Lees later

'Soedan heeft de EU nodig'

Europa kan en moet een grotere rol spelen in Soedan. Die boodschap maakte Thabo Mbeki, voormalig president van Zuid-Afrika en vredesonderhandelaar van de Afrikaanse Unie, in Brussel over aan de commissie Buitenlandse Zaken van het Europees parlement.

. 17 mei 2010

Mbeki bemiddelt in Soedan namens de Afrikaanse Unie. Die kan je best vergelijken met onze Europese Unie, maar dan voor het “zwarte” continent. Zij heeft weliswaar minder impact, minder geld en (nog) minder geloofwaardigheid, maar het is wel de enige organisatie die zoveel Afrikaanse landen bijeenbrengt. Bovendien zijn de vertegenwoordigers Afrikanen en dat telt. De Soedanese president Omar Al Bashir zal net iets minder kittelorig reageren als Mbeki kritiek geeft op de “genocide” in Darfur dan wanneer die kritiek komt van Catherine Ashton, Herman Van Rompuy of Barack Obama.
Maar Darfur is vandaag niet het grootste zorgenkind van de doorgewinterde onderhandelaar. Terwijl strijdende partijen een uitweg zoeken voor Darfur aan de onderhandelingstafel in oliestaat Qatar, heeft Mbeki met zijn team de handen vol met de Soedanese verkiezingen van april en met het referendum dat begin januari volgend jaar moet plaatsvinden.

Aan hetzelfde zeel trekken

Al voor de onafhankelijkheid in 1956 brak in Soedan een burgeroorlog uit tussen de door Arabische Soedanezen gedomineerde regering en zwarte Afrikaanse rebellen in het zuiden. De oorlog duurde tot in 2005, met een interval van elf jaar, kostte het leven aan meer dan twee miljoen Soedanezen en dreef er vier miljoen inwoners op de vlucht. Het moeizaam bereikte vredesakkoord van 2005 gaf voor zes jaar autonomie aan het zuiden en voorzag in verkiezingen in 2010 (na herhaaldelijk uitstel) en een referendum in 2011. Daarbij zou het zuiden mogen kiezen voor definitieve afscheiding dan wel aansluiting bij het noorden.
‘Soedan is het grootste land van Afrika. Het grenst aan negen andere landen. Dus als het hier straks radicaal misloopt, loopt het ook slecht af met Afrika’, waarschuwde Mbeki in Brussel. Mbeki was tot voor kort president van Zuid-Afrika, voor hij eind 2008 gewipt werd door Jacob Zuma, de huidige president. In maart kwam hij in Brussel overleggen over zijn aanpak in Soedan en stond hij ook een uur lang het parlement te woord.
‘Met betrekking tot Darfur hebben wij als onderhandelingspanel van de Afrikaanse Unie samengewerkt met alle buurlanden, zoals Tsjaad en Libië, en ook met de speciale gezanten van de Europese Unie, Amerika, Rusland en China. De internationale gemeenschap moet in Soedan aan hetzelfde zeel trekken. Ik heb niet de indruk dat we elkaar tegenwerken. Voorlopig staat buitenlandse inmenging geen oplossing in Darfur in de weg.’
Dat is natuurlijk maar ten dele waar. De belangen van pakweg China –Al Bashirs grootste supporter in de VN-Veiligheidsraad– staan haaks op die van de VS. Het is maar dankzij de afwezigheid van Amerikaanse multinationals, zo gedecreteerd door voormalig president Clinton, dat Chinese olieconcerns Soedan wisten in te palmen.
Soedan herbergt misschien wel de grootste olievoorraden op het continent, dus aan de westerse verontwaardiging over bijvoorbeeld Darfur hangt niet zelden een geurtje van petroleum. Knarsetandende Amerikanen zagen Chinezen ongestoord olie oppompen terwijl hun majors Soedan niet meer binnen mochten.
Die tegenstrijdige belangen steken dus ook de kop op in het mensenrechtendiscours. Het VN-Tribunaal in Den Haag wil Bashir bijvoorbeeld laten berechten voor de volkerenmoord in Darfur, terwijl de Chinezen Bashir altijd de hand boven het hoofd hielden. Mbeki op zijn beurt wil liever een gemengd rechtshof –met Soedanezen en buitenlandse magistraten– laten beslissen over schuld en boete in Darfur. Maar zelfs daar wil president Bashir niet van weten. Volgens Mbeki zal er sowieso op een volledig akkoord omtrent Darfur ‘enige vertraging zitten, omwille van de verkiezingen’.

‘Aan de westerse verontwaardiging over Darfur hangt niet zelden een geurtje van petroleum.’
‘Engagement is cruciaal’

Mbeki onderstreepte dat Soedan de Europese Unie nodig om ervoor te zorgen dat het massieve land zich kan ontwikkelen en een factor van stabiliteit kan worden. Mbeki: ‘De macht in Soedan is altijd gemonopoliseerd geweest door een kleine minderheid, in het centrum van het land. De zogenaamde periferie is gemarginaliseerd, Darfur inclusief. Ontwikkelingshulp is cruciaal om de onevenwichten uit het verleden te corrigeren. Aan de Europese commissaris voor Ontwikkeling heb ik gezegd dat engagement cruciaal is om het conflict in Darfur op te lossen. Dat geldt trouwens evengoed voor Zuid-Soedan, waar hetzelfde probleem van marginalisering zich stelt. Europa moet helpen bij de heropbouw van Zuid-Soedan, of het nu een apart land wordt of niet.’
Europa heeft sinds het vredesakkoord van 2005 al zo’n half miljard euro ontwikkelingshulp vrijgemaakt en stortte 640 miljoen euro humanitaire hulp sinds 2003. Voor de verkiezingen van april werd een grootse observatiemissie op touw gezet, onder leiding van de Waalse socialiste Veronique De Keyser (zie kader). Helaas hebben de machthebbers in het zuiden –oud-rebellen uit de burgeroorlog– sinds het vredesakkoord van 2005 weinig of niets gedaan om een werkende staat uit te bouwen, ondanks het vele donorgeld.
Als Soedan volgend jaar in twee splitst, bestaat de kans dat een zwakke of –erger nog– gefaalde staat het gevolg is, genre Somalië. Mbeki: ‘Als het zuiden aanstuurt op een scheiding, laat het dan een vriendschappelijke en geen vechtscheiding worden. Noord en zuid zullen banden blijven houden, willens nillens. De olievoorraden liggen vooral in het zuiden, maar de pijpleidingen gaan naar het noorden. Wat het referendum ook oplevert, er zal minstens gepraat moeten worden over de verdeling van de olierijkdom.’
‘President Al Bashir heeft tijdens zijn kiescampagne erop gedrukt dat hij de uitkomst zou respecteren, zelfs al kiest het zuiden voor afscheuring. Ik denk niet dat er ook maar één iemand in Soedan opnieuw oorlog wil. Iedereen is het erover eens dat er weinig anders opzit dan het resultaat van een referendum te aanvaarden.’
Zelf zegt Mbeki geen voorkeur te hebben, ook al staat in de grondbeginselen van de Afrikaanse Unie dat de koloniale grenzen in Afrika behouden moeten blijven. ‘De bijzonderde omstandigheden met betrekking tot Soedan hebben ons ertoe gebracht de Soedanezen zelf via een referendum te laten beslissen of zij een scheiding willen of niet.’