‘Groene landroof’ in Brazilië voor windmolens en zonnepanelen

In Brazilië komen openbare en gemeenschappelijke gronden steeds meer in handen van grote internationale bedrijven. Dat gebeurt via grootschalige privatisering van grond voor hernieuwbare energieprojecten, maar dan met slecht toezicht en een gebrek aan transparantie, stelt onderzoek in Nature.

Uit het onderzoek van University College London (UCL) in Nature Sustainability blijkt dat privatisering van publieke gronden de voornaamste strategie is van hernieuwbare energiebedrijven in Brazilië om voldoende hectaren te bemachtigen.

Tussen 2011 en 2021 is het gebruik van windenergie in Brazilië flink toegenomen: het aandeel in de energiemix steeg van 1,2 naar 11,4 procent. Ook het gebruik van zonne-energie groeide, 0,1 procent naar 2,6 procent. Windturbines en zonnepanelen zijn belangrijke instrumenten in het kader van de energietransitie, maar vereisen veel grond. Op die manier komen veel publieke en semi-publieke gronden in handen van internationale bedrijven.

Buitenlandse investeerders

De onderzoekers namen gegevens over landgebruik, wie het land bezit en waar investeringen naartoe gaan onder de loep vanaf het jaar 2000 tot 2021. Daaruit bleek dat windparken in totaal ongeveer 2148 vierkante kilometer grond beslaan in Brazilië - zonneparken gebruiken ongeveer 102 vierkante kilometer.

78 procent van de windparken en 96 procent van de zonneparken is in handen van Europese bedrijven.

Het leeuwendeel van de investeerders komt uit Europa: 78 procent van de windparken en 96 procent van de zonneparken is in handen van Europese bedrijven. Hoewel op papier Braziliaanse bedrijven 89 procent van de windparken bezitten, blijkt dat 68 procent van hen eigenlijk dochterondernemingen zijn van internationale bedrijven, voornamelijk uit Italië en Frankrijk.

De meeste grond waarop de bedrijven hun energie-infrastructuur bouwen is in private eigendom. Volgens de onderzoekers veroorzaakt de uitbreiding van de hernieuwbare energiesector echter een privatiseringsgolf waarbij publieke gronden worden verworven door het onteigenen van lokale bewoners. Ze stellen dat meer dan een derde van de windparken is gebouwd op juridisch dubieuze grond, bijvoorbeeld zonder wettelijke eigendomstitels of op voorheen publieke grond waar niet genoeg voor betaald werd.

Moeilijk evenwicht

‘Ons werk laat zien hoe belangrijk het is om een evenwicht te vinden tussen duurzame energieontwikkeling en de bescherming van openbaar land en gemeengoed’, zegt medeauteur Nadia Ameli van de UCL. ‘Privatisering met gebrekkig toezicht en weinig transparantie wordt gebruikt om land toe te eigenen en over te dragen van traditionele gemeenschappen aan grote internationale bedrijven, ondanks de grote onzekerheid over het landbezit.’

Landroof is traditioneel een groot probleem in Brazilië, en wordt versterkt door een oneerlijke verdeling van land, gebrekkige wetgeving en een zwak overheidstoezicht. Meestal wordt land afgenomen voor grote landbouwbedrijven en sojaplantages.

Dat heeft de natuur en het milieu in het land veel schade toegebracht en zorgt voor decennialange disputen over wie de grond bezit: de overheid, boeren, veehouders, of de oorspronkelijke bewoners. 

De onderzoekers vrezen nu dat het excuus van schone energie zal gebruikt worden om nog meer grond in te nemen. ‘De noodzaak van de energietransitie moet niet in twijfel worden getrokken, maar wel de manier waarop zulke projecten worden uitgevoerd’, zegt Michael Klingler, die het onderzoek leidde.

Hij legt uit dat ze onder meer in de Braziliaanse deelstaat Bahia zien dat inheemse volkeren en gemarginaliseerde bevolkingsgroepen worden geconfronteerd met nieuwe conflicten over grond als gevolg van de uitbreiding van hernieuwbare energie. ‘Die worden echter in toenemende mate gelegitimeerd door de noodzaak om de klimaatverandering te beteugelen’, aldus Klingler.