Stakingen leggen Zuid-Afrika lam

Een reeks van stakingen in verschillende industrieën legt Zuid-Afrika lam. Onder meer de goudmijnbouw, de textielindustrie, de autoassemblage, de bouw, de luchtvaart en de tankstations worden getroffen door aanslepende stakingen. Voortdurende armoede, povere werktoestanden, gemaakte maar niet nagekomen beloftes en een haperende groei storten Zuid-Afrika in een cyclus van jaarlijkse vakbondsacties.

De Zuid-Afrikaanse economie werd op maandag opnieuw getroffen, toen 1.300 vliegtuigtechnici het werk neerlegden om een loonsverhoging van 12 procent te bekomen. De staking en de eis komen er nadat de vliegvaartmaatschappij eerder weigerde een eenmalige 0,4 procent som bij de aangeboden loonsverhoging van 6,5 procent te voegen. Ook in de bouw braken maandag stakingen uit. 90.000 leden van de Nationale Mijnwerker Vakbond (NUM) en 50.000 leden van de Bouw, Constructie en Geallieerde Arbeiders Vakbond (BCAWU) legden het werk neer. Ook in de automanufactuur wordt gestaakt. Op 19 augustus begonnen 30.000 arbeiders te staken en dit getal zou zelfs kunnen stijgen tot 335.000 arbeiders als er voor maandag geen compromis komt. Vrijdag is dan weer de deadline voor de arbeiders in de goudmijnbouw en ook de tankstations en de textielindustrie zouden deze week lamgelegd kunnen worden.

Een falende economie

De stakingen komen niet als verrassing. Er wordt vaak gestaakt rond deze periode van het jaar, omdat de jaarlijkse loonaanpassingen dan onderhandeld worden. Vooral in de laatste jaren vormen de stakingen een veelgebruikt onderhandelingsmiddel van de vakbonden. De Zuid-Afrikaanse economie vertoont dit kwartaal de zwakste groeicijfers van de voorbije drie jaar. De groei van twee procent is de laagste groei sinds 2009, wanneer het land één miljoen jobs verloor. De trage groei is deels te wijten aan de schade die de stakingen veroorzaken aan de economie, maar de economie slabakt ook door andere redenen.

Zo slaagt het falende onderwijssysteem dat het land geërfd heeft van het Apartheid tijdperk er niet in voldoende hoogopgeleiden te leveren. Het land heeft in vergelijking te veel laag opgeleide arbeidskrachten. Deze missmatch tussen wat het onderwijssysteem levert en wat de economie nodig heeft, zorgt voor de torenhoge werkloosheidcijfers in het land – maar liefst één op vier van de actieve bevolking is werkloos.

Ook de dalende grondstofprijzen treffen het land. Hoewel de mijnbouw nog slechts tien procent van het BNP vertegenwoordigt, blijft het een belangrijke industrie. Nu de groei in landen zoals China en India vertraagt, daalt ook de vraag naar grondstoffen.

Als gevolg van de slabakkende economie, doet de Zuid-Afrikaanse rand het ook niet goed. De munt viel vorige week donderdag tot een laagtepunt van 10,46 per dollar. Ook andere groeilanden hebben last van een zwakke munten. De Indiase roepie en de Turkse lira vielen ook tot een historisch laagtepunt. In tegenstelling tot deze landen kan Zuid-Afrika echter weinig doen om in te grijpen. De financiële middelen van de Zuid-Afrikaanse staat zijn bijzonder beperkt. Ondertussen kampt het land ook met een inflatie van 6,5 procent.

Ongelijkheid

De inflatie is hoog, maar de stakers eisen vaak loonsverhogingen die dubbel zo hoog liggen als het inflatiecijfer. Hiermee willen de stakers niet enkel compenseren voor de stijgende kost van leven, maar willen ze ook de grote inkomenskloof in het land dichten. Zuid-Afrika is volgens het GINI-coëfficiënt één van de landen met de grootste inkomensongelijkheid. Enkel buurland Namibië doet het slechter. Het neoliberale parcours dat genomen werd in de jaren na de val van de Apartheid is er niet in geslaagd de ongelijkheid en de extreme armoede te verminderen. Meer nog, op vlakken zoals stadsarmoede is de situatie in Zuid-Afrika nog slechter geworden. Een poging om een motie van wantrouwen in te dienen tegen de man die gezien wordt als één van de spilfiguren van het neoliberale – en corrupte – beleid, president Zuma, werd deze week door een rechtbank verworpen.

Eén van de specifieke aanleidingen van de motie van wantrouwen tegen Zuma was de Marikana massamoord, toen politieagenten het vuur openden op stakende mijnwerkers met 34 slachtoffers als gevolg. Niet enkel de president, maar ook de vakbonden kwamen niet ongeschonden uit het incident. De machtige Nationale Mijnbouw Vakbond (NUM) verloor veel leden aan de Vereniging van Mijnbouwwerkers en Bouwvakkers Vakbond (AMCU). De twee vakbonden raakten in de nasleep van Marikana verwikkeld in een zwaar conflict. Meerdere vakbondsvertegenwoordigers werden vermoord. Maar ook keren vele arbeiders zich af van de vakbonden en verkiezen ze rechtstreeks te onderhandelen met hun werkgevers. Desondanks blijven de vakbonden sterk genoeg en de arbeiders ontevreden genoeg om massale stakingen op poten te zetten.

Redenen en oplossingen

‘Ik denk niet dat de hoeveelheid stakingen in de laatste jaren is veranderd,’ zegt Patrick Craven, woordvoerder van de vakbondfederatie Cosatu, ‘maar de aard van de stakingen is veranderd. De arbeiders zijn boos en gefrustreerd door hun situatie en eisen directe actie in plaats van de vakbondsvertegenwoordigers te volgen.’

‘Ongelijkheid blijft een belangrijke reden voor de stakingen,’ zegt Neren Rau, CEO van SACCI – de vertegenwoordigingsgroep van de Zuid-Afrikaanse bedrijven, ‘Historisch gerelateerde ongelijkheden blijven aanwezig in Zuid-Afrika en bepaalde beloftes van de democratie werden nog niet in realiteit omgezet. Het voornaamste probleem ligt bij de economie, maar ook bepaalde politieke factoren spelen een rol. Zo zijn de vakbonden zwaar gepolitiseerd – de vakbonden moeten hoge eisen stellen of ze riskeren hun leden te verliezen aan hun concurrenten.’

Craven en Rau zien heil in dezelfde oplossing: ‘Er is nood aan betere lonen en ook de werkomstandigheden moeten beter. De ongelijkheid moet aangepakt worden.’