Enorme studieschuld heeft negatieve invloed op welzijn Nederlandse studenten

‘Ik wil zo snel mogelijk afstuderen en mijn schuld aflossen. Het voelt alsof ik straks met een achterstand moet beginnen’, zegt Lotte Gieske, een 20-jarige studente uit Zwolle. Na eerder een verkeerde studiekeuze te hebben gemaakt, ervaart ze nu een nog grotere druk om geen studievertraging op te lopen.

Gieske woont nog thuis, om de kosten wat te drukken. Ze is niet de enige student die dat doet. Het Sociaal Cultureel Planbureau kwam tot de vaststelling dat jongeren niet alleen later het huis uit gaan, maar dat ze ook het kopen van een woning uitstellen. Enkele jaren geleden was de gemiddelde leeftijd om een huis te kopen nog 25 jaar, vandaag is dat 28 jaar.

Bovendien zien steeds meer Nederlandse studenten zich genoodzaakt om een baan te nemen naast hun studie. In 2017 had 70 procent van de studenten een bijbaan, en niet alleen voor een paar uurtjes: ze werken gemiddeld 17 uur per week naast een voltijdse studie. Dat blijkt uit onderzoek van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). Door de lange afstand die Gieske tussen thuis en school moet afleggen, werkt ze niet naast haar studie. ‘Ik moet alsnog veel lenen om rond te komen en mijn verzekeringen te kunnen betalen.'

Sinds 2015 kent Nederland een nieuwe vorm van studiefinanciering. Een leenstelsel vervangt sindsdien de basisbeurs. Die voorzag 100 tot 300 euro als maandelijkse bijdrage voor de studie. Intussen blijkt dat dit nieuwe leenstelsel niet alleen gevolgen heeft voor de financiële situatie van studenten en pas afgestudeerden, het heeft ook invloed op het welzijn van de jongeren.

Onderzoek van Motivaction liet, met een enquête onder 560 studenten, zien dat 85 procent studiestress ervaart en 44 procent overdag last heeft van extreme vermoeidheid. Hogeschool Windesheim onderzocht zijn eigen studenten met een enquête bij ruim 3100 studenten. 69 procent gaf aan vaak tot zeer vaak prestatiedruk te ervaren. Nog verontrustender: bij ruim 18 procent was er een risico op zelfdoding.

Lening versus studiebeurs

Op maandag 16 september diende Coalitie-Y daarom een manifest in bij de Nederlandse premier Mark Rutte (VVD). In dit manifest staan tien punten die ervoor moeten zorgen dat Nederlandse jongeren een betere toekomst tegemoet gaan.

Zo vraagt de coalitie dat huisjesmelkers aangepakt worden en dat er betaalbare huizen bijkomen, moet de koopkracht van jongeren in kaart worden gebracht en — het belangrijkste voor veel studenten — de basisbeurs heringevoerd worden. Ondertussen sloot een groot deel van de politieke partijen zich aan bij het manifest, inclusief de initiatiefnemers van het leenstelsel: de PvdA.

Gert-Jan Segers is fractievoorzitter van de Christen Unie en werkte samen met de jongeren van Coalitie-Y. Hij merkte op hoezeer zij onder druk staan door het leenstelsel: 'Dat moet anders, want jongeren verdienen alle kansen om iets moois van hun leven te maken.’

Sinds 2015 regelt de Nederlandse overheid de studielening via de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Iedere student in het hoger onderwijs kan een beroep doen op deze vorm van studiefinanciering.

Zo'n lening bestaat uit drie elementen:

• Het collegegeldkrediet, om maandelijks een gedeelte van het studiegeld te betalen. Voor collegejaar 2019-2020 ligt dat bedrag op 2083 euro. Studenten kunnen ervoor kiezen dit bedrag in een keer te betalen, of om een afbetalingsregeling te schikken met hun onderwijsinstelling.
• Het tweede element is de gewone lening die gebruikt kan worden voor het levensonderhoud. Per maand kan een student maximaal 1056 euro ontvangen van DUO. In uitzonderlijke gevallen kan een student aanspraak maken op een aanvullende beurs, hiervoor moet hij of zij kunnen bewijzen dat de ouders niet financieel kunnen bijdragen aan de opleiding.
• Als laatste heeft iedere student recht op een studentenreisproduct, waarmee gratis gereisd kan worden met alle openbaar vervoer. De keuze wordt wel beperkt tot een weekend- óf weekabonnement. Zolang de student een diploma behaalt binnen tien jaar, worden de kosten voor het studentenreisproduct kwijtgescholden.

Dit verschilt grondig van het Belgische systeem van studiefinanciering. Iedere hogere onderwijsinstelling in België krijgt een werkbaar bedrag, wat de studiekosten voor de studenten moet dekken. Daardoor ligt het inschrijvingsgeld zo laag mogelijk. Wie nog steeds moeite heeft om inschrijvingsgeld te betalen, kan een aanvraag doen voor een studiebeurs.

Sp.a is geen voorstander van zo'n Nederlands leensysteem. ‘Het is geen goed idee om jongeren op te zadelen met schulden, net op het moment dat ze hun leven gaan uitbreiden,’ zegt sp.a-parlementslid Hannelore Goeman. ‘Het terugbetalen van de lening zorgt voor extra financiële lasten op de schouders van jonge mensen.’

De sp.a vindt dat de overheid alle jongeren de kans moet geven om door te kunnen leren: ‘We willen jongeren niet opschepen met leningen die ze na hun studie moeten afbetalen of waarvoor ze al tijdens hun studie moeten gaan werken. We vinden dat jonge mensen gewoon de kans moeten krijgen om zich te ontwikkelen.’

Schrappen beurs voor beter onderwijs

Jet Bussemaker was in 2012 initiatiefneemster van het Nederlandse leenstelsel als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen voor de PvdA. Door de beurs af te schaffen, zou dat geld geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van het onderwijs. De Rijksoverheid stelde daarvoor het plan 'Investeringen Hoger Onderwijs 2015-2025' op. Vanaf het moment dat de basisbeurs eindigde, kregen scholen vijf jaar de tijd om een plan in te dienen hoe zij hun school kleinschaliger en kwalitatief beter konden maken. Een eerste plan moet pas in 2020 ingediend te worden.

Initieel zou het stelsel nog veel verder gaan en zouden studenten het openbaar vervoer niet meer vergoed krijgen, en op die manier verplicht worden om op kot te gaan, of om zelf de volle pot van een abonnement te betalen. Bussemaker kreeg hiervoor geen meerderheid in de Tweede Kamer (het Nederlandse parlement) en stelde die plannen daarom bij. Uiteindelijk kreeg Bussemaker voor het huidige leenstelsel een meerderheid dooe de steun van de VVD, D66 en GroenLinks. Opvallend is dat de uiterst rechtse PVV van Geert Wilders altijd tegen het leenstelsel stemde.

Bij de invoering van het nieuwe leenstelsel klonk in Nederland het argument dat de slager niet moet meebetalen aan de opleiding van de zoon van de advocaat. Maar vandaag klinkt stilaan het omgekeerde: politici wijzen erop dat de advocaat in het vroegere systeem meebetaalde voor de opleiding van de zoon van de slager. Een advocaat betaalt immers meer belastingen, waarmee de basisbeurzen worden betaald. Zo'n leensysteem zorgt niet voor eerlijke kansen, vindt ook sp.a-parlementslid Goeman, want hoe hoger het inkomen van je ouders, hoe makkelijker het is om een lening af te betalen. 'Zij hoeven niet bij te klussen tijdens hun studie, omdat papa en mama kunnen bijspringen.’

'Financiering is politieke keuze'

Na vier jaar klinkt binnen de Nederlandse politiek stilaan een ander geluid. Misschien is een basisbeurs toch beter? Of misschien is er beter geen rente op zo'n lening?

'Je wil, zeker op die leeftijd, gewoon zeker zijn van een mooie toekomst’

PvdA-fractievoorzitter Lodewijck Asscher verduidelijkt waarom zijn partij de kar keerde: ‘We zien dat jongeren de stress van de prestatiemaatschappij steeds meer voelen. Ze maken zich zorgen: of ze hun studielening terug kunnen betalen, over hun eindeloze stroom tijdelijke contracten en of ze wel een betaalbaar huis kunnen vinden. Je wil, zeker op die leeftijd, gewoon zeker zijn van een mooie toekomst.’

De VVD, de rechtse liberale partij van premier Rutte, heeft zich nog niet willen aansluiten bij Coalitie-Y. De partij geeft aan een debat te willen voeren over de belangen van de jongeren, maar sluit zich niet aan bij het manifest dat gesteund wordt door acht politieke partijen en zes landelijke jongerenorganisaties.

Het argument van de VVD om de studielening in te voeren, was dat het voor hoger opgeleide jongeren geen enkel probleem is om een schuld terug te betalen, want nadien zullen ze een goede baan krijgen. De honderden miljoenen die zo worden bespaard, wil de VVD gebruiken voor betere docenten en faciliteiten op de scholen.

‘De jeugd is en heeft de toekomst. Dat zijn geen loze woorden, het is de waarheid. Daarom willen we dat het onderwijs ook opleidt tot een mooie baan, of die nu flex of vast is’, aldus Anna de Vrij van de VVD. Maar de VVD ziet ook goede punten in het manifest. De Vrij verduidelijkt: ‘Wij willen dat jongeren kans hebben op een leuk huis en niet jarenlang bij hun ouders hoeven te blijven wonen.’

‘Als je werkt met een basisfinanciering en aanvullende studiebeurzen voor wie het echt moeilijk heeft, geef je elke student dezelfde kans om te gaan studeren'

‘Onze visie staat diametraal op die van Nederland', geeft Goeman van sp.a aan. 'Voor ons is investeren in onderwijs een belangrijke politieke keuze, geen overbodige luxe. Onderwijs is het begin van alles, maar er zijn nog altijd te veel jongeren die niet verder studeren.' Het Belgische systeem draagt er aan bij om zoveel mogelijk jongeren in het hoger onderwijs te krijgen: ‘Als je werkt met een basisfinanciering en aanvullende studiebeurzen voor wie het echt moeilijk heeft, geef je elke individuele student dezelfde kans om te gaan studeren.'

‘Hoe je het onderwijs financiert, is een politieke keuze. Wij vinden dat de overheid moet investeren in betaalbaar onderwijs, dat is cruciaal voor het democratiseren van het onderwijs’, zegt Goeman. Sp.a wil daarom de drempel zo laag mogelijk houden, wat inhoudt dat er wordt geïnvesteerd in basisfinanciering voor onderwijsinstellingen in plaats van het invoeren van een Nederlands leensysteem.

Als Nederland besluit het leenstelsel af te schaffen, vindt student Lotte Gieske dat studenten die hier gebruik van maakten compensatie zouden moeten krijgen. ‘Het gedeelte van de schuld wat normaal basisbeurs zou zijn, zouden ze moeten kwijtschelden. Anders is het wel heel oneerlijk.’