Ik heb het wel gehad met dat respect voor Trump-kiezers

Niet dat ik de helft van de kiezers, die momenteel overweegt op Trump te stemmen, wil wegzetten als de deplorables die Hillary Clinton er op een onbewaakt ogenblik van maakte. En het is zeker niet dat ik de problemen van de lagere middenklasse, de working poor en de nauwelijks tewerkgestelden in de VS wil minimaliseren.

En het is ook niet dat ik enthousiast ben over de dynastieke politiek die Clinton vertegenwoordigt. Maar als we het over respect voor de keuze voor een presidentskandidaat willen hebben, moet het minstens óók over die politieke keuze gaan. Niet alleen over de analyse van een fenomeen.

En dan is de vraag of je respect wilt opbrengen voor kiezers die hun land willen uitleveren aan een man die onbeschaamd racistisch en vrouwvijandig is, en die belastingontduiking een bewijs van zijn intelligentie vindt, toch vooral een retorische vraag.

Als we het over respect voor de keuze voor een presidentskandidaat willen hebben, moet het minstens óók over die politieke keuze gaan. Niet alleen over de analyse van een fenomeen.

Wat wel klopt aan de “respect-analyse”, is dat de huidige Amerikaanse verkiezingen duidelijk gemaakt hebben hoe diep en hoe wijd verbreid de onvrede is in de Amerikaanse samenleving.

Net niet de helft van de Democratische kiezers bracht tijdens de voorverkiezingen zijn stem uit op “democratisch socialist” Bernie Sanders en Donald Trump versloeg het grote veld Republikeinse kandidaten, en daarmee meteen ook het hele partijapparaat, met de belofte een einde te maken aan de periode van industriële afbraak, krimpende middenklasse en internationaal interventionisme.

Dat betekent concreet dat Donald Trump, met zijn slogan Make America Great Again, belooft de neoliberale revolutie ongedaan te maken die begon onder Ronald Reagan, de nog steeds immens populaire Republikein die in 1980 verkozen werd met de slogan Let’s Make America Great Again.

Blue collar America

Het feit dat een brutale miljardair er in slaagt de vertolker te worden van de woede van blue collar America, zegt heel veel over de intensiteit van de gevoelens van uitzichtloosheid en verraad, maar minstens evenveel over het failliet van een politiek model. De twee partijen die de Verenigde Staten meer dan een eeuw afwisselend regeren, hebben de voorbije 35 jaar grosso modo dezelfde economische ideologie gevolgd, wat geresulteerd heeft in industrieel braakland en scherp gestegen precariteit enerzijds en ongekende concentratie van ongeziene rijkdom anderzijds.

Het is niet voor het eerst dat de Verenigde Staten voor dit probleem staan. Volgend citaat stamt uit 1892: ‘De vruchten van het werk van miljoenen worden brutaal gestolen om de kolossale fortuinen van enkelen op te bouwen, en de bezitters daarvan spuwen op de republiek en bedreigen de vrijheid. Uit dezelfde baarmoeder van overheidsonrecht worden twee grote klassen geboren: schooiers en miljonairs.’ Het citaat komt uit de oprichtingsverklaring van de People’s Party die ontstond als coalitie van boerenbeweging en vakbonden, als antwoord op de uitzichtloosheid en sociale achteruitgang als gevolg van de greep van de zogenaamde Robber Barons op economie en politiek. Een detail: die People’s Party is ook gekend als de Populist Party.

Het interessante uit dit voorbeeld is zowel de gelijkenis –de onhoudbare en onaanvaardbare ongelijkheid- als het verschil. Dat verschil zit namelijk in de aanwezigheid van een georganiseerd middenveld dat er in slaagt om een politieke vertaling te creëren van de onvrede en die de belangen van de onderkant van de samenleving effectief probeert te vertalen en te verdedigen in het politieke veld.

Dat is een radicaal ander spoor dan achter een onbetrouwbare rattenvanger met verleidelijke melodietjes aan te lopen. Geen onbelangrijk detail daarbij is dat de basisbeweging eind 19^de eeuw een flinke duw in de rug kreeg van onderzoeksjournalisten die de misbruiken van de Robber Barons blootlegden.

Verzetsstrategie

Exact vier jaar geleden publiceerden we in MO* Het kapitaal kiest zijn president, een analyse van Daron Acemoglu en James A. Robinson, twee vermaarde economen, over de toenmalige presidentsverkiezingen. Het voorbeeld van de People’s Party komt uit die tekst. De auteurs stelden toen de vraag of de Occupy Wall Street beweging de potentie had om de noodzakelijke, nieuwe politieke vertaling te worden voor het ongenoegen dat ze zo succesvol vertolkt had met de slogan We are the 99%.

De hoop van miljoenen Amerikanen op een kentering van hun neergang zal, ongeacht de verkiezingsuitslag, de bodem in geslagen worden.

‘Het is nog niet te laat voor optimisme’, concludeerden Acemoglu en Robinson, na enkele kritische bedenkingen. ‘Het is niet onmogelijk dat de krachten die zich verzetten tegen de macht van het geld over de politiek en de economie ook deze keer zullen slagen in hun opzet. Maar dat optimisme is volkomen afhankelijk van de bereidheid van vele burgers om hun hebben en houden te wagen voor het verdedigen van inclusieve instellingen. Het is precies daarom dat Occupy Wall Street, ondanks zijn vele zwakheden, een hoopvol teken is van de veerkracht van onze instellingen.’

Wellicht kan je het succes van de Sanders-kandidatuur zien als een heel belangrijke, maar net mislukte, poging om de Democratische Partij terug te doen keren naar haar wortels als verdediger van werkend en middenklasse Amerika. De grote vraag is of de partij met die boodschap aan de slag gaat na 8 november, dan wel of er alles aan gedaan zal worden om de meest zichtbare vertegenwoordigers van deze “socialistische” stroming uit te partij te verwijderen. Beide opties zijn mogelijk.

De kans dat de Republikeinse Partij het “signaal van de kiezer” zal begrijpen als een noodzaak om de superrijken en de superongelijkheid aan te pakken, is quasi nihil. De hoop van miljoenen Amerikanen op een kentering van hun neergang zal, ongeacht de verkiezingsuitslag, de bodem in geslagen worden. Het is te verwachten dat velen zich daardoor zullen wentelen in cynisme over het systeem en dat individuen of extremistische groepen geweld als verzetsstrategie weer een beetje legitiemer zullen vinden.

Het Volk

Het echte drama is dat die teleurstelling te verwachten én te voorzien was. Een misleide bevolking verdient echter beter dan oppervlakkig respect, ze verdient een echt alternatief. En dat zal door het duopolie aan de politieke macht enkel geboden worden als het afgedwongen wordt door systematische én pragmatische actie vanuit de onrechtvaardig behandelde meerderheid.

Maar ook in eigen land en in eigen continent verdienen kwetsbaar gemaakte meerderheden en nog kwetsbaardere minderheden echte oplossingen in plaats van electoraal winstgevende schijnverhalen.

Het hele debat over Trump en zijn kiezers is ook voor ons van belang, want het krijgt al heel opvallende echo’s in de analyses van goed scorende rechtspopulisten in Europa. Maar ook in eigen land en in eigen continent verdienen kwetsbaar gemaakte meerderheden en nog kwetsbaardere minderheden echte oplossingen in plaats van electoraal winstgevende schijnverhalen.

De angsten en onzekerheden van de mensen moeten ernstig genomen worden, niet gecultiveerd en opgeblazen om er macht uit te puren. De economie moet bestuurd worden, niet ondergaan. De politiek hoort terug bij het volk, niet enkel bij de hooggeschoolden die dat volk enkel kennen uit de peilingen.

Wie zorgt voor een effectieve ommekeer in die richting, verdient de steun van de morrende meerderheid. En omgekeerd: als kiezers de moeite doen om zich echt te informeren en hun stem wel overwogen in te zetten als een instrument om die ommekeer mogelijk te maken, verdienen ze ook als kiezers respect.

En ten slotte: media die er jaar in jaar uit alles aan doen om van berichtgeving entertainment te maken, en dat spektakel op extreme wijze uitvergroten in verkiezingsperiodes, vormen een essentieel onderdeel van het probleem. Zij verdienen aandacht noch respect, van kiezers noch politici. Maar het is zo moeilijk om aan de sensatie te ontsnappen.