‘In een handvol tuingrond leven meer organismen dan er mensen op aarde zijn’

Wie agro-ecologisch in het leven wil staan, moet zich allereerst bewust worden van het belang van de bodem. Of zoals stadsboer Benny Van de Velde het in de film ‘Het ritme van de rups’ gevat zegt: “Wij voeden die bodem.”

Wat me nu bijzonder treft, is dat minstens drie mensen van de oudere generatie binnen Wervel in hun jeugd diep geraakt zijn door het boek van Günther Schwab: “Bij de duivel te gast”. In het Nederlands uitgegeven in 1960; in Duitsland anno 1958, tijdens het jaar van de Wereldtentoonstelling (‘Den Expo’) in Brussel. Jaren dus van na-oorloogse euforie en ‘vooruitgang’ alom, maar Schwab waarschuwt op elke bladzijde van zijn boek voor alles wat op ons afkomt. Ongelooflijk hoe de man profetisch doorzag hoe de wereld behekst, beduveld wordt door een algemene reductionistische visie op het leven.

Voor de drie wervelaars was dit boek een wissel in hun leven. Het stimuleerde hen om keuzes te maken in dienst van een andere landbouw. Voor een andere wereld. Al 27 jaar vertrouwden ze me toe dat ik het boek zou moeten lezen. Dat lukte me onlangs. Inderdaad, de lectuur grijpt je van het begin tot het einde naar de keel.

Sta me toe enkele citaten uit het boek mee te geven. Het inspireerde de stilaan ouder wordende generatie. Ik neem aan dat de jongeren, Benny en co, er zich ook kunnen in herkennen. Als contrast komt dan nog een citaat uit de reeks ‘Jongens en wetenschap’ van 1961.

Hoofdstuk X: Tien centimeter van de hongerdood

(…) “Het leven van de mensen zal altijd afhankelijk blijven van wat de plant uit aarde, water, lucht en licht bereidt en voor elke boterham, elke aardappel, elk stukje vlees moet een kluitje aarde worden aangevuld. De bodem is een uiterst gecompliceerde eenheid van mineralen, anorganische en organische verbindingen, levende wezens, lucht en water, een wezen van hogere orde, in de loop van duizenden jaren door de natuur uit levend materiaal en met de hulp van levend materiaal gevormd en vervuld van een oneindige levenskracht. Een gram zandgrond bevat 200.000, een gram humus 100 miljoen bacteriën. Dit zijn wel de kleinste, maar wat hun aantal betreft tegelijk de machtigste levende wezens. In een hand vol tuingrond leven meer organismen dan er mensen op aarde zijn. Zonder hen is geen groei, geen vruchtbaarheid, geen menselijk bestaan mogelijk. (…)

‘Het grootste gedeelte van de wereld bevindt zich in een toestand van bodemuitputting en het minderwaardige brood van de mensheid groeit op uitgemergelde, ondervoede, mishandelde akkers.’

“De laag van de bodem waarin de bacteriën het leven brengen heet humus. Zij is 10 tot 40 cm. dik. Van dit dunne vliesje is alle leven op aarde afhankelijk. Het is op geen enkele wijze te vervangen. De natuur heeft 300 tot 1000 jaar nodig om slechts een duim moederbodem te vormen. De geheimste verbanden van het bodemleven zijn voor de mens verborgen en zullen even duister blijven als het leven zelf. En nu zijn de mensen er in de laatste honderd jaar, onder invloed van de bevolkingstoename, het economisch nihilisme en de levensstandaard, toe overgegaan de erfenis van miljoenen jaren die in de bodem lag opgetast met monocultuur, roofbouw en kunstmest op te maken.” (…)

“Het grootste gedeelte van de wereld bevindt zich in een toestand van bodemuitputting en het minderwaardige brood van de mensheid groeit op uitgemergelde, ondervoede, mishandelde akkers. De brave pioniers in de Verenigde Staten kunnen na honderdvijftig jaar ijverig aan de gang te zijn geweest op de volgende indrukwekkende resultaten bogen: 40% van de vruchtbare bodem der Verenigde Staten is verknoeid. Door monoculturen zijn daar 150 miljoen ha van het beste akkerland volledig bedorven, 400 miljoen ha gaan de ondergang tegemoet. Elk jaar weer worden in de Verenigde Staten 5 miljard ton vruchtbare aarde door de wind weggeblazen of door het water weggespoeld. Dat zijn 500 miljoen wagons, een trein die een lengte van negentig maal de omtrek van de aarde heeft. De nieuwe woestijn in de Verenigde Staten dringt met een frontbreedte van 1660 km. 60 km. per jaar op. Het woestijnfront in Afrika is daarentegen slechts 1200 km breed en verplaatst zich met een snelheid van slechts 30 km. per jaar” (…)

(pp. 114, 126)

Uit: ‘Bij de duivel te gast.’ Günther Schwab, Uitgeversmaatschappij W. De Haan, 1960 (Origineel: Der Tanz mit dem Teufel, Adolf Sponholtz Verlag K.G., Hannover, 1958)

Ook onze tijd heeft helden nodig

(…) en naar de allerlaatste schatting, zou het stroombekken van de Amazone aan een miljard zielen plaats kunnen bieden – bijna de helft van het aantal mensen dat thans op aarde leeft- en zou het bovendien meer voedingsmiddelen voortbrengen dan de rest van de hele wereld. Men is er reeds mee begonnen dat gebied dat thans voor het grootste deel nog door oerwoud is overwoekerd, voor de beschaving toegankelijk te maken. Daartoe zijn koene en gezonde jonge mannen nodig, die over stalen zenuwen en een oerkrachtig lichaam beschikken, jonge lieden die wetenschappelijk zijn gevormd en handen aan het lijf hebben, beter en meer dan de doorsnee jonge lui, en die, naast hun gespecialiseerde kennis, ook allerlei praktische handigheid vervoegen. Zulke jeugd trekt nog steeds het avontuur aan – avontuur in de ware zin van het woord – op talrijke gebieden. Zij worden steeds gezocht; zij zijn erop voorbereid helden te worden.”

(Uit: ‘Jongens en wetenschap’, 1961. Begin van 21e eeuw heruitgegeven in ‘Jongens & wetenschap’ / Sven Speybrouck en Koen Fillet. Uitg. Globe (i.s.m Radio 1).

Bovenstaande tekst komt uit de periode dat in België ronselaars rondliepen om in Brazilië grond te kopen. Velen gingen er op in en kochten 8000 tot 12.000 ha. Aan 20 fr.(halve euro) per hectare. Zouden de ‘helden’ van de zestiger jaren ook gehoord hebben van ‘de bodem voeden’? Of over de zandstormen die sinds de dertiger jaren van de twintigste eeuw de Verenigde Staten teisteren? Zandstormen als gevolg van de beschaving. Verwoestijning omwille van de beschaving. Waterschaarste omwille van de beschaving. Opwarming van de aarde omwille van de beschaving. Günther Schwab zag het in 1958 allemaal al aankomen.