‘Autoritaire leiders zijn in trek’

Op het altaar van de vrijheid van meningsuiting worden vandaag zonder enige reserve het publieke debat, een sterke pers en maatschappelijke vrede geofferd, schrijft Jago Kosolosky in zijn voorwoord voor het winternummer van MO*. Een kleine elite van zakenlui en politici holt de samenleving uit en verdeelt ze, uit eigenbelang.

‘Zonder geschiedenis zijn we gevangenen van het toeval dat bepaalt waar en wanneer we geboren zijn.’ Aldus de vorig jaar overleden, conservatieve historicus Donald Kagan. De in Litouwen geboren Amerikaan maakte een belangrijk punt: kennis van het verleden bevrijdt ons van de wereld die we kennen, van de huidige stand van zaken. Het is de noodzakelijke voorwaarde om onrecht te bestrijden en rechtvaardigheid te beschermen. Onze geschiedenis toont ons ook wat mogelijk is, bepaalt onze verwachtingen en begrenst onze wensen.

Sinds de Russische inval in Oekraïne lijdt buurland Letland onder een snel stijgende levensduurte. Als een van de buurlanden van Rusland moet het afrekenen met een inflatiepercentage bijna dubbel zo groot als dat van België. De Letten kunnen overigens, net als de meeste Europeanen en in tegenstelling tot Belgische werknemers, niet rekenen op een automatische loonindexering.

Zogenaamde sterke leiders worden slechts populair eens het leed van hun voorgangers vergeten is.

Een pandemie, een economische crisis verergerd door de Russische invasie van Oekraïne, torenhoge inflatie: deze cocktail geeft West-Europese populistische en autoritaire politici een duw in de rug. Ik zei dit onlangs tegen een Letse leeftijdsgenote. Dat deze politiek extreemrechtse actoren al te vaak goede relaties onderhouden met het Kremlin, baarde haar zorgen. In Letland lijkt het grotere onbehagen toch moeilijker voor die kar te spannen. Ik vroeg haar waarom, en ze keek me bevreemd aan. ‘Wij weten nog wat ze doen en waar ze echt voor staan. Nadat West-Europa bevrijd werd na de Tweede Wereldoorlog, zaten wij nog decennia achter het IJzeren Gordijn.’

Ze zijn vandaag nog in leven, de Letten die hun onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie afdwongen, net als de Letten die als kind met de trein gedeporteerd werden naar Siberische goelags en als bij wonder wisten te overleven en terug te keren. ‘Wat we nu zien is niet meer dan een hindernis op de weg vooruit sinds 1991. Wij zullen er alles aan doen om Rusland buiten te houden’, zei de Letse kennis. Zogenaamde sterke leiders worden slechts populair eens het leed van hun voorgangers vergeten is. De ideologische saus is niet meer dan decoratie.

In de Verenigde Staten wordt het politieke leven vandaag gedomineerd door even opportunistische politici die de waarheid opgegeven hebben in ruil voor electoraal succes. Veel Amerikanen zien vandaag niet hoe het gevaarlijke politieke spel van desinformatie en politiek handelen te kwader trouw vanuit hun land over de hele wereld succesvol geëxporteerd en versterkt wordt. Ik stelde dat met eigen ogen en oren vast toen ik ter plaatse de midterms, de tussentijdse verkiezingen begin november, volgde.

Schrikbarend was de vaststelling dat het Amerikaanse exceptionalisme, het geloof in en vertrouwen op de unieke aard van de Verenigde Staten, verblindt voor de gevaren van autoritair en ondemocratisch bestuur. Voormalig president Donald Trump is opnieuw presidentskandidaat. Hij zal zich hoogstwaarschijnlijk in de toekomst voor een rechter moeten verantwoorden omwille van landverraad en samenzwering met Rusland. Maar dat lijkt niet de nodige urgentie op te wekken om in te grijpen en de democratie te versterken.

Ze hebben gouden zaken gedaan, de onverantwoordelijke uitgevers die zich in Silicon Valley voordoen als “platformen”.

Op Amerikaanse bodem speelt geen verleden van fascisme of communisme. Het individu stond er steeds boven elk imaginair en beknottend “collectief belang”. Zou dat een rol spelen? Op het altaar van de vrijheid van meningsuiting worden vandaag zonder enige reserve het publieke debat, een sterke pers en maatschappelijke vrede geofferd. Leugenachtige politieke advertenties, smeercampagnes, bestaande ideeën in de samenleving online op artificiële manier versterken… Het kan, mag en gebeurt allemaal.

Een dergelijk idee van vrijheid van meningsuiting sluit, dankzij een nauwelijks begrensde campagnefinanciering, aan bij het dominante marktdenken. Ze hebben gouden zaken gedaan, de onverantwoordelijke uitgevers die zich in Silicon Valley voordoen als “platformen”.

Deze bedrijven wisten de grootste kost in het uitgeversvak te omzeilen: de verantwoordelijkheid voor wat je publiceert. Desinformatiecampagnes, oplichting, en online oorlogsvoering: de digitale drukpers draait voor iedereen die betaalt. Een kleine elite van zakenlui en politici holt de samenleving uit en verdeelt ze, uit eigenbelang.

De komende jaren worden een lakmoesproef voor de democratie in de Verenigde Staten. Nobelprijswinnaar Sinclair Lewis schreef in 1935 al een dystopische roman over de opkomst van een dictator op Amerikaanse bodem, met de sprekende titel It can’t happen here. De roman verscheen tijdens de hoogdagen van het Europees fascisme, waar Sinclairs echtgenote en journaliste Dorothy Thompson over berichtte. Maar het kan overal gebeuren.

Deze commentaar werd geschreven als voorwoord voor het winternummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dat proMO* voor slechts 4 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang he het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.