Dossier: 
Exclusieve gesprekken met Afrikaanse ministers over migratiepact

Marrakech: Afrikaanse landen willen Europees migratiebeleid niet meer uitvoeren

© UN Photo

 

Europese nationalisten en anderen die de multilaterale aanpak van migratie afwijzen, schaden het nationaal én mondiaal belang. Juist meer migranten zullen naar Europa komen, en we zullen er juist minder kunnen terugsturen. Dat blijkt uit exclusieve gesprekken met ministers en regeringsmedewerkers van Marokko, Tunesië, Mali, Senegal en Zimbabwe op de VN-conferentie in Marrakech.

Sinds nationalisten erin slaagden om zeven EU-lidstaten uit Marrakech weg te houden, staat Europa een beetje hoger op het zorgenlijstje van de Verenigde Naties.

‘Het is gevaarlijk dat Europa zich zoals de VS terugtrekt uit multilaterale onderhandelingen rond mondiale uitdagingen zoals migratie’, zegt Pia Oberoi, adviseur van VN-mensenrechtencommissaris Michelle Bachelet. ‘En teleurstellend dat dit uitgerekend op de zeventigste verjaardag van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens duidelijk wordt. Die heeft immers wortels in Europa.’

VN-topman: ‘De opmars van de nationalistische agenda hogerop in de beslissingsorganen van de EU baart ons grote zorgen.’

Een andere topfiguur binnen de Verenigde Naties gaat off the record nog iets verder: ‘Als de afwijzing van multilateralisme en de opmars van de nationalistische agenda in de beslissingsorganen van de EU zich doorzetten op migratie, zal het vertrouwen dat je nodig hebt van andere regio’s om tot oplossingen te komen, verdwijnen. Zo wordt het voor Europa juist moeilijker om irreguliere migranten terug te sturen of te onderhandelen over duurzame oplossingen voor de problematiek op de Middellandse Zee.’

‘Achter de schermen geven wij deze boodschap aan EU-lidstaten. Ik zei persoonlijk aan de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini dat het een vergissing zou zijn moest Italië het migratiepact niet steunen. Hij antwoordde: “Hoe kan ik een VN-pact over migratie verkocht krijgen aan mijn kiezers?” De VN is de duivel, weet je wel.’

Marokko

Europese problematisering van het migratiepact is een signaal aan Marokko dat de EU haar deel van de verantwoordelijkheid niet wil opnemen. Marokko gaat niet voluit om migranten in hun land te integreren als ze tegelijk ook het vuile werk van de EU moeten opknappen.

De grens tussen Marokko en Spanje wordt al een tijdje strikter bewaakt. Nasser Bourita, de minister van Buitenlandse Zaken van Marokko en voorzitter van de VN-conferentie, is bereid daarvan de gevolgen te dragen: meer migranten uit Sub-Sahara Afrika zullen in Marokko blijven.

‘Marokko is op weg om een land van aankomst te worden’, zei Bourita tijdens de laatste persconferentie in Marrakech. ‘We regulariseerden de afgelopen jaren 50.000 migranten uit Sub-Sahara Afrika, maar we blijven tegelijk ook een transitland naar Europa.’

Bourita zei voor journalisten van de hele wereld dat dit deels de schuld is van het Europese migratiebeleid zelf: ‘We zien dat smokkelaars migranten opnieuw naar Marokko brengen na de acties van verschillende Europese landen in het Centrale Middellandse Zeegebied, in Libië en in Niger.’

In de wandelgangen van de conferentie sprak MO* met een hooggeplaatste medewerker van Nasser Bourita. De man werkte in Frankrijk voor kabinetten van Franse premiers rond integratie en diversiteit in de banlieus.

‘Misschien komt er binnenkort een Afrikaans paspoort om vrij te bewegen in heel Afrika. Nog meer migranten zullen naar Marokko komen. Hoeveel er naar Europa zullen doorsteken, zal afhangen van wat Marokko de komende jaren zal doen.’

‘Hoeveel migranten naar Europa zullen doorsteken, zal afhangen van wat Marokko de komende jaren zal doen. Wij willen migranten hier integreren, maar niet als Europa zijn deel van de verantwoordelijkheid blijft afschuiven.’

‘Luister, Marokko wil zijn deel van de verantwoordelijkheid opnemen om een aankomstland te worden en migranten hier te integreren. Maar niet als Europa zijn deel van de verantwoordelijkheid blijft afschuiven. Niet als wij Europese kampen moeten runnen van waaruit niemand naar Europa hervestigd wordt. Niet als Europa ook nog eens de Afrikaanse migranten naar ons wil terugsturen die op de Middellandse Zee tegengehouden worden. Onze bevolking is ook bezorgd over migratie, hoor, niet alleen de Europeanen.’

‘Denkt Europa dat het met nog meer repressie wel zal lukken? Elk jaar stijgt de actieve bevolking op de Afrikaanse arbeidsmarkt met 20 miljoen mensen. Dat fenomeen zal alleen maar sterker worden, niet omdat de miserie toeneemt, maar omdat technologie grenzen afbreekt die niemand ooit nog kan heropbouwen.’

‘750 miljoen Afrikanen hebben een smartphone. 500 miljoen – tegen 2050 1 miljard – zijn jonger dan 25. Ze zien Europa elke dag op hun scherm. Verzoen je daar toch mee en zoek de oplossing in samenwerking rond gemeenschappelijke belangen.’

‘Dat zijn veel jonge Afrikaanse arbeidskrachten en tegelijk heeft Europa arbeidskracht nodig met haar verouderende bevolking. Noord-Afrika heeft dan weer veel natuurlijke bronnen die je met een deel van die arbeidskrachten kan ontwikkelen. Zet dat samen en je hebt een perfecte match. We moeten de verantwoordelijkheid delen en organiseren. En uitgerekend dat wil het migratiepact doen.’

Sylla Fodé, ambassadeur in het kabinet van de president van Senegal, komt tussen in ons gesprek aan het cafetaria van de conferentie. ‘Wij kunnen migranten integreren, wij zijn evengoed expert in integratie en diversiteit’, zegt hij.

Fodé was voorzitter van de Franse antiracismeorganisatie SOS Racisme en samen met de Marokkaanse kabinetsmedewerker een militant in linkse bewegingen in Frankrijk. Als Frans staatsburger en lid van de Parti Communiste français, vandaag verbonden met La France Insoumise van Jean-Luc Mélenchon, was hij ook Europarlementslid tot 2014.

‘Wat wij deden voor de integratie van Afrikanen in Frankrijk kan ik ook voor de integratie van Afrikanen in onze eigen landen’, zegt hij. ‘Maar we zullen niet zoals Niger het kamp of de opslagplaats voor Europa worden.’

© Pieter Stockmans

Europarlementslid Anna Maria Corazza Bildt (Europese Volkspartij) en voormalig Europees Parlementslid Sylla Fodé, de Senegalees-Franse ambassadeur in het kabinet van de president van Senegal

Politieman van Europa

Europarlementslid Anna Maria Corazza Bildt (Europese Volkspartij) wandelt voorbij en feliciteert de Marokkaanse kabinetsmedewerker met de onberispelijke organisatie van de conferentie. Maar Corazza Bildt vindt het Niger-model wel goed.

Een dag voor het officiële begin van de conferentie zat Corazza Bildt met een negenkoppige delegatie van het Europese Parlement in een ontmoeting met vertegenwoordigers van nationale Afrikaanse mensenrechteninstituten van onder andere Niger en Mali.

‘Ik wil graag iets duidelijk maken’, gooit haar partijgenoot Željana Zovko in de groep, een Bosnische diplomate die in Kroatië werd verkozen in het Europees Parlement.

‘Het is al moeilijk om in Europa aan de publieke opinie uit te leggen wat het nut is van het migratiepact. Als we dan ook nog blijven zeggen dat we het niet goed doen in Niger, gaan we het zeker niet verkocht krijgen. De Nigerese autoriteiten waarderen de samenwerking met de EU. Ik heb hun werk gezien op het terrein. Als dat mislukt, zal dit ook voor mij als parlementslid een mislukking zijn.’

De vertegenwoordiger van het Nigerese mensenrechteninstituut antwoordt: ‘Hopelijk hebben jullie als Europarlementsleden een andere kijk dan de Europese overheden.’

Hij verwijst naar een veelgehoorde kritiek op het zogenaamde EU-noodtrustfonds voor Afrika: dat de EU Afrikaanse landen niet als gelijkwaardige partners behandelt, maar enkel gebruikt om migranten weg te houden en zo het autoritaire Nigerese regime legitimeert. Dit zwaar bekritiseerbare beleid onder het noodtrustfonds is in overeenstemming met het migratiepact. Daarom is de Europese Commissie er zo’n voorstander van.

© Pieter Stockmans

Een delegatie van het Europese Parlement ontmoet vertegenwoordigers van nationale Afrikaanse mensenrechteninstituten van onder andere Niger en Mali tijdens een zij-event van de VN-conferentie over migratiepact in Marrakech.

Tunesië

Europese problematisering van het migratiepact zorgt ervoor dat Tunesië nog minder welwillend is om Sub-Sahara migranten op te nemen die vanuit Libië vertrokken. Bovendien wordt de eigen Tunesische asielwetgeving op de lange baan geschoven.

De Europese Commissie, en ook Italië, vernoemt Tunesië graag als mogelijke plaats voor “regionale ontschepingsplatforms”, waar op zee geredde migranten naartoe gebracht zouden worden.

‘Ook het VN-vluchtelingenagentschap UNHCR vindt dat een goed idee, maar dan niet voor de EU om er hun ongewenste migranten te droppen’, zegt Europarlementslid Judith Sargentini (De Groenen), die hierover met UNHCR sprak in Marrakech. ‘Wel om van daaruit echt aan hervestiging te doen volgens een faire verdeelsleutel naar landen waar asiel mogelijk is. Dat zouden ook Noord-Afrikaanse landen kunnen zijn als die hun asiel- en migratiesystemen ontwikkelen.’

‘Italië komt juist verzwakt uit dit verhaal. Tunesië was al weigerachtig, terecht, maar nu zullen ze nog minder geneigd zijn om hier zelfs maar over te praten. Of ze zullen heel wat in de plaats eisen. Oplossingen blijven uit, maar daar wint Matteo Salvini bij. Hij wint verkiezingen dankzij het voortduren van de problemen. Zijn kiezers komen natuurlijk bedrogen uit, want zij willen wel oplossingen.’

Of de afwezigheid van Italië in Marrakech het vertrouwen van Tunesië in Italië’s compromisbereidheid schaadt? ‘Een goede vraag’, zegt de Tunesische staatssecretaris voor Migratie.

De afwezigheid van Italië, dat een centrale rol speelt rond Afrikaanse migratie via de Libië-route is een zorgwekkend signaal.

De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini (Lega) wil Italië multilateraal tot geen enkele afspraak verbinden. Hij wil enkel, zoals voormalig Belgisch staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA), inzetten op bilaterale akkoorden. Maar Italië zou nu wel eens zwakker kunnen staan tijdens onderhandelingen over zulke akkoorden.

‘De Europese verdeeldheid is een Europees probleem. Tunesië steunt het migratiepact’, zegt Rhadouane Ayara, staatssecretaris voor Migratie van Tunesië, aan MO*.

Of de afwezigheid van Italië in Marrakech het vertrouwen van Tunesië in de onderhandelingsbereidheid van Italië schaadt? ‘Een goede vraag’, zegt Ayara. ‘Wij zijn nu aan het nadenken. De relaties tussen Italië en Tunesië zijn heel nauw. Volgende week ga ik naar Italië om gemeenschappelijke dossiers te bespreken.’

Of Ayara in zijn gesprekken met de Italianen zal vermelden dat Italië niet in Marrakech was, kan hij ‘noch bevestigen, noch ontkennen’. Maar zijn lach is veelzeggend.

Salvini wil ook de 4000 Tunesiërs die in 2018 irregulier naar Italië kwamen, terugsturen. Ook dat zou nu wel eens moeilijker kunnen worden.

© UN Photo

Rhadouane Ayara, staatssecretaris voor Migratie van Tunesië

Tunesië zette, net zoals Marokko, al stappen om een aankomstland te worden. Het land was na de Arabische lente begonnen met het schrijven van een asielwetgeving. Dat zou historisch zijn voor Tunesië. UNHCR ondersteunde het wetgevende proces.

De wetgeving ligt al jaren klaar in de schuif van staatssecretaris Ayara. Maar ze is nog altijd niet gestemd in het parlement. De Tunesische regering vreest dat de EU dit zou gebruiken om Tunesië tot “veilig derde land” uit te roepen, zoals het dat met Turkije heeft gedaan, als voorwendsel om boten op zee naar Tunesië terug te sturen.

De asielwetgeving is klaar, maar wordt niet gestemd. De Tunesische regering vreest dat de EU dit zal gebruiken om Tunesië tot “veilig derde land” uit te roepen als voorwendsel om boten naar Tunesië te sturen.

‘Als je toelaat dat dat land zich onafhankelijk ontwikkelt, zonder Europese inmenging, kan de asielprocedure van start gaan’, zegt Judith Sargentini.

Ook het Marokkaanse nationale mensenrechteninstituut formuleert al lang aanbevelingen aan de Marokkaanse regering rond de nieuwe asiel- en migratiewetten, de toegang tot school voor buitenlandse kinderen, tot gezondheidszorg, tot alle sociale rechten. De mensenrechtenfocus in het migratiepact maakt mensenrechtenorganisaties in herkomstlanden en de transitlanden sterker tegenover hun eigen overheid.

En hoe beter de mensenrechten van migranten daar gerespecteerd worden, hoe minder migranten naar Europa komen. Maar de Europese inmenging verzwakt dus de pleidooien van Noord-Afrikaanse mensenrechtenorganisaties voor een eigen asielprocedure.

Maya Sahli Fadel, commissaris van de Afrikaanse Mensenrechtencommissie die rapporteert aan de Afrikaanse Unie, zal nationale mensenrechteninstituten in heel Afrika coördineren. ‘Elk jaar zullen wij aanbevelingen doen aan de Afrikaanse Unie over hoe de Afrikaanse staten het migratiepact uitvoeren’, zegt Sahli Fadel aan MO*.

Ze roept wel op tot realiteitszin: ‘Waar wij vooral mee bezig zijn, en waarom wij dit migratiepact steunen, is niet in de eerste plaats de relatie tussen de EU en Afrika, maar de regulering van interne migratiestromen op het Afrikaanse continent. 80% van alle Afrikaanse migranten migreren binnen Afrika. Daarom is dit migratiepact voor ons belangrijk. In die zin zijn wij helemaal niet bezig met de ietwat bizarre debatten in Europa.’

© Pieter Stockmans

Maya Sahli Fadel, commissaris van de Afrikaanse Mensenrechtencommissie die rapporteert aan de Afrikaanse Unie

Mali en Senegal

Europese problematisering van het migratiepact zorgt ervoor dat Afrikaanse landen nog minder geneigd zijn om hun in Europa afgewezen onderdanen snel terug te nemen.

‘Ik heb gezien dat Europese landen goed meewerkten, het waren open en eerlijke onderhandelingen’, zegt Thokozile Ruzvidzo, commissaris van de VN-economische commissie voor Afrika, aan MO*.

Ruzvidzo was aanwezig tijdens de onderhandelingen van het migratiepact in New York. Samen met de Afrikaanse Unie ontwikkelde ze een gezamenlijk standpunt over migratie dat ze verdedigden tijdens de onderhandelingen.

‘Maar als je je na alle aangegane engagementen toch terugtrekt, zal dat zeker gevolgen hebben. In Afrikaanse landen is er al zoveel discussie over de onderhandeling van migratieakkoorden met de EU. Afrikaanse regeringen staan ook onder druk van hun publieke opinie.’

In Europa beweren sommige groepen dat het migratiepact een open grenzenbeleid inleidt; in Afrika mobiliseerden sommige groepen de publieke opinie met de stelling dat het migratiepact juist een Europees gesloten grenzenbeleid legitimeert.

‘In Afrikaanse landen is er al zoveel discussie over terugnameakkoorden met de EU. Afrikaanse regeringen staan ook onder druk van hún publieke opinie. De Europese houding geeft geen vertrouwen.’

De geëtaleerde negatieve houding van de EU bevestigt de vrees dat de EU Afrika enkel als politieman wil gebruiken om migranten tegen te houden en om afgewezen migranten terug nemen zonder dat de Afrikaanse bevolking iets in de plaats krijgt.

‘Terugname van in Europa afgewezen migranten is zeer gevoelig in Afrika’, zegt Ruzvidzo. ‘Ze zenden drie keer zoveel geld naar huis als het totale budget voor ontwikkelingssamenwerking. Als een EU-lidstaat nu nog naar een Afrikaans land gaat, bijvoorbeeld Mali, zal de Malinese regering drie keer nadenken over de onderhandelingspositie van Europa. Ze zullen vertrekken vanuit wantrouwen en meer garanties in de plaats eisen om de Europeanen te kunnen vertrouwen. En het migratiepact gaat juist over partnerschap. Het is triest om dit te zien gebeuren.’

MO* kon deze vraag voorleggen aan Yaya Sangare, minister van Diaspora van Mali. ‘De EU-lidstaten die zich terugtrokken, hebben de echte migratiedynamiek nog niet begrepen’, zei hij.

‘Ze zitten in een electorale logica. Ze zullen later wel naar de onderhandelingstafel terugkeren. We zullen blijven onderhandelen over het terugnameakkoord met de EU.’

© Sory Ibrahim Konaté

Yaya Sangare, minister van Diaspora van Mali

De Malinese journalist Sory Ibrahim Konaté ontcijferde deze uitspraak: ‘Mali en de EU sloten een terugnameakkoord, waarna er een gemeenschappelijke persconferentie plaatsvond. Maar daarna deden Europese politici allerlei stoere verklaringen in hun eigen media.’

‘Daarop volgde een vurige reactie in de Malinese media. De minister moest zelfs ontslag nemen. En ja, nu is het zeker mogelijk dat de Malinese regering de Europese afwezigheid zal gebruiken om haar onderhandelingspositie te versterken in onderhandelingen met de EU, omdat ze er nu nog minder op vertrouwen dat de belangen van Mali ernstig genomen worden.’

Judith Sargentini bevestigt dit: ‘Het was de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders die het terugnameakkoord met Mali onderhandelde. Omdat de Europeanen zich per se op de borst moesten kloppen, kwam er een terugslag in de Malinese media. Malinese ministers moeten in hun land ook een publieke opinie trotseren, hoor. Denken wij dat wij alleen zijn in de wereld? Dus heeft Mali het akkoord eenzijdig opgeschort.’

‘We zijn niet bezorgd over de terugtrekking van individuele landen. De EU blijft regionaal met de Afrikaanse Unie onderhandelen en ook bilaterale relaties zullen voortgaan.’

Senegal heeft al een terugnameakkoord met de EU gesloten. Toch zegt ambassadeur Sylla Fodé dat zijn positie nu sterker is: ‘Als er 164 landen in Marrakech waren om een migratiepact te ondersteunen, heeft dat wel een zeker moreel gewicht. Als je er niet was, sta je aan de andere kant. Dat verandert wel één en ander in de machtsverhoudingen.’

Poem Mudyawabikwa, VN-ambassadeur van Zimbabwe, nuanceert: ‘De belangrijkste EU-lidstaten zijn hier en de Europese Commissie stelt ons gerust. Ook de speech van Angela Merkel was belangrijk voor ons vertrouwen in de EU.’

‘We zijn niet zo bezorgd over terugtrekking van individuele landen. We verwachten dat de EU op regionaal niveau met de Afrikaanse Unie blijft onderhandelen en dat bilaterale relaties zullen voortgaan tussen Europese en Afrikaanse landen. En migratiepact of niet, Europese landen hebben arbeidskrachten nodig. Laten we hen tijd geven om erover te denken. Ze zullen gaandeweg wel het migratiepact als kader overnemen.’

Mudyawabikwa wil ook niet blijven steken in een noord-zuid fixatie: ‘Wij zijn Afrikaanse leiders en wij zoeken oplossingen op ons eigen continent.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.