Oezbekistan snoert getuigen Andijan met geweld de mond

Amnesty International en Human Rights Watch (HRW) brachten gisteren (dinsdag) elk een bijzonder scherp rapport dat het regime in Tashkent veroordeelt. De twee rapporten vallen samen met het begin van het proces tegen de eerste 15 mensen die volgens het regime van president Islam Karimov mee schuldig zijn aan de massale slachting van 13 mei in de Oezbeekse stad Andijan. De vijftien zouden bekend hebben op alle punten, inclusief dat ze deelnamen aan een samenzwering om een Islamitische staat te creëren.

De Oezbeekse regering probeert uit alle macht de werkelijke toedracht van de gebeurtenissen in Andijan te verbergen, zegt Maisy Weicherding, de auteur van het rapport van Amnesty.

De opstand van 13 mei begon toen 23 zakenlieden werden bevrijd die vastzaten op verdenking van moslimextremisme. De zakenlui behoorden tot de Akramia-groep, een genootschap van islamitische zakenmannen die de lokale ontwikkeling ondersteunden in Andijan, een stad in de Fergana-vallei. Ook honderden andere gevangenen ontsnapten. Opstandelingen bezetten het kantoor van het lokale bestuur in Andijan en duizenden demonstranten verzamelden zich op een nabijgelegen plein, dat vervolgens door militairen werd omsingeld.

In het bloedbad dat daarop volgde, vielen volgens mensenrechten 700 doden, vooral burgers die de armoede, werkloosheid en religieuze onderdrukking in de Fergana-vallei beu waren. Het Oezbeekse regime houdt het op 187 doden, onder wie 94 terroristen, 35 agenten en 60 burgers. Tashkent beweert dat zij niet gedood werden door de regeringssoldaten, maar door radicaal-islamitische militanten.

We volgen de politieke repressie in Oezbekistan al vele jaren op, maar wat er na de gebeurtenissen in Andijan is gebeurd, kent zijn weerga niet in de 14-jarige geschiedenis van repressie in Oezbekistan, zegt Holly Cartner, die Europa en Centraal-Azië opvolgt bij HRW. In plaats van de daders van de slachting te bestraffen, ontkent de Oezbeekse regering haar verantwoordelijkheid en tracht ze de getuigen de mond te snoeren.

Het rapport van Human Rights Watch beschuldigt de regering-Karimov ervan verregaande repressie en misbruik te hanteren om de waarheid te manipuleren. Honderden mensen worden opgesloten, geslagen en gemarteld om hen een valse verklaringen op te dringen waarin ze toegeven lid te zijn van extremistische religieuze groepen.

De Oezbeekse regering tracht de 400 overlevenden van de slachting die naar buurland Kirgyzstan gevlucht zijn tot terugkeer te dwingen door jacht te maken op hun familie in Oezbekistan. Bij de waslijst van gedocumenteerde arrestaties in het rapport HRW behoort de verdwijning van Saidjahon Zainabitdinov, een mensenrechtenactivist uit Andijan. Hij sprak met buitenlandse journalisten over de gebeurtenissen en werd op 21 mei opgepakt op beschuldiging van terrorisme. Sinds zes weken werd niets meer van hem vernomen.

President Islam Karimov zegt dat zijn regering niet op vrouwen en kinderen schiet. Waarom laat hij dan geen international onderzoek toe? Waarom mag het Rode Kruis niet binnen in de ziekenhuizen en de gevangenissen? vraagt Maisy Weicherding, de Oezbekistan-kenner van Amnesty International.

De EU en de VS veroordeelden de gebeurtenissen in Andijan na 13 mei in sterke bewoordingen, maar houden zich sindsdien op de vlakte. We hebben gemerkt dat de Oezbeekse regering in het begin bang was voor een internationale weerslag, maar dat ze nu weer ongestoord en ontspannen te werk gaat. Het internationale stilzwijgen doet de repressie toenemen, zegt Cartner.

Beide mensenrechtengroepen eisen dat de EU en de VS Tashkent onder druk zetten. HRW roept de Europese Unie op onmiddellijk een wapenembargo af te kondigen. De EU heeft ook een Akkoord voor Partnerschap en Samenwerking met Oezbekistan.
Hoeveel mensen moeten er nog gedood worden voor de EU in actie schiet? We zijn realistisch en weten dat er politieke en economische belangen op het spel staan. Maar Oezbekistan is een probleem waar de EU niet kan over kijken, zegt Cartner. Deze tolerantie is beschamend en ondermijnt de Europese waarden.

Ook in de VS gaan steeds meer stemmen op om Tashkent onder druk te zetten. De Amerikaanse regering zette de hulp aan Oezbekistan stop na de gebeurtenissen van 13 mei. Maar het Pentagon besliste onlangs om toch 23 miljoen dollar te betalen voor het gebruik van de luchtmachtbasis Karshi-Khanabad tussen eind 2001 en juli van dit jaar. Zes Amerikaanse senatoren protesteerden daar deze week tegen in een open brief: Een gift van miljoenen dollar Amerikaans belastinggeld aan zo’n regime, betekent een verkeerd signaal aan de regio. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken wil zich al twee jaar distantiëren van Karimov, maar minister van Defensie Donald Rumsfeld houdt voorlopig het been stijf.(MM/ADR)