Vrees voor de ultieme vernietiging van de Cerrado

Ik val midden in een interessante bijeenkomst van Comsaúde over de bedreiging van MATOPIBA, wat staat voor de vier deelstaten Maranhão-Tocantins-Piauí-Bahia van de Cerrado. Een medewerker van CPT-Tocantins doet één en ander uit de doeken en toont een aangrijpende film over wat er in de Cerrado met de diversiteit aan bevolkingsgroepen gebeurt. Eerder al ontving ik van CPT-nationaal het jaarverslag  ‘Conflitos Campo Brasil 2015’ of ‘Conflicten op het platteland 2015’. CPT (Comissão Pastoral da Terra) bestaat nu veertig jaar en geeft al decennialang dit naslagwerk uit over de vele grond- en andere conflicten in Brazilië.

In 2015 werden vijftig mensen vermoord in grondconflicten

Opvallend is dat de conflicten met campesinos en agricultura familiar de laatste jaren iets afnemen, maar dat de conflicten met de traditionele volkeren sterk toenemen. Dat heeft alles te maken met het verder oprukken van de agroindustrie in de Cerrado en het Amazonegebied. Ook conflicten met mijnondernemingen nemen toe en er ontstaat de ‘nieuwigheid’ van waterconflicten.

Anno 2015 waren er 816.837 mensen in één of ander confronto betrokken. Vijftig mensen werden vermoord (tegenover 34 in 2010, 29 in 2011, 36 in 2012, 34 in 2013, 36 in 2014).

Diversiteit aan bevolkingsgroepen

Het agrarische land is bijzonder divers. Om een idee te geven som ik even verschillende soorten entiteiten op (ik geef soms alleen de Portugese namen die tot de verbeelding kunnen spreken; de meeste zijn amper vertaalbaar, want bestaan niet in het Nederlands): mulheres quebradeiras de coco babaçu (vrouwen die cocos van de babaçupalmboom breken/oogsten), seringueiros (rubbertappers), faxinalenses (boeren die aan landbouw doen in het bos), cipozeiros, quilombolas (zwarte gemeenschappen, afstammelingen van gevluchte slaven), indígenas (inheemse volkeren; ‘indianen’), camponeses de fundo e fecho de pasto, retireiros, vazanteiros, caiçaras (jagers), ribeirinhos (mensen die aan de rand van rivieren wonen en ervan leven), pescadores (vissers), caatingueiros, geraizeiros, castanheiros (mensen die noten oogsten), extrativistas (mensen die leven van vruchten en noten uit het bos), atingidos por barragens (getroffenen door aanleg van stuwdammen), atingidos pela mineração e atingidos pelo linhão (getroffenen door mijnbouw en aanleg van hoogspanningskabels), sem terra (landlozen), … Het platteland wordt dus duidelijk niet alleen bezet door fazendeiros, campesinos en landloze boeren!

MATOPIBA? Huh?

De afkorting MATOPIBA staat voor Maranhão-Tocantins-Piauí-Bahia en het bezettingsbeleid van de overheid in die vier deelstaten waar nog de laatste restanten van de Cerrado zijn. Voor de agrobusiness is het de ultieme landbouwgrens, die zonodig moet opgeschoven worden naar het Noorden van het land. Het is het plan van de voormalige Minister van landbouw, Kátia Abreu. Het werd in mei 2015 per presidentieel decreet afgekondigd. Het is een nieuwe aanval met het oud ‘ontwikkelingsmodel’: alles platleggen om er enorme monoculturen voor de export in te planten.

Het is een nieuwe aanval met het oud ‘ontwikkelingsmodel’: alles platleggen om er enorme monoculturen in te planten. 

Het gebied wordt verbonden met infrastructuurwerken richting de haven van São Luis: om de producten zo vlug mogelijk in Eurazie te krijgen. Het is oud, omwille van de complete kaalslag voor monoculturen, maar ook vanuit een eeuwenoude visie dat het om ‘leeg’ land gaat, dat vanuit het Zuiden (de Sulistas, afstammelingen van Europeanen, met hun soja en zogenaamde ontwikkeling) kan bezet worden. 

Leeg? Het betreft 31 geografische microregio’s met 337 gemeenten, in totaal met ongeveer 73 miljoen hectaren. In deze regio zijn er 324.326 agrarische bedrijfjes, die samen 33.929.100 hectaren bewerken. In het gebied zijn er 46 eenheden die als beschermd gebied gelden (8.334.679 ha); 35 ‘terras indígenas’ (gronden van de oorspronkelijke volkeren: dus helemaal niet ‘leeg’; samen goed voor 4.157.189 ha); 781 nederzettingen van landhervorming en quilombolas (= afstammelingen van gevluchte slaven), samen goed voor 3.033.085 ha.; samen 13.967.920 ha.

Leeg?!

In het verzet

Het is evident dat er van deze vele bevolkingsgroepen verzet komt (red. zie kader over de diversiteit, rechts). En hopelijk is er ook nationaal en internationale verontwaardiging. Het gaat om diversiteit, biodiversiteit en agrobiodiversiteit, die op het spel staan. Sociale rechtvaardigheid en ecologie gaan hand in hand, zoals de naam van Wervel al 26 jaar uitdraagt: voor een (sociaal) rechtvaardige en (ecologisch) verantwoorde landbouw. Laat ons proberen internationale luidspreker te zijn voor dit hoognodige verzet.

’s Namiddags moest ik normaal spreken voor een grote bijeenkomst met bewegingen uit de streek, een treffen van hun netwerk rond agroecologia. Het werd afgelast, omwille van manifestaties in de hoofdsteden van alle deelstaten van Brazilië. Tegen het afbraakbeleid van de coupregering in Brasília. Velen gingen dus naar Palmas, hoofstad van Tocantins. Het gaf mij de kans om met ouders van studenten uit de ‘Escola família agrícola’ een boerenbedrijf te bezoeken. Van boer tot boer: de beste manier om nieuwe inzichten rond agroecologia te delen.

Van boer tot boer: de beste manier om nieuwe inzichten rond agroecologia te delen.

Het betreft een familiale boer, die verdreven werd door het grote stuwmeer voor productie van elektriciteit. Hij werd, samen met anderen, gecompenseerd met een lap grond. De overheid zorgde voor irrigatie in de regio. Zo’n irrigatie kan verzilting van de gronden meebrengen, maar hier blijkbaar niet, omdat het water amper zout bevat.

Na de interessante ontmoeting zie ik, bij het vertrek, een verkleurde verkiezingssticker op een venster geplakt. Van … Kátia Abreu. Uitgerekend de fazendeira die Minister van Landbouw werd en moeder is van MATOPIBA.  Poltici zijn hier kampioen in het bedriegen van hun kiezers. Eduardo Manzano van het dokterskoppel deelt me dan ook zijn ontgoocheling in het Braziliaanse kiessysteem met het kopen van stemmen en andere verwerpelijke toestanden.

Benieuwd hoe het met de “coup” gaat aflopen.