'VN-Folterprotocol is mijlpaal inzake mensenrechten'

Deze week werd het Folterprotocol goedgekeurd in de Mensenrechtencommissie
van de VN. Het wordt omschreven als het eerste internationale instrument om
foltering te voorkomen. Een VN-commissie van 10 onafhankelijke experts zal
verrassingsinspecties kunnen uitvoeren in de landen die het ondertekenden.
De commissie mag regeringen op het matje roepen als de internationale
detentienormen met de voeten worden. Landen die het ondertekenen moeten ook
een permanent inspectieteam oprichten in eigen land.

Omdat er vooraf geen aankondiging of toelating meer nodig is, bestrijdt het
protocol folterpraktijken op een preventieve manier. En die permanente stok
achter de deur, zegt de speciale VN-rapporteur over foltering Theo van
Boven, is nog belangrijker dan bestraffen. Het protocol is een mijlpaal
in de strijd voor de mensenrechten omdat het één van de eerste preventieve
instrumenten in de internationale wetgeving is, stelt Jean-Daniel Vigny, de
Zwitserse vertegenwoordiger bij de VN. Mark Thompson, het hoofd van de
Vereniging voor de Voorkoming van Foltering, benadrukt dat het protocol
hoognodig is want achter de gevangenismuren bestaat een cultuur van
straffeloosheid en slecht management.

Met een beetje geluk wordt het verdrag binnen een half jaar ondertekend. De
ECOSOC en de Algemene Vergadering moeten eerst nog hun fiat geven. Het zal
pas kracht van wet krijgen als 20 landen het geratificeerd hebben. Met de
goedkeuring door de Mensenrechtencommissie komt er een alvast een einde aan
een decennium van onderhandelingen. Ngo’s en regeringsvertegenwoordigers
sleutelden tien jaar aan het protocol in een werkgroep opgericht door de
Costaricaanse juriste Elizabeth Odio.

Niet alle 53 landen die in de VN-Mensenrechtencommissie vertegenwoordigd
zijn verleenden hun steun aan het initiatief. Toen er gestemd werd na een
lange discussie met Cuba - dat aanstuurde op een vertraging van het protocol
- kreeg het 29 stemmen voor, 10 tegen en 14 onthoudingen. Cuba, China,
Japan, Libië, Maleisië, Nigeria, Saoedi-Arabië, Zuid-Korea, Soedan en Syrië
stemden tegen.

Ook de Verenigde Staten, die dit jaar enkel als observator in het VN-orgaan
zetelen, zijn tegen het protocol gekant. De Amerikaanse delegatie haalde
dezelfde reden aan als de neestemmers: de bijna onbeperkte macht om
plaatsen te bezoeken waar personen vastgehouden kunnen worden. Volgens de
Amerikaanse vertegenwoordigers zouden de VS daardoor te veel worden
overgeleverd aan het oordeel van de commissie.

De Europese landen stemden voor. Daar bestaat immers al een precedent: het
Europees Comité voor de Voorkoming van Foltering heeft sinds zijn
ratificatie intussen al in 41 van de 43 lidstaten van de Raad van Europa
inspecties uitgevoerd. Het Europese voorbeeld heeft de preventieve kracht
van onaangekondigde inspecties en aanbevelingen al afdoende bewezen, zegt
Melinda Ching van Amnesty International.