Soedanese bisschop Adwok Kur: 'De Afrikaanse steun voor president Bashir is bedroevend'

Mgr. Daniël Adwok Kur is binnen de Soedanese bisschoppenconferentie verantwoordelijk voor de Commissie voor Vrede en Gerechtigheid. In die functie volgt hij de nationale politiek en is hij de geknipte man om te reflecteren op de corruptie en humanitaire crisissen, het opflakkerend geweld en de onenigheid tussen Noord- en Zuid-Soedan over grenzen, olierijke gebieden en nationale identiteit. Hij is op dit moment in Nederland op uitnodiging van Kerk in Nood en was bereid om luttele minuten na zijn aankomst in Europa meteen een lang interview met MO* toe te staan.
In april komen er verkiezingen en in 2011 een referendum voor eventuele onafhankelijkheid voor Zuid-Soedan. Hoe haalbaar acht u beide deadlines?
Mgr. Daniël Adwok Kur: In Er zijn in elk geval nog heel wat zaken die uitgeklaard moeten worden. De volkstelling vorig jaar is in sommige delen van het land niet correct verlopen en stemt tot bezorgdheid. De 2,5 miljoen mensen die Darfoer ontvluchtten en nu in Tsjaad verblijven, zijn bijvoorbeeld niet geteld.
Ook klachten over corruptie borrelen hier en daar op. De registratiekaart die verdeeld werd om deel te nemen aan de verkiezingen, zou gewoon gekocht kunnen worden. Mensen worden overtuigd om ze te ruilen voor geld of andere voordelen.
Mochten er nu verkiezingen doorgaan in Darfoer is dit, gezien de veiligheidsomstandigheden, enkel mogelijk in de gebieden gecontroleerd door de regering van Khartoem. Maar wat gebeurt er dan met de gebieden waar rebellen de plak zwaaien? Wat zullen de regering in Khartoem en de regering in het zuiden doen om de verkiezingen vrij te laten verlopen? 
Zijn oppositiepartijen leefbaar in Soedan?
Mgr. Daniël Adwok Kur: De oppositiepartijen roeren zich, maar ze zijn ondervertegenwoordigd in de media en in de politieke campagnes. De National Congress Party (leidende partij in de regering van Khartoem – NCP, red.) monopoliseert de media. Ook in het zuiden beheerst de Sudan People’s Liberation Movement (leidende partij in de regering van Zuid-Soedan – SPLM, red.) de propaganda en publiciteit.
We zijn terechtgekomen op het punt dat de NCP en de SPLM elkaar steunen om respectievelijk in het noorden en het zuiden aan de macht te blijven. Dus ik betwijfel dat de verkiezingen eerlijk zullen verlopen.
Denkt u dat het zuiden het referendum zal aangrijpen om zijn onafhankelijkheid uit te roepen?
Mgr. Daniël Adwok Kur: Het is in elk geval niet mijn wens dat Zuid-Soedan eenzijdig zijn onafhankelijkheid uitroept. Maar als de bevolking van Zuid-Soedan ervoor kiest om zich als één volk te uiten, dan moet de internationale gemeenschap dit aanvaarden. Maar die kwestie van identiteit, waardigheid en rechtvaardigheid kan nooit ingekapseld worden in een wettelijk principe. De bevolking van Zuid-Soedan zegt wel al meer dan veertig jaar dat ze ondervertegenwoordigd is in het nationaal beleid.
De keuze tussen eenheid van het land en onafhankelijkheid voor het Zuiden is ook te simplistisch. In beide gevallen zijn er problemen die opgelost moeten worden. 
Manipulatie en corruptie kunnen verhinderen dat de volksraadpleging democratisch verloopt. Dan moet de internationale gemeenschap ingrijpen om het recht van de bevolking te vrijwaren. Opnieuw samenzitten en een nieuwe wet formuleren is gewoonweg onmogelijk.
Denkt u dat Khartoem het zuiden zal aanvallen indien het zich onafhankelijk verklaart?
Mgr. Daniël Adwok Kur: Als Khartoem het zuiden aanvalt, moeten we dit beschouwen als een daad van agressie en ik denk niet dat de internationale gemeenschap dit mag tolereren. Het zou een terugkeer naar de slavernij betekenen als een soevereine staat gebruik maakt van geweld om zijn eigen bevolking te onderdrukken en te dwingen de manier van leven van een deel van de bevolking over te nemen.
Maar het is dus niet zeker dat het zuiden als één blok uit dat referendum komt. De kans bestaat evengoed dat het zuiden verbrokkelt en uit elkaar valt. Het zuiden van Soedan heeft geen sterke politieke cultuur. Pas na de ondertekening van het vredesakkoord vijf jaar geleden is de regio politiek beginnen groeien, hoewel er nog steeds interne conflicten zullen zijn. Met een beetje politieke inzet kunnen we samen strijden om onze identiteit te vormen en de grondoorzaken van dit probleem aan te pakken.

Internationale aandacht  

Hoe staat u tegenover het feit dat het Internationaal Strafhof in Den Haag president Omar al-Bashir beschuldigt van oorlogsmisdaden?
Mgr. Daniël Adwok Kur: Ik vind dat hij schuld moet bekennen tegenover Soedan. Zodra hij in beschuldiging werd gesteld, was zijn reactie de uitdrijving van de internationale ngo’s die in Darfoer werkten. Deze idee van oog om oog, tand om tand is zeer gevaarlijk.
Sommige woordvoerders van de regering stelden dat buitenlanders in Soedan op hun tellen moesten letten en dat de regering niet kon instaan voor hun veiligheid. Als je een verantwoordelijke overheid bent die zeker is van haar binnenlandse veiligheid kan je niet zo’n publieke verklaring afleggen. Het is een andere manier om te zeggen: als jij mij op het gezicht slaat, krijg je een tik terug. De vraag is dus wat de reactie van Bashir zal zijn als het tribunaal naar hem uithaalt.
Bedroevend is dat zoveel Afrikaanse landen Bashir steunden terwijl ze wisten dat de bevolking van Darfoer aan het bloeden was. Dit doet je afvragen wat er aan de hand is met Afrika.
Obama beloofde om tussen te komen in Darfoer, maar voorlopig is daar weinig van in huis gekomen.
Mgr. Daniël Adwok Kur: Obama moet eerst en vooral begrijpen waar de wortels van het conflict liggen: in de kwesties van identiteit en nationaliteit. Door de marginalisering van de volkeren in het zuiden, westen en oosten van het land zijn veel mensen in opstand gekomen tegen de regering in Khartoem.
Die centrale overheid heeft maar één agenda: een Soedanese, Arabisch-islamitische eenheid. De rest van Soedan moet zich aanpassen aan hun islamitische godsdienst en Arabische cultuur. De vraag is of je mensen op die manier tot eenheid kan dwingen.
Khartoem wordt wel eens klein Dubai genoemd, dankzij Arabische steun en Chinese petrodollars. Zijn de oorlog in Darfoer en de strubbelingen met het zuiden een ver-van-mijn-bed-show voor het gros van de inwoners in de hoofdstad?
Mgr. Daniël Adwok Kur: De media in Soedan zijn sterk gemonopoliseerd. Veiligheidsdiensten controleren de informatie die vrijkomt en zij beslissen over de publicatie van een artikel. De inwoners van Centraal-Soedan zijn zich niet zo bewust van de grondoorzaken van het conflict, maar ze weten over het algemeen dat de situatie uit de hand loopt.
Pas recentelijk berichten westerse journalisten vanuit Khartoem over Soedan. Als er al een journalist was, dan bevond hij of zij zich aan de zijde van de regering. Nu zie ik dat er journalisten uit andere landen aanwezig zijn.

Donormoeheid

Hoe is de verhouding tussen de islam en de katholieke Kerk in het noorden?
Mgr. Daniël Adwok Kur: We hebben altijd gezocht naar manieren om te coëxisteren als burgers van hetzelfde land, met dezelfde rechten, toegang tot dezelfde diensten van de regering en vrije godsdienstbeoefening. Maar de regering profileert Soedan als een land met één identiteit, met de islam als godsdienst. Daar moet aan gewerkt worden.
Levert de kerk humanitaire bijdragen in Soedan?
Mgr. Daniël Adwok Kur: De kerk heeft altijd, en zeker tijdens de burgeroorlog, dicht bij de lijdende mensen in het zuiden gestaan. Op het gebied van bijstand, voedsel en onderwijskansen vervult de kerk een belangrijke rol. Zelfs in Darfoer waar slechts vijf procent van de bevolking katholiek is, zijn we sterk aanwezig. Dde katholieke hulporganisatie Caritas heeft de capaciteit om mensen te rehabiliteren in de vluchtelingenkampen, ondermeer via onderwijs.
Maar door de slechte infrastructuur en constante veiligheidsrisico’s liggen sommige gebieden buiten ons bereik. Er zijn nog vele milities gelinkt aan de regering van Khartoem die een veiligheidsrisico vormen voor onze hulpmedewerkers. De capaciteit van de kerk om hulp te leveren aan de gemarginaliseerde bevolking in het zuiden is gedaald door het gebrek aan fondsen. De donormoeheid heeft ook onze inspanningen getroffen.  
Ook internationale ngo’s zijn te beperkt aanwezig. De verbanning van de groep internationale ngo’s uit Darfoer door de regering, betekende een sterke terugval in humanitaire hulp. Vluchtelingenkampen werden overgelaten aan medewerkers van de regering die niet de capaciteit hebben om adequate hulp te leveren.
Daarnaast zorgt de gebrekkige infrastructuur voor extra obstakels voor die ngo’s. Wat ik in het zuiden zie, is een fragmentatie van de hulp. Er moet meer samenwerking en coördinatie komen tussen de verschillende ngo’s. Ze moeten als groep de verschillende problemen analyseren en aanpakken. 

De duivel zit in de details

Zijn de recente aanvaringen tussen tribale groepen in Zuid-Soedan een restant van het verleden of een teken aan de wand voor de toekomst?
Mgr. Daniël Adwok Kur: Sommige stammen bevechten elkaar traditioneel, maar andere conflicten zijn zeer actueel.
De crisis tussen de Shilluk en de Dinka’s in Malakal in Upper Nile State sleept al aan sinds 1970 en gaat over de grenzen tussen beide stamgebieden. Verschillende stemmen hopen dat dit conflict vredevol wordt opgelost, en eisen dat de grenzen officieel vastgelegd worden op historische grond. Maar sinds het conflict is losgebroken, heb ik geen enkele officiële verklaring van de zuidelijke regering gehoord. Ze heeft de conflicten niet veroordeeld noch een voorstel gedaan om tot een duurzame oplossing te komen.
Er is ook sprake van politieke uitbuiting. Sommige would-be politieke leiders zouden alles doen opdat hun stam de overhand krijgt in een bepaald gebied. Voor de media en de SPLM is het gemakkelijk om ze als roofovervallen te bestempelen en dat heeft er ook mee te maken. Maar achter die roofovervallen kan een politicus staan die de bevelen uitdeelt.
Hoe zou u Zuid-Soedan omschrijven?
Mgr. Daniël Adwok Kur: Zuid-Soedan is de regio van een volk dat doorheen de geschiedenis blootgesteld werd aan slavenhandelaars en binnenvallende Arabieren uit het noorden. 
De eerste kogel van rebellie werd afgevuurd in 1955. Al in 1947 was het duidelijk dat het zuiden geen eenheid wilde met het noorden. De mensen daar zagen zich als cultureel en sociaal verschillend van het noorden.
Nu is het zuiden een land dat in vrede en harmonie wil leven met alle omringende volkeren, of ze nu van de buurlanden Ethiopië, Kenia, Oeganda, Congo of Tsjaad komen. Zelfs met de bevolking van het noorden moet er verstandhouding groeien.