaties, maar de Albanese partijen en bewegingen houden zich afzijdig of organiseren hun eigen protest. Dat is jammer, en voor een deel ook ons falen. De onvrede onder de Albanezen is erg groot, maar we slagen er niet in hen aan te spreken. Toch lijkt het me dat de etnische kwestie minder doorweegt dan vroeger. Ik denk dat er een soort van politieke maturiteit groeit in dit land die minder ruimte laat voor nationalisme. Tenminste, dat hoop ik toch.’

Joegoslavische zombie

Iemand die het optimisme van Branimir Jovanovic niet deelt is Arsim Zekolli. De man was jarenlang diplomaat voor OSCE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Ondertussen hebben zijn scherpe columns van hem een luis in de pels gemaakt bij zowat elke politieke fractie in Macedonië. ‘Deze betogingen zijn geen teken van hoop, maar van wanhoop. Ken je één voorbeeld waarbij een autoritaire overheid baan ruimde door wat verfbommen? Niet dus. En zelfs als de oppositie de verkiezingen zou winnen, dan gaat het louter om een transfer van de macht, niet om echte veranderingen. Het systeem dat hier de laatste 25 jaar is gegroeid blijft intact.’

Dat systeem is een erfenis van het voormalige Joegoslavië, aldus Zekolli. ‘Het is eigenlijk een wrange grap. Ons land heet officieel nog altijd de Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (FYROM). Maar er is niets voormaligs aan, de geest van Joegoslavië is bewaard gebleven. De internationale gemeenschap heeft na de onafhankelijkheid de mechanismes van het oude systeem zoals de veiligheidsdiensten bewaard en zo een soort monster gecreëerd met een democratische kop op een autoritair lijf. De verkiezingen, het parlement,… het is allemaal maar opsmuk. De echte macht ligt bij de veiligheidsdiensten. Als dat hele systeem niet op de schop gaat verandert er niets. Maar niemand die daarover spreekt, want dat raakt aan de bestaansreden van Macedonië, namelijk het bieden van een baken van stabiliteit in de regio.’

‘Als het hele systeem niet op de schop gaat verandert er niets.’

Als voormalig diplomaat kent Zekolli de machinaties van de internationale gemeenschap van binnenuit. Hij legt de hoofdverantwoordelijkheid voor de politieke crisis dan ook grotendeels daar. ‘Toen Macedonië begin jaren negentig de onafhankelijkheid verwierf zag de internationale gemeenschap ons als de beste leerling van de klas, een voorbeeld voor de regio. Goed, maar met wie werden we vergeleken. Servië, een dictatuur? Bosnië, verscheurd door een burgeroorlog? In dat gezelschap was het niet moeilijk om het beter te doen. Maar de opinie van dat moment is vastgeroest als het officieel beleid van de internationale gemeenschap. Macedonië moest het voorbeeld blijven voor de regio, en alle problemen werden onder de mat geveegd. Ondertussen hebben de landen om ons heen vooruitgang geboekt, terwijl wij er enkel op achteruit zijn gegaan, net door die cultuur van stilzwijgen.’

© Toon Lambrechts

Stabiliteit versus democratie

Ook Branimir Jovanovic verwacht weinig heil van de EU, hoewel die vorig jaar de vier politieke fracties tot een akkoord bracht. Dat was niet voldoende volgens hem. ‘De internationale gemeenschap had veel meer kunnen doen. Maar ik wil niet op hen rekenen. Het is belangrijk dat we ons realiseren wat ze willen van Macedonië, en dat is stabiliteit. Ze hebben geen probleem met het regime van Gruevski. Hij levert wat ze verlangen van hem. De EU wil stabiliteit, Gruevski geeft stabiliteit, de EU wil dat Macedonië de vluchtelingen aan de grens tegen houdt, Gruevski bouwt een hek. Enzovoort.’

Zekolli is een stuk scherper in zijn kritiek op de rol van de internationale gemeenschap. Hun stilzwijgen heeft Macedonië zwaar beschadigd volgens hem. ‘Het Westen weegt stabiliteit af tegen democratie. Ik vrees dat ze opnieuw voor stabiliteit zullen kiezen, wat betekent dat we eenzelfde beleid met andere gezichten zullen krijgen. Die aanpak heeft de crisis uitgediept en politieke, sociale en etnische ongelijkheid gecreëerd die we voorheen niet kenden. En al wat Brussel doet is ons hetzelfde medicijn blijven toedienen.’

‘Lokale politici in de Balkan hebben goed begrepen dat als je maar vaak genoeg je liefde aan de EU belijdt, je met alles wegkomt. Dat maakt dat hoe dichter we bij de EU komen, hoe minder Europees we worden. Minder vrijheid, minder Europees denken,… De onthullingen waren geen crisis, maar een kans. Vandaag, een jaar later, zitten we in een crisis, en als er niets verandert brengt morgen conflict. Er is geen gemeenschappelijke factor meer in dit land, behalve de grenzen. In mijn ogen is Macedonië een tragedie die wacht om te gebeuren.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journalist

    Toon Lambrechts is freelance journalist tegen beter weten in. Behalve in MO* Magazine en op MO.be is hij ook te lezen in onder andere Knack, EOS en Vice.

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.