Vrouwen worden monddood geschoten in Oost-Congo

Het is de derde week op rij dat de steden Butembo en Beni in Oost-Congo lam liggen door algemeen volksprotest tegen het onvermogen van de overheid om hen te verlossen van horden massamoordenaars. Komt er ooit een oplossing? Wereldblogger Ivan Godfroid brengt verslag uit.

Het zijn de zweeporganisaties van de jongeren die begonnen waren met protestacties. De aanslagen aangericht door de slecht doorgronde, en daarom vermeende ADF-rebellen duren nochtans al zeven jaar. Maar de afgelopen weken zijn die dermate in kracht en wreedheid toegenomen dat de maat uiteindelijk vol was.

Samen legden de organisaties alle economische bedrijvigheid in Beni en Butembo lam uit protest tegen de inertie van de overheid en het uitblijven van resultaten van de duurste VN-missie ooit, de MONUSCO. We dachten dat die acties na twee of drie dagen zoals gewoonlijk zouden doodbloeden. Niet deze keer!

We zijn nu aan het einde van de derde week van aanhoudende protesten, en ze zijn ver van over.

Het leek nochtans alsof alle volksverzet zou stilvallen toen de jongeren actiemoe werden. Na enige onenigheid tussen de verschillende strekkingen binnen hun synergie, besloten ze toch maar om hun strategie van algemene staking “ville morte” op te geven: teveel mensen leven van het inkomen dat ze in de loop van de dag op de meestal informele markten hebben weten te verwerven. Maar als die markten wegvallen, samen met alle verkeer, door wegversperringen, valt er ’s avonds niets te eten.

In onze wijk heropenden de kleine winkeltjes eind vorige week voorzichtig hun deuren. Maar tot mijn grote verwondering bleef het economische leven in het centrum potdicht. De handelaren stonden keuvelend voor hun deuren, maar hun magazijnen gingen niet open. Omdat ze veelal ook de goederen van de kleine dagjesverkopers achter hun metalen deuren in hun depots bewaren, konden die er ook niet bij.

Wie echt dringend een of ander nodig had, vond altijd wel een achterpoortje. En de apothekers kregen zelfs van de stedelijke overheid de opdracht om elke dag om 15u30 te openen, zodat zieken aan hun medicijnen zouden kunnen geraken. Maar toch is het de eerste keer dat de handelaars zelf doorgaan met de staking: ‘Onze vrachtwagens die via Mombasa en Oeganda uit Dubai en China goederen aanbrengen, worden in brand gestoken of geplunderd. Neen, ook wij kunnen op die manier niet verder doen. Er moet iets gebeuren’.

MONUSCO trekt zijn diplomatieke registers open

In de eerste twee weken was vooral de VN-missie kop van jut. Topdiplomaat en adjunct-speciaal gezant voor MONUSCO, Khassim Diagne, kwam speciaal naar Butembo om de gemoederen te bedaren: ‘Ik heb de wanhoopskreet gehoord van de mensen, die vandaag echt weerloos zijn. Ik ben de eerste om te erkennen dat MONUSCO gefaald heeft en daar gaan we aan werken. Het mandaat is heel duidelijk. Het mandaat dat wij hebben gekregen is de defensie- en veiligheidsdiensten bij te staan om de noodlijdende bevolking te beschermen, de negatieve krachten uit te roeien en ook het gezag van de Staat te ondersteunen bij het herstel van zijn instellingen hier in Congo.’

‘Onze militairen zijn bezig vier sneller reagerende, flexibelere mobiele eenheden in te zetten die de operaties van het Congolese leger beter zullen kunnen ondersteunen. Ons politie- en burgerpersoneel zal zich intensiever met de bevolking bezighouden om alle gebieden te identificeren waarop wij vooruitgang moeten en kunnen boeken, met inbegrip van onze waarschuwingssystemen. En van mijn kant zal ik er onvermoeibaar voor blijven pleiten dat iedereen, ook op politiek niveau, de positieve rol speelt die u van hen mag verwachten. En dat uw autoriteiten zich inspannen om de levens- en arbeidsomstandigheden van het Congolese leger en de Congolese nationale politie te verbeteren, hetgeen een van de essentiële voorwaarden is om uw veiligheidstroepen in staat te stellen hun verantwoordelijkheden naar behoren te vervullen. Laten wij daarom samen slagen en ons niet laten afleiden door hen die verwarring nodig hebben om te kunnen blijven bestaan.’

‘Is MONUSCO naar de DRC gekomen om het werkloosheidsprobleem of het onveiligheidsprobleem op te lossen?’

Ook al hadden de jongeren er geen oren naar, zijn woorden hebben hun effect niet gemist. Speciaal Gezant van de SG van de VN, hoofd van de MONUSCO, Bintou Keita, begaf zich meteen erna naar Beni. Minder fijnbesnaard gooide ze het over een andere boeg: ‘75% van het personeel van MONUSCO is Congolees’. Wat aan Léonie Kandolo op Twitter de opmerking ontlokte: ‘Is MONUSCO naar de DRC gekomen om het werkloosheidsprobleem of het onveiligheidsprobleem op te lossen?’

Mai mai-geweld neemt over

Deze week gebeurde nog iets anders dat de aandacht wegtrok van MONUSCO: zowel in Butembo als in Bunia voerden mai mai-groepen aanvallen uit. Het ging hen daarbij blijkbaar vooral om het bemachtigen van munitie. In de aanval op het FARDC-kamp in de luchthaven van Butembo zijn ook Marokkaanse blauwhelmen gestationeerd. Die hadden de avond zelf nog aan hun Indonesische collega’s in het centrale kamp van Butembo doorgeseind dat ze zich maar beter konden voorbereiden op een mai mai-aanval. Maar die is er niet gekomen. De aanval op de luchthaven werd afgeslagen.

Toch was het behoorlijk schrikken. Maandagavond om tien voor elf ’s nachts hoorde ik de eerste schoten, die meteen in intensiteit toenamen. Twee minuten en honderden knallen later werd het stil, maar een twintigtal minuten later hervatte het geweervuur en werd versterkt door zwaar geschut. Nu viel het sneller stil.

De ochtend erop belandden de foto’s, zoals gewoonlijk, in onze smartphones. Er was sprake van vier doden, enkel aan de kant van de mai mai. Maar als je de foto’s van dichterbij bekeek, begreep je dat de waarheid geweld werd aangedaan.

Bij één van de slachtoffers hadden ze een katapult, die mai mai gebruiken om stenen weg te schieten, op zijn rug gelegd. De tweede dode werd herkend als een taximan die gespecialiseerd was in nachtdienst en op het verkeerde moment op de verkeerde plaats was. Dat was ook het geval voor de derde dode, een opvallend jonge vrouw nog, met een verzorgd kapsel en kleren die je nooit van een mai mai zou verwachten. De omwonenden herkenden haar als een sexwerker die in het militair kamp aan de slag was en in paniek geprobeerd had te vluchten.

De officiële mededeling over vier mai mai werd daarmee meteen ontkracht. We kwamen nooit te weten wie de vierde was.

Mijn informanten wisten me wel te vertellen dat vlak voor de aanval een wagen was gespot die het kamp was binnen gereden, iets had afgeladen en meteen weer was vertrokken. Zeer ongewoon op dat uur van de nacht, vooral omdat het na de corona-avondklok was. Tijdens de aanval had een wijkbewoner een bevelvoerder horen roepen dat ze moesten stoppen met zoveel munitie te verspillen. Voor de publieke opinie was het daarmee duidelijk dat de aanval een mise-en-scène was om de bevolking onder hun bedden te jagen, zodat niemand er getuige zou van zijn hoe de soldaten munitie overhandigden aan de mai mai. Of het waar is of inbeelding zullen we nooit weten. Anderen zijn van mening dat de mise-en-scène vooral bedoeld was om aan de burgers duidelijk te maken dat MONUSCO wel degelijk nodig blijft. Niet overtuigend, maar wel begrijpelijk dat het bij sommigen zo overkomt.

Diezelfde dinsdag 20 april werd de provinciehoofdstad van Ituri, Bunia, aangevallen, ook door mai mai groepen. Er vielen minstens twintig doden. Jongeren bezetten de straten en legden de stad lam terwijl vluchtelingenstromen zich in beweging zetten.

Ook in Butembo wordt gefluisterd dat mai mai zich in positie zetten rondom de stad. De aanval donderdagavond op een politiepost in Katwe, een zuidelijk stadsdeel, had blijkbaar ook als bedoeling om wapens en munitie buit te maken. Het is niet duidelijk wat ons hier nog te beurt gaat vallen, maar het is wel duidelijk voor mij dat ik alle geplande verplaatsingen voor onbepaald tijd noodgedwongen moet opschorten en me beter opsluit in mijn eigen woonst.

Komt er ooit een einde aan het geweld?

Wordt er dan uiteindelijk werk gemaakt van een militaire oplossing? Dat is immers de hartenkreet van de bevolking die na duizenden doden en zeven jaren lijden in geen enkel ander scenario vertrouwen kan hebben. Aan intentieverklaringen ontbreekt het geenszins:

Nieuwe minister van Defensie Gilbert Kabanda: ‘Onze eerste taak zal zijn om deze vijand te identificeren.’

• De commandant van de MONUSCO-strijdmacht zei het zo: ‘de bijzondere interventiebrigade wordt versterkt om operaties uit te voeren tegen de ADF-rebellen die zich sinds 2019 helaas in de jungle hebben verspreid en waarop wij blijven jagen’. Haast in één adem voegde hij eraan toe: ‘we moeten onszelf geen blaasjes wijs maken, de ADF krijgt ondersteuning van inlichtingenagenten, hetgeen een veel bredere reactie vereist dan een eenvoudige militaire reactie. Het is ook en vooral een civiel, politioneel en gerechtelijk antwoord dat de militaire operaties hun volle effect zal geven’.

• De pas aangestelde minister van Defensie in de nieuwe regering van Congo, generaal Gilbert Kabanda, probeert de bevolking gerust te stellen: ‘De president van de republiek heeft een wijziging aangebracht in het ministerie van Landsverdediging, want zijn eerste zorg is een einde te maken aan de slachtpartijen onder de bevolking van Beni, die ons land zeer belachelijk maken. En daarom, zal onze eerste taak zijn om deze vijand te identificeren. Dan kunnen we de mechanismen in werking stellen om hem te bestrijden.’ Het is op zijn minst een schuldbekentenis dat Congo nooit een poging heeft ondernomen om te achterhalen wie de mensen op zulke schaal uitmoordt. Wat een vreemd begin voor een aantredend minister van landsverdediging en niet bepaald veelbelovend voor het vervolg.

• President Felix Tshisekedi kreeg woensdag zijn Kenyaanse ambtsgenoot Uhuru Kenyatta op bezoek, en die heeft extra troepen toegezegd voor de bijzondere interventiebrigade. Dat gaf president Tshisekedi een buitenkans voor wat borstgeroffel in deze termen: ‘Ik wil van deze gelegenheid gebruik maken om alle kritiek de nek om te wringen dat wij niet naar Beni gaan of niet reageren op de situatie in het Oosten. Ik vraag iedereen zich schrap te zetten, want onze reactie zal meedogenloos zijn tot de totale uitroeiing van dit geweld in het Oosten.’
  Als dit maar geen echo wordt van de ‘attaque foudroyante’ die Mobutu aankondigde in zijn tijd, en er nooit in slaagde. Dat Tshisekedi prompt naar Tsjaad trok voor de begrafenis van zijn ambtsgenoot Idriss Deby in plaats van naar Beni werd hem alleszins niet in dank afgenomen. Hoe sterker kunnen iemands daden zijn eigen woorden ontkrachten? En de uitdrukking ‘tordre le cou’ gebruikte hij echt! (zie vanaf 17:10 in deze video). Hoe tactvol kan een president zijn die zich richt tot een bevolking die zwaar verminkt wordt door geweldplegers?

Kinderen op straat

Wat me het meest bijblijft van deze week komt uit onverwachte hoek: de schoolkinderen van Beni zijn het beu om voortdurend in onveiligheid te moeten leven en hun schoolse activiteiten onderbroken te weten. Maandag doorkruisten ze de stad met een optocht en overhandigden ze een boodschap aan de burgemeester van Beni, bestemd voor de president. Daarin zegden ze hem de wacht aan om binnen de 72 uur naar Beni te komen en een oplossing te zoeken voor de aanslepende veiligheidscrisis.

Omdat de reactie van de president uitbleef, organiseerden ze na het verstrijken van die termijn gisteren donderdag 22 april een mars door Beni om vrede en veiligheid af te smeken, waarna ze zich aan het stadhuis installeerden met matrassen en mobiele keukens om de hele nacht een sit-in te houden. Ondanks een stevige regenbui in het holst van de nacht hebben ze toch stand gehouden.

Ben je misschien een weduwe?

Vanochtend hebben de moeders van Beni zich dan in beweging gezet. Een nooit eerder geziene stoet van zingende vrouwen schreeuwde uren lang om vrede. Ze hadden zich allen gehuld in ordinaire zakken die boeren gebruiken om hun oogst in te vervoeren. Voor hen is dat een Bijbelse manier om uit te drukken dat ze ‘in zak en as’ zitten, zoals Jakob deed toen hij rouwde om zijn zoon in Genesis 37:34.

Het enige wat de overheid kon bedenken was traangas en echte kogels inzetten om ze uit elkaar te jagen nog voor ze hun leed aan de poorten van MONUSCO zouden kunnen uitschreeuwen. Liever dan zich te laten intimideren en op de vlucht te slaan, legden ze zich neer op de weg in de hoop zo aan de kogels te ontsnappen. Toch werden vier onder hen gewond.

Ook in Butembo wilden vrouwen hun zusters van Beni kracht bijzetten, maar ze kregen arrogante politiemannen voor hun neus die hen vroegen of ze dan misschien weduwen zijn, die niet voor een man hebben te zorgen in plaats van in de straten rond te hangen. De zakken werden van hun lijf gescheurd. Gedaan met de actie.

Het maakt me misselijk hoe kinderen en vrouwen hartstochtelijk smeken om in vrede te mogen leven en dat beantwoord zien door hun eigen overheid met nog meer geweld dan ze elke dag al moeten verwerken.