Amerikaanse vrees voor burgeroorlog in Irak groeit

In het artikel in de Philadelphia Inquirer worden Amerikaanse beleidsmensen aangehaald die vrezen dat het in Irak tot een opstand van de sjiieten kan komen als de bezettingsmacht niet ingaat op hun vraag naar directe verkiezingen. De sjiieten maken 60 procent uit van de Iraakse bevolking, maar zijn in het recente verleden altijd van de macht afgehouden. De voorbije weken kwam het vanuit sjiitische hoek tot massale betogingen tegen de Amerikaanse plannen om in eerste instantie enkel regionale verkiezingen te organiseren en via een ingewikkeld indirect systeem een voorlopige Iraakse regering op de been te brengen. Daardoor zouden de bezetters eind juni de macht kunnen overdragen aan een bestuur waarin alle grote bevolkingsgroepen evenredig vertegenwoordigd zijn. Vrijdag beval de hoogste religieuze leider van de Iraakse sjiieten, ayatollah Ali al-Husseini al-Sistani, een einde te maken aan die betogingen tot de VN zich hebben uitgesproken over de zaak. Die sturen volgende week waarschijnlijk een team naar Irak.

De Amerikanen beseffen dat ze op eieren lopen. Als de sjiieten zich tegen de Amerikaanse bezetters en hun bondgenoten zouden keren, is dat te vergelijken met het verlies van de steun van de boeddhisten in Vietnam, stelde Anthony Cordesman, een Midden-Oostenexpert van de conservatieve denktank Centre for Strategic and International Studies (CSIS) in Washington, vrijdag in de Financial Times. Daarmee zouden we de oorlog verliezen.

Maar het alternatief - directe verkiezingen organiseren die vrijwel zeker een regering aan de macht zouden brengen waarin de sjiieten het voor het zeggen hebben - lijkt de Amerikanen niet aantrekkelijker. We kunnen niet zomaar vertrekken en de samenstelling van de nieuwe regering aan de sjiieten overlaten, waarschuwt John Hamre, vice-minister van Defensie in de regering van voormalig president Bill Clinton en voorzitter van het CSIS. Dat zou waarschijnlijk een burgeroorlog doen uitbreken. Hamre, die een onafhankelijke werkgroep leidde die in augustus op vraag van de huidige minister van Defensie Donald Rumsfeld een inschatting maakte van de situatie in Irak, vindt dat de Amerikaanse regering voor een onoplosbaar dilemma staat.

De sjiitische ayatollah Sistani is een tegen elke toekomstige staatsvorm waarbij de grote regio’s in het land een verregaande mate van autonomie zouden genieten. Ook de soennieten, de tweede bevolkingsgroep, zijn niet voor gewonnen voor federalisme. Maar de Koerden, de bevolkingsgroep waarop de Amerikaanse bezetters tot hiertoe konden rekenen, eisen zelfbeschikkingsrecht en zelfs een regeling waarbij ze hun strijdkrachten niet moeten doen opgaan in het nieuwe Iraakse leger. Maar dat is dan weer een ontwikkeling die de buurlanden Turkije, Syrië en Irak - landen waar ook Koerden leven - met alle macht willen tegengaan.

Nu al komen die spanningen in Irak geregeld tot ontlading. In en om het olierijke Kirkuk en in het noorden van de zogenaamde soennitische driehoek vinden al maandenlang schermutselingen plaats tussen Koerdische eenheden en Turkmeense en Arabische bewoners van die streken. De Amerikanen hebben de Koerdische eenheden toegestaan hun wapens te behouden, wat niet bepaald heeft bijgedragen tot ontspanning. Ook de wrijvingen tussen sjiieten en soennieten nemen toe sinds de aanslag op een moskee in Bagdad op 9 december waarbij drie soennieten om het leven kwamen.

De Amerikaanse regering geeft sjiietenleider Sistani gelijk dat directe verkiezingen eigenlijk de beste oplossing zijn, maar stelt dat er niet genoeg tijd is om een algemene stembusgang te houden voor de machtsoverdracht op 30 juni. De Amerikanen lijken wel een plan B te hebben: als het ingewikkelde systeem van regionale verkiezingen en de indirecte aanstelling van een overgangsregering niet mogelijk blijkt, zouden ze aansturen op een verruiming van de Iraakse Bestuursraad (Iraqi Governing Council) die dan als overgangsregering zou fungeren. Maar er is wel nog geen akkoord over de manier waarop de nieuwe leden zouden moeten worden gekozen.