Amerikaanse militaire steun aan Oezbekistan onder vuur

De brief, gericht aan de minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton, is ondertekend door onder andere Amnesty International, Human Rights Watch en de AFL-CIO, het grootste Amerikaanse vakverbond. Oezbekistan is strategisch belangrijk voor de bevoorrading van de Amerikaanse en NAVO-troepen in Afghanistan.

De oproep van de organisaties lijkt echter weinig gehoor vinden bij de Amerikaanse president Barack Obama. In een gisteren (woensdag) uitgegeven verklaring zegt het Witte Huis dat Obama telefonisch contact heeft gehad met de Oezbeekse president Islam Karimov om hem te feliciteren met de twintigste verjaardag van de Oezbeekse onafhankelijkheid. Obama zou ook beloofd hebben te zullen werken aan “brede samenwerking” tussen beide landen

Corruptie

“De erbarmelijke mensenrechtensituatie in Oezbekistan mag niet genegeerd worden vanwege de status van strategische partner van de VS”, staat in de brief. De briefschrijvers verwijzen daarbij naar recente ontwikkelingen elders in Centraal-Azië en het Midden-Oosten.

De ‘Arabische Lente’ van dit jaar heeft ertoe geleid dat verschillende leiders die lang hebben samengewerkt met de Verenigde Staten in de strijd tegen het terrorisme, moesten vertrekken. De briefschrijvers verwijzen ook naar de val in 2010 van president Kurmanbek Bakiyev van  Kirgizië, een buurland van Oezbekistan.

Protesten van het volk tegen corruptie en onderdrukking in Kirgizië hebben geleid tot het gedwongen vertrekt van de regering, “waarmee het Amerikaanse leger een nauwe band onderhield. De regering leek destijds net zo stabiel als die van Oezbekistan nu”, staat in de brief.

Bloedbad

Emily Horne, woordvoerster van het ministerie van Buitenlandse Zaken, zegt in een reactie dat “Oezbekistan en de VS allebei belang hebben bij stabiliteit in de regio.” Afspraken over steun aan de Amerikaanse troepen in Afghanistan zijn ook in het belang van beide landen. “We zien mensenrechten als een belangrijk onderwerp in onze dialoog met Oezbekistan”, voegde ze daaraan toe.

De regering van president Islam Karimov bestuurt Oezbekistan sinds 1990 met ijzeren vuist. Het regime werd door Washington min of meer gemeden na 2005, toen honderden ongewapende demonstranten werden neergeschoten door veiligheidstroepen in de stad Andijan.

Amerikaanse protesten een de oproep tot een onafhankelijk internationaal onderzoek naar het bloedbad resulteerden in het verlies van toegang tot de luchtmachtbasis Karshi-Khanabad (K2). Vanaf die basis vertrokken na de aanslagen van 9/11 Amerikaanse militairen naar Afghanistan.
Voor het bloedbad had het Amerikaanse Congres echter al de militaire steun aan Oezbekistan beperkt vanwege de mensenrechtenschendingen in het land. In 2004 werd wetgeving aangenomen die sterke beperkingen stelde aan de training van Oezbeekse militairen. Ook werd financiering van wapentransfers verboden.

Die maatregelen konden weer worden opgeheven zodra Tasjkent aannemelijk kon maken dat er “substantiële en voortdurende vooruitgang” werd geboekt op het gebied van mensenrechten. Tot nu toe heeft geen enkele minister van Buitenlandse Zaken, inclusief Clinton, die Karimov in december ontmoette in Tasjkent, dat gedaan.

Volgens recentelijk via WikiLeaks gelekte diplomatieke berichten, wilde Karimov “legitimiteit en erkenning” van Washington in de vorm van een bezoek van Clinton aan Tasjkent en het “de opheffing van de door het Congres opgelegde restricties” op het gebied van wapenverkoop en militaire steun.

Burgerorganisaties

De VS werken momenteel aan wetgeving die alleen van het ministerie van Buitenlandse Zaken vraagt elke zes maanden verslag te doen van de mensenrechtensituatie in Oezbekistan. Elk jaar zou er gerapporteerd moeten worden over de besteding van Amerikaans geld in Oezbekistan.

Op die manier gaat er volgens de briefschrijvers echter door de Amerikaanse belastingbetaler gefinancierde militaire steun naar Oezbekistan, terwijl de Oezbeekse regering burgeractivisten, onafhankelijk journalisten en alle politieke oppositie het zwijgen oplegt. Ook is in Oezbekistan sprake van grote beperking van de godsdienstvrijheid en kinderarbeid.

In de verklaring van het Witte Huis staat dat Obama en Karimov “gesproken hebben over hun gezamenlijk wens een multidimensionale relatie te ontwikkelen tussen de VS en Oezbekistan, inclusief het versterken van de contacten tussen Amerikaanse en Oezbeekse burgerorganisaties en de private sector.”

Tasjkent sloot in de afgelopen jaren een aantal kantoren van onafhankelijke Amerikaanse organisaties in Oezbekistan, inclusief die van Freedom House, de Amerikaanse Orde van Advocaten, Open Society en eerder dit jaar het kantoor van Human Rights Watch.