Richtingenstrijd zal ook regering-Obama kenmerken

Tijdens de regering-Bush was continu sprake van een strijd tussen haviken onder leiding van vice-president Dick Cheney en realisten, die voornamelijk hun basis hadden bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten.
De aankomende president Barack Obama heeft een opmerkelijk breed team van beleidsadviseurs samengesteld. Sommige van die adviseurs zitten op posities waar besluiten worden genomen, andere, in het bijzonder de ‘oudgedienden’ zoals de voormalige veiligheidsadviseurs Zbigniew Brzezinski, Brent Scowcroft en Anthony Lake, en voormalig lid van het Huis van Afgevaardigden, zullen vermoedelijk op meer informele basis adviseren.
Obama koos voor stevige realisten zoals Scowcroft, die twee van zijn protegés, Robert Gates en generaal James Jones, zal terugzien als baas van het Pentagon en nationaal veiligheidsadviseur. Maar Obama benoemde ook liberale internationalisten zoals vice-president Joe Biden en (aankomend) VN-ambassadeur Susan Rice. Zij zitten qua ideeën meer in de hoek van de haviken. Tot dat laatste kamp kan ook de beoogde minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton, gerekend worden.

Uitzonderingpositie

In de afgelopen jaren, en in het bijzonder sinds de oorlog in Irak, verwierpen beide groepen het unilateralisme en de harde militaire lijn die de regering-Bush vooral tijdens de eerste termijn kenmerkte. Ze deelden hun voorkeur voor multilateralisme, diplomatie en andere vormen van ‘soft power’ (zachte kracht), in ieder geval al eerste optie om de Amerikaanse belangen in het buitenland te verdedigen. Geen van de partijen zou echter terugschrikken voor militair geweld, desnoods unilateraal, mocht dat noodzakelijk geacht worden.
Doordat de realisten, die voornamelijk onder Republikeinen te vinden zijn, en de liberale internationalisten, die zich voornamelijk in het Democratische kamp bevinden, een gezamenlijke vijand hadden in de agressieve nationalisten, neoconservatieven en leiders van Christelijk Rechts die samen het team van Cheney vormden onder Bush, vertroebelden hun onderlinge verschillen.
Liberale internationalisten, die de voormalige president Woodrow Wilson als voorbeeld zien, zijn meer dan de realisten geneigd om de VS te zien als een land dat in moreel opzicht een uitzonderlijke positie in de wereld inneemt en dat zijn liberaal-democratische principes actief moet promoten in andere landen. Bij voorkeur zou dat moeten via westers-georiënteerde multilaterale instituten en internationale wetgeving. Tegelijkertijd zijn sommige regimes in hun ogen zo verwerpelijk dat ze geïsoleerd dienen te worden of desnoods unilateraal omver geworpen moeten worden.
Realisten zijn doorgaans sceptischer over de uitzonderlijke positie van hun land en de universaliteit van liberaal-democratische waarden en het gemak waarmee die geëxporteerd zouden kunnen worden naar andere landen en culturen. Zij kiezen minder snel voor isolatie van dubieuze regimes, als contacten in het belang van Amerika zijn.

Darfur

Beide groepen zullen hoogstwaarschijnlijk van mening verschillen over de kwestie-Darfur. Zonder twijfel zullen ze allebei voor het versterken van de VN-vredesmissie of het verbeteren van de ‘vredesvoorwaarden’ zijn, maar hun wegen scheiden vermoedelijk daar waar het gaat om directe bemoeinis van het Amerikaanse leger.
Clinton en Rice spraken eerder over een uitbreiding van de no-flyzone in de regio om een einde te maken aan wat ze een ‘genocide’ noemden. Gates, Jones en andere realisten zijn daar vermoedelijk tegen op grond van het argument dat de Amerikaanse troepen al op teveel plaatsen ingezet worden en dat Soedan ondergeschikt is aan de belangen van de VS in het Midden-Oosten en Zuidwest-Azië.
Ook de Amerikaanse strategie in Afghanistan, waar Obama en het Pentagon bereid lijken de Amerikaanse troepenmacht bijna te verdubbelen, zou voor serieuze meningsverschillen kunnen zorgen. De realisten, geleid door legerbevelhebber generaal David Petraeus, zijn voorstander van het het delen van macht met Talibanstrijders die bereid zijn te breken met Al Qaeda en zijn bondgenoten, in het belang van de stabiliteit in Afghanistan. Maar hoe zullen liberalen zoals Clinton, die eerder haar inzet voor vrouwenrechten benadrukte, reageren op een plan dat - in ieder geval op lokaal niveau - macht geeft aan ultraconservatieve militanten die tegen onderwijs voor meisjes zijn?
Het beveiligen van de belangrijkste bevoorradingsroute naar Afghanistan via Pakistan, zal waarschijnlijk leiden tot druk vanuit het Pentagon om de banden met het repressieve regime in Oezbekistan aan te halen. Ook dat zal voor liberale beleidsmakers een groot struikelblok vormen. Biden en Clinton waren bijvoorbeeld na 9/11 tegen het hervatten van militaire steun aan Indonesië, vanwege de mensenrechtenschendingen door Indonesië in Oost-Timor en elders. De drijvende kracht achter herstel van de banden met Indonesië was de toenmalige legerleider voor de Pacific, Dennis Blair. Hij is nu door Obama gekozen genomineerd als directeur van de inlichtingendienst DNI.

Israël

De verschillen van inzicht tussen liberalen en realisten zijn vooral van belang voor de situatie in het Midden-Oosten, de regio waarover de realisten en haviken elkaar tijdens de regering-Bush ook al in de haren vlogen. Net zoals de neoconservatieven die de wereld door een morele bril bekijken, hebben veel liberale internationalisten de neiging zich sterk pro-Israël op te stellen. Deels heeft dat te maken met het feit dat de joodse gemeenschap in de VS zich vanouds sterk aangetrokken voelt tot de Democratische Partij.
Na 9/11 zien met name de realisten het conflict tussen Israël en de Arabische buurlanden (in het bijzonder de Palestijnen), als een groeiend obstakel voor urgente Amerikaanse doelen, zoals het verslaan van Al Qaeda en het voorkomen van agressie door Iran.
Hoewel beide richtingen het erover eens zijn dat Obama op alle fronten agressievere diplomatie moet voeren, inclusief dialoog met Iran, zijn de realisten meer geneigd serieuze druk uit te oefenen op Israël om concessies af te dwingen als het gaat om vredesovereenkomsten met Syrië en de Palestijnen.
De realisten zijn, uit angst voor een derde oorlog in de regio, ook meer dan de liberalen geneigd Teheran gunsten te verlenen in ruil voor beperking van het Iraanse nucleaire programma. De liberalen zien elk nucleair programma, in het bijzonder het al ver ontwikkelde Iraanse programma, als een “onacceptabele” bedreiging voor de veiligheid van Israël.
Hoe deze conflicten ook zullen uitwerken, de kans is in ieder geval groot dat het beleid onder Obama meer doordacht zal zijn dan onder Bush. Zijn intellectuele onzekerheid, gebrek aan kennis van en belangstelling voor de wereld en zelfs gebrek aan interesse voor het proces van beleidsvorming, resulteerden er vaak in dat de partij die als laatste de gelegenheid kreeg zijn punt te maken - of dat nu haviken of realisten waren - zijn zin kreeg.