Europese zetel 10: Bal(t)sturig en born in the USSR: Vilnius

Even dacht ik dat de Baltische droom geen geheimen meer kon hebben tot mijn Litouwse gastheer Tadas (29) mijn leven binnenwandelt. Kuierend door een verrassend zonnig en modern Vilnius herken ik een jonge Gentenaar in zijn droge humor, zin voor avontuur en zachtmoedige je-m’en-foutisme.

Acht jaar telde hij de uren in een shop als winkelbediende. Op een dag was hij het beu. Hij trok twee maand op zijn eentje door Zuidoost-Azië, deed vrijwilligerswerk in Malawi en gaf les aan andersvalide kinderen in Denemarken. ‘Waarom zou je niet vliegen als je vleugels hebt?’

Toen het geld op was, keerde hij terug naar huis, trok in bij zijn ouders en werd geconfronteerd met de harde realiteit van onbeantwoorde sollicitatiebrieven en tevergeefs wachten op een glas water in een steriele kamer. 

In een park langs de stadsrand leest graffiti: ‘Vilnius is full of space’. Plaats is er inderdaad genoeg en zoals de situatie ervoor staat zal er straks te veel zijn om nog gezellig te blijven. Tadas is niet de enige jonge Litouwer die elders zijn geluk zoekt. ‘Europa bracht een hogere levensstandaard naar Litouwen, maar de lonen gaan niet mee’, legt Tadas uit.

De Europese droom lijkt hier een grap die voor zijn punch line  is gestopt.

De Europese droom lijkt hier een grap die voor zijn punch line  is gestopt. ‘Jongeren verdienen hier amper 400 euro per maand, maar een koffie kost evenveel als in de Starbucks in Brussel. Londen, Brixton en Dublin worden stilaan een klein Litouwen,’ zucht Tadas.

Velen gaan elders studeren, zoeken een beter betaalde job via hun netwerk in het buitenland om hun lening thuis te kunnen afbetalen of kopen tijd met budgetreizen en vrijwilligerswerk. Weinig jongeren keren terug. Diegene die niet anders kunnen, voelen zich omringd door jongeren die zich niet goed in hun vel voelen.

Nostalgie

Terug naar de Sovjettijd wil hij niet, maar toen hadden mensen tenminste een basisinkomen. Zijn kinderjaren in de Sovjet-Unie lijken een nostalgisch deken van fragmentarische anekdotes. Van bescheiden komaf bleven zijn ouders gespaard van de ergste repressie van het regime maar hij herinnert zich nog goed hoe de rijen Lada’s aan het tankstation altijd maar langer werden.

Hoe moet je opgroeien in een land waarin de as van het verleden nog smeult en de schittering van de toekomst maar magere broodjes smeert? Hoe moet hij zich thuis voelen in een Europa dat zich weinig bekommert om zijn toekomst?

Ook in de stad zelf liggen de sporen van het verleden mos te kweken tussen moderne shoppingcentra en hippe designerboetieken. Een oude ijsjeszaak, een theatergebouw, een vervallen bontfabriek: stuk voor stuk unieke Sovjet-souvenirs waarvan niemand weet wat ze ermee moeten aanvangen.

Een standbeeld van Lenin vervangen door twee onschuldige kussende studenten, bleek in buurland Estland genoeg om de Russische minderheid op stang te jagen. De Lithouwers zijn voorzichtiger in alles wat ruikt naar politiek.

Het kunstenaarsdorp Uzupsis ‘City of Justice’ vormt een enclave van vrijheden binnen de stad. Ver weg van de wurgreep van de crisis waarbinnen jonge Litouwers moeten leven heeft iedereen hier het recht om te twijfelen, maar niets is verplicht. Een hond mag een hond zijn, vreugde verdriet en geluk geluk. buiten Uzupsis zoeken jonge Litouwers een minder directe uitvlucht uit onzekerheid.

In de twee grootste orthodoxe kerken van de stad tref ik verrassend genoeg vooral jonge gelovigen. De rij voor gratis bijstand en advies bij de priester loopt tot de overkant van de straat.

Reis naar het einde van de nacht

Als je gelijk welk groepje jonge Litouwers met een bak bier volgt bij valavond, kom je gegarandeerd terecht op een hobbelige asfaltweg in een afvallig clubhuis ergens in een bos langs de rand van de stad met een oud portret van Lenin aan de muur. Je danst er onvermijdelijk in een bijna lege zaal tussen jongeren die nostalgisch de druk van de ketel dansen op dreunende muziek.

Voor de elite in de regering past dit beeld niet in hun ideaal van een modern Litouwen, dat ze graag zo snel mogelijk volledig geïntegreerd in Europa, en straks ook de eurozone zien. Maar voor Tadas en veel andere jonge Litouwers is die onschuldige nostalgie een zeldzame thuis tussen de leugens.

Gevangen tussen een verleden dat nog niet vergeten is en een toekomst die hoe langer hoe minder definieerbaar wordt, vinden jongeren in Letland, Estland en Litouwen een uitweg in kleine barsten. Ze wentelen zich niet langer in leugens, glippen weg in de kieren naar een nieuwe toekomst elders of graven net dieper daar waar de lijm is losgekomen.

Het is met Europa als met een plant die je op vakantie vergeet water te geven, bedenk ik. Als je thuiskomt, overstelp je hem in paniek met water. Je ziet hem verzuipen maar als je even niet kijkt, staan de blaadjes ineens weer strak en levendig.