Golfstaten kritisch over toenadering VS-Iran

Na een koersverandering door Washington woonde een hoge ambtenaar van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken op 19 juli in Genève besprekingen tussen Iran en de Europese Unie (EU) bij. Tijdens de bijeenkomst werd een pakket aanmoedigingsmaatregelen besproken dat Iran ertoe moet aanzetten het nucleaire programma te beëindigen. Belangrijker is misschien nog wel dat Washington overweegt een diplomatieke missie te vestigen in Teheran, een van hetzelfde type dat Cuba heeft. De VS en Iran verbraken dertig jaar geleden de diplomatieke betrekkingen.  

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice had op 21 juli in Abu Dhabi een ontmoeting met 21 ministers en functionarissen van GCC-staten (Bahrein, Koeweit, Katar, Saudi-Arabië, Oman en de Verenigde Arabische Emiraten) en Irak, Jordanië en Egypte. Die bijeenkomst was bedoeld om spanningen weg te nemen. De Emiraten gaven te kennen alle pogingen te willen steunen om veiligheid, vrede en stabiliteit in de regio te brengen.

Redelijk compromis

De krant ‘The National’ uit Abu Dhabi constateerde “dat er onmiskenbaar sprake is van ontdooiing”, maar dat de impact daarvan niet overschat moeten worden. “Er is meer stabiliteit in de regio dan we een paar jaar geleden hadden durven hopen. Strijdende partijen praten met elkaar. Dat is goed nieuws: de Golf wil geen nieuwe oorlog die de burgers en economie schaadt, of een grote verandering in het machtsevenwicht. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van Iran en de VS, maar ook die van de wereld, om te zoeken naar een redelijk compromis.

Arab News uit Saudi-Arabië schreef in een commentaar dat “er geen garantie is dat Iran een keuze maakt tussen confrontatie en samenwerking.” Na alle bedreigingen over en weer, is het feit dat Iran en de VS voor de eerste keer met elkaar praten een grote omslag voor beide partijen, schrijft de krant. “Dat wijst erop dat een ramkoers is afgewend.” Maar de recente militaire oefening van Israël, de Iraanse raketproef en de Iraanse dreiging de Straat van Hormuz te blokkeren bij een aanval, waren serieuze dreigingen waar de wereld zich nog steeds zorgen over moet maken, aldus Arab News.

Belangen Golfstaten

Volgens Christian Koch van het Gulf Research Center, is het nog te vroeg om te kunnen inschatten wat de werkelijk beweegredenen van de VS zijn voor het contact met Iran. “Er zijn nog steeds veel mensen in het Witte Huis die dit zien als een laatste kans het probleem aan te pakken voordat een nieuwe regering aantreedt.”

Na de besprekingen in Genève waarschuwde Washington Iran binnen twee weken te reageren op het internationale aanbod te stoppen met de verrijking van uranium. Anders zullen er “strafmaatregelen” volgen. Mocht de VS serieuze gesprekken willen, dan willen de GCC-landen daarbij betrokken worden, zegt Koch. “Nu gebeurt dat niet. De landen zijn voor besprekingen, maar niet ten koste van de belangen van de GCC.”

Dat is ook wat Ebtisam Kitbi, docent politicologie aan de Universiteit van de Verenigde Arabische Emiraten, zorgen baart. Toenadering tussen Iran en de VS is goed voor de wereld, maar niet voor GCC-landen, “omdat die zwakker worden bij elke stap die Iran vooruit zet.”  

Door te onderhandelen met Teheran, ‘verkoopt’ Washington de GCC-landen, vindt zij. “Nadat Iran jarenlang op een zijspoor is gezet, werken de VS nu aan een terugkeer van Iran in de regionale en internationale politiek. Iran wil dat de regio zich heroriënteert, en dan juist niet in de richting van de VS. Washington helpt daarbij”, klaagt Kitbi. “De VS belonen Iran voor jarenlang dwarsliggen en straffen de GCC-landen voor hun goede bondgenootschap”.

Kitbi veronderstelt dat de ommezwaai in de relatie tussen Iran en de VS onderdeel is van een nog niet uitgekristalliseerd plan waar beide partijen baat bij hebben. Iran staat bovenaan het prioriteitenlijstje, vanwege de olievoorraden en de hoge olieprijzen. De VS willen de groeiende invloed van China in de regio, in het bijzonder in Iran, keren. Iran heeft ook grote invloed in Irak, het land waaruit de Amerikanen zich willen terugrekken zonder gezichtsverlies. Tot slot hebben de VS er baat bij de politiek winst in Libanon te consolideren, waar Iran een belangrijke bondgenoot is van de sjiitische Hezbollah-beweging.

Regionale supermacht

Iran kan door de toenadering wellicht uitgroeien tot regionale supermacht. Het houdt de mogelijkheid open om in een later stadium verder te gaan met het nucleaire programma en het houdt aanzienlijke invloed in Irak, waar de sjiitische ideologie verspreid wordt in soennitische regio’s. Tot slot zou het regime kunnen overleven, het tegenovergestelde van wat Washington bijna dertig jaar beoogde, zegt Kitbi.

Met name de sjiitische invloed baart Saudi-Arabië, Koeweit en Bahrein zorgen. Die landen hebben alledrie een omvangrijke sjiitische bevolking die in de toekomst een bron van instabiliteit zou kunnen worden.

De GCC-regeringen moedigden de afgelopen jaren de westerse diplomatieke pogingen aan. Maar ze wezen Iran niet af, omwille van de vrede in de regio. Niet alleen om de economische groei niet in gevaar te brengen, maar ook uit respect voor te Arabische sympathie voor Iran, vanwege zijn anti-Amerikaanse en anti-Israëlische standpunten.

Tragische realiteit

“De GCC-landen moeten zich realiseren dat de Nederlanders, Portugezen en Britten zich elk ongeveer honderd jaar in deze regio ophielden. Als de geschiedenis ons iets leert, dan is dat wellicht dat de Amerikaanse eeuw ook ten einde loopt. Iraniërs en Arabieren leven daarentegen als duizenden jaren samen en dat zullen ze blijven doen”, zegt de in Iran geboren academicus Ali Sheikholeslami, emeritus-professor aan de Universiteit van Oxford in Groot-Brittannië.  

“Tijdens de oorlog tussen Iran en Irak gaven de GCC-landen bijna honderd miljoen dollar uit om Saddam Hoessein te steunen. De Iraniërs verwachten nu dat de GCC-landen goodwill tonen als compensatie voor het verleden”, zegt Sheikholeslami.

“We zijn misschien verder verwijderd van een oorlog dan in het verleden, maar dichter bij dominantie door Iran. In deze tragische realiteit trekken de GCC-landen altijd aan het kortste eind”, concludeert Kitbi van de Universiteit van de Verenigde Arabische Emiraten.