Verkiezingen Haïti: (on)uitwisbare inkt en onzichtbare kiezers

Het was al van het jaar 2011 geleden dat de Haïtiaanse bevolking nog eens stemmen ging. Nochtans verliepen in de afgelopen jaren de mandaten van twee derden van de Senaat, het volledige parlement, en die van de lokale burgemeesters. Op de vooravond van de verkiezingen van 9 augustus waren nog slechts 11 verkozen functionarissen op post: 10 senatoren en de president.

President Michel Martelly, die het naliet de nodige verkiezingen te organiseren, regeert sinds januari 2015 met een quasi lege Senaat, een overgangsregering, en een honderdtal politiek benoemde burgemeesters. De internationale gemeenschap keek toe, want Martelly was ook hun president, die in 2011 op controversiële wijze aan de macht kwam. Nu, naar het einde van de presidentiële termijn toe, moeten alle uitgestelde verkiezingen op korte termijn plaatsvinden. En dat blijkt een bijzonder moeilijke oefening te zijn…

Een zondvloed aan partijen en kandidaten

Een nieuwe kiesraad, gewapend met een nieuw electoraal decreet, is verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezingen. In de aanloop naar de verkiezingen werden maar liefst 128 politieke partijen erkend van de 174 partijen die zich inschreven. 232 kandidaten strijden om 20 zetels in de Senaat, 1.621 kandidaten dingen naar éen van de honderd zitjes in het parlement. 54 Haïtianen doen een gooi naar het presidentschap. Een ware zondvloed aan partijen en kandidaten, voor een land met slechts tien miljoen inwoners. Het is koffiedik kijken welke politieke standpunten al deze partijen en kandidaten vertegenwoordigen, want de meesten onder hen lijken niet over politieke programma’s te beschikken. In de weken voor de stembusgang brak in verschillende streken van het land dan wel weer geweld uit tussen rivaliserende partijen en kandidaten.

Naar de stembus

Ondanks logistieke problemen bij de voorbereidingen, vond op 9 augustus dan toch de eerste ronde van de verkiezingen voor Kamer en Senaat plaats. De straten van Port-au-Prince, op een normale dag een chaos van verkeer, verkopers en voetgangers, waren akelig stil. Veel Haïtianen bleven die dag thuis, uit angst voor mogelijk geweld in hun stembureau, uit gebrek aan vertrouwen in de partijen en kandidaten, of omdat men gewoonweg niet geloofde dat de verkiezingen werkelijk zouden kunnen doorgaan. In bepaalde bureaus zag je dan ook meer observatoren en partijmandatarissen dan kiezers. Toch waren heel wat kiezers vastberaden om hun stem te laten horen, en trokken naar de stembus om hun stem uit te brengen.

Onregelmatigheden

De partners van Broederlijk Delen in Haïti engageerden zich in de observatie van het verkiezingsproces. Hun observaties besloegen maar liefst 50% van de 1.508 stembureaus die door de kiesraad zijn geopend, en geven dus een bijzonder goed beeld van het verloop van deze eerste verkiezingsronde.

Op heel wat plaatsen gingen stembureaus laattijdig of helemaal niet open, of sloten ze vroegtijdig waardoor mensen die nog in de rij stonden niet hebben kunnen stemmen. In het kamp Canaan, waar duizenden slachtoffers van de aardbeving van 2010 wonen, zochten mensen tevergeefs naar een stembureau, ondanks de inspanningen van de buurtcomités om mensen te mobiliseren om te gaan stemmen. Nogal wat stembureaus bevonden zich bovendien op ongewone locaties: in privéwoningen van lokale ambtenaren, in kampen voor hanengevechten en in… nachtclubs.

Niet alle stembureaus beschikten over het nodige kiesmateriaal. Vooral de kieslijsten waarop kiezers hun naam moesten terugvinden om te kunnen stemmen, bleken vaak niet correct of onvolledig. De onuitwisbare inkt, waarmee de duimen van mensen die al hebben gestemd worden gemerkt om te vermijden dat mensen meerdere keren zouden stemmen, bleek tijdens een regenbui in de vroege namiddag gewoon af te spoelen. De stembureaus waren over het algemeen te klein en te donker om geheime stemming te garanderen.

Politieke partijen en hun sympathisanten voerden campagne in de stembureaus en oefenden druk uit op de kiezers, hoewel dit wettelijk verboden is. Observatoren van het Réseau National de Défense de Droits Humains (RNDDH), een loakle partnerorganisatie van Broederlijk Delen, stelden in ruim 100 stembureaus gevallen van geweld en fraude vast.

Lage opkomst

Dit alles leidde tot een bijzonder lage opkomst van kiezers. Volgens de kiesraad zou slechts 18% van de kiesgerechtigde bevolking zijn stem hebben uitgebracht. In het departement West, waar de hoofdstad Port-au-Prince gelegen is en maar liefst 40% van de Haïtiaanse bevolking woont, was de opkomst niet hoger dan 10%. De lage opkomt doet uiteraard veel vragen rijzen over de legitimiteit van deze verkiezingen.

Hoe moet het nu verder?

De internationale gemeenschap investeerde heel wat financiële middelen in de Haïtiaanse verkiezingen. De observatiemissies van de Verenigde Naties, de Organisatie van Amerikaanse Staten, en de Europese Unie waren dan ook unaniem: enkele incidenten hebben de verkiezingen ontsierd, maar over het algemeen verliep alles vlot genoeg om van een geslaagde stembusgang te spreken. Dit staat in schril contrast met de rapporten van lokale organisaties die op veel ruimere schaal en met veel meer mankracht de verkiezingen volgden en hun observaties in lijvige documenten met de bevolking deelden.

De vrouwenorganisatie Solidarite Fanm Ayisyèn (SOFA) plaatste ook grote vraagtekens bij de erg beperkte vertegenwoordiging van vrouwen op de kieslijsten en het gebrek aan inspanningen om het wettelijk vastgelegde quota van 30% vrouwen in het parlement te halen. Lokale mensenrechtenorganisaties eisen dan ook een grondig onderzoek naar alle onregelmatigheden, sancties tegen partijen en kandidaten die de stembusgang hebben verstoord, en oplossingen voor alle logistieke problemen die deze eerste stemmingsronde hebben bemoeilijkt. Of de kiesraad erin slaagt in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 25 oktober het vertrouwen van de Haïtianen in het verkiezingsproces te herstellen, is nog zeer de vraag…