Rwanda, land van de duizend onbeantwoorde vragen

De herdenkingscyclus die Kris Berwouts en ik samen hebben opgezet rond mijn dichtbundel “Omgewoelde aarde”, gebruik makend van mijn tijdelijke aanwezigheid in België, en van de volhartige ondersteuning van Gert Brouns van Boekhandel Limerick in Gent, van Annmarie Sauer van Salon 12B in Antwerpen, en van Enata Van den Bussche in Brugge (in samenwerking ook met Jeroen Janssen), is heel sereen verlopen. Het doet deugd te mogen vaststellen dat voor vele mensen het gebeuren in Rwanda niet vergeten werd en nooit vergeten mag worden.

Dat is ook gebleken op de eerste van een reeks van vier avonden georganiseerd door Broederlijk Delen/Pax Christi, waarop ere-ambassadeur Johan Swinnen een getuigenis heeft gegeven 20 jaar nadat hijzelf uit Rwanda werd geëvacueerd. Eerlijk gezegd, ik ben er naartoe gegaan in de hoop een aantal zaken beter te kunnen begrijpen door de ogen van een bevoorrechte getuige uit die onwaarschijnlijk complexe periode. Maar tot mijn ontzetting kwam Swinnen vooral zelf met een pak tot op vandaag onbeantwoorde vragen.

Hoe is het mogelijk dat 20 jaar na de feiten zowat alle kernvragen nog steeds onbeantwoord blijven? De enig mogelijk verklaring is dat er teveel mensen zijn die er baat bij hebben dat die vragen onbeantwoord blijven! De kans is dan ook klein dat we in de volgende 20 jaar een antwoord zullen kunnen vinden op deze negen vragen:

1. Was president Habyarimana zelf een actor in de voorbereiding van de genocide, of was hij eerder een gegijzelde van de situatie, zowel van het RPF als van de hardliners van zijn eigen regime?


2. Was het RPF tijdens de vredesonderhandelingen in Arusha oprecht geïnteresseerd in een vreedzame oplossing, of was het aansturen op en uitlokken van een gewapende confrontatie onderdeel van een machiavellistisch plan om de macht te veroveren zonder die nog te moeten delen, om nog decennia lang te kunnen teren op het genocidekrediet?


3. Wat is er gebeurd binnen het RPF, dat het besloot aan te vallen nadat Habyarminana nochtans expliciet had aangeboden om een onderhandelde re-integratie van de vluchtelingen te organiseren? Is Fred Rwigema gesneuveld of vermoord in de begindagen van de oorlog en waarom?


4. Hoe is het mogelijk dat 20 jaar na de feiten nog steeds geen eenduidige conclusies bestaan van de onderzoeken naar wie verantwoordelijk is voor de aanslag op het vliegtuig waarin de presidenten van Rwanda en Burundi de dood vonden, en dat het startsignaal werd van de genocide?


5. Welke rol heeft Frankrijk precies gespeeld door haar verregaande ondersteuning van het Rwandese leger, van de geïmproviseerde regering na de moord op de president, de eerste minister en verschillende regeringsleden, door haar operatie Kibeho?


6. Waarom lopen er de dag van vandaag nog steeds genocidairs op vrije voeten in België?


7. Zal ooit een onafhankelijk onderzoek worden gevoerd naar de grootschalige slachtpartijen door het RPF op de Rwandese vluchtelingen tot diep in het buurland Congo, waarbij honderdduizenden vrouwen en kinderen gericht om het leven werden gebracht om wie ze waren?


8. Waarom slaagt België er nog steeds niet in om een overtuigend Centraal-Afrika beleid neer te zetten, ondanks al die manifeste expertise in eigen huis? Wat verklaart die interne Belgische verdeeldheid? Hoe komt het dat president Kagame zonder enige tegenstand de manifeste leugen kan herhalen dat België actief heeft meegewerkt aan de voorbereiding van de genocide?


9. Hoe zal Rwanda ooit aan een duurzame toekomst kunnen beginnen bouwen als intussen het land opnieuw wordt bestuurd volgens de principes van uitsluiting, als niet wordt ingezien dat de economische toekomst van het overbevolkte Rwanda zich volledig situeert binnen een constructieve regionale integratie eerder dan een via proxies georganiseerde plundering van buurland Congo?

Hopelijk zullen mijn kleinkinderen nog tijdens hun leven eenduidige antwoorden vinden op deze loodzware vragen.
De tiende vraag :

10. Had België, in plaats van te gaan lobbyen voor een terugtrekking van alle UNAMIR blauwhelmen (waar de VS binnen de VN Veiligheidsraad maar al te graag zijn op ingegaan) eerder gepleit voor een versterking van het VN-mandaat en een uitbreiding van de vredesmacht, had dit dan de genocide kunnen helpen voorkomen?

zal evenwel voor altijd onbeantwoord blijven.