In 2021 werd het lot van steenkool bezegeld, maar de doodsstrijd kan lang duren

De internationale gemeenschap bereikte het voorbije jaar moeizaam een consensus om het gebruik van steenkool af te bouwen. Maar 2021 was ook het jaar waarin de wereldwijde elektriciteitsproductie uit steenkool een recordhoogte bereikte. Een overzicht van de belangrijkste momenten.

Het lot van steenkool voor de productie van stroom werd het afgelopen jaar bezegeld, door investeerders op zoek naar schonere alternatieven en regeringen die zich engageerden om de fossiele brandstof uit te faseren.

Op de klimaattop in Glasgow kwamen landen overeen om “unabated coal” af te bouwen. Dat is steenkool waarvan de uitstoot niet beperkt wordt door bijvoorbeeld koolstofopslagsystemen. Maar er kwam geen tijdlijn of consensus voor een totale uitfasering.

Aziatische landen keerden zich tegen steenkoolfinanciering. Eerst Zuid-Korea, daarna Japan en tenslotte China, ‘s werelds grootste steenkoolinvesteerder, maakten een einde aan de steun voor nieuwe projecten in het buitenland, waardoor internationale geldstromen voor “unabated coal” effectief opdroogden.

Een koolstofintensief herstel van de pandemie dreef de wereldwijde opwekking van steenkool naar een recordhoogte in 2021.

Maar het definitieve afscheid kan lang aanslepen. Concrete plannen om binnenlandse steenkoolproductie af te bouwen bleken moeilijker te slikken voor landen die sterk afhankelijk zijn van steenkool, zoals China, India, Rusland en Australië.

De beloften die dit jaar zijn gemaakt, moeten ook nog ingelost worden met concreet beleid en de versnelde uitrol van groene alternatieven. Een koolstofintensief herstel van de pandemie, met name in China, dreef de wereldwijde opwekking van steenkool naar een recordhoogte in 2021. We geven een overzicht van de belangrijkste momenten voor steenkool in 2021.

In het voorjaar

In het begin van het jaar kwam informatie vrij waaruit bleek dat de grootste steenkoolproducerende provincie van China, Binnen-Mongolië, in 2020 nieuwe projecten goedgekeurde met een jaarlijks steenkoolverbruik dat vergelijkbaar is met dat van Duitsland. Dat nieuws bleek later typerend voor hoe Peking het economisch herstel na de pandemie aanpakt.

Inspecteurs van de centrale overheid bekritiseerden in februari het Chinese energieagentschap voor het bevorderen van de uitbreiding van kolencentrales zonder rekening te houden met de milieudoelstellingen van Peking. Het zeer kritische rapport werd geprezen als ‘baanbrekend’. Het weerspiegelde ook hoe groot de uitdaging is om de klimaatambitie van president Xi Jinping te integreren in het algemene beleid.

In Bangladesh kondigde de regering plannen aan om 9 geplande kolencentrales te schrappen. De dure geïmporteerde steenkool, afnemende financiële steun van buitenlandse investeerders en de rol van Bangladesh als voorzitter van het Climate Vulnerable Forum werden genoemd als redenen voor de beslissing.

Het Verenigd Koninkrijk werd beschuldigd van hypocrisie omdat het groen licht had gegeven voor de eerste nieuwe steenkoolmijn in 30 jaar terwijl het opriep tot wereldwijde klimaatactie. De plannen voor het project werden daardoor opgeschort.

VN-chef António Guterres eiste in maart dat de G7-groep van rijke landen steenkool zou uitfaseren tegen 2030 en ‘alle wereldwijde steenkoolprojecten die in de pijpleiding zitten annuleert’. Daarmee verhoogde hij de druk op Japan en de VS om de exit te plannen.

China vermeldde in zijn economisch vijfjarenplan (tot 2025) geen strategie om de uitbreiding van steenkool te stoppen, maar promootte daarentegen ‘het schone en efficiënte gebruik van steenkool’. Analisten zeiden dat Peking op die manier naar koolstofneutraliteit ‘kruipt’.

‘Steenkool naar de geschiedenisboeken’

Zuid-Korea, traditioneel een actieve steenkoolinvesteerder, beloofde in april steenkoolfinanciering aan andere landen te beëindigen tijdens een top die werd georganiseerd door Joe Biden. Xi Jinping zei dat China tussen 2026 en 2030 zijn steenkoolverbruik geleidelijk zal verminderen en suggereerde een piekdatum in 2025.

De Aziatische Ontwikkelingsbank liet in mei weten plannen te maken om alle financiering voor mijnbouw en elektriciteitscentrales stop te zetten. Daarmee versnelt het de uitfasering van steenkool in Azië.

De Britse voorzitter van de klimaattop gebruikte dat als momentum om aan te kondigen dat de top van Glasgow in november ‘steenkool naar de geschiedenisboeken zal verwijzen’.

Het IEA kondigde aan dat de uitbreiding van fossiele brandstoffen dit jaar had moeten eindigen om tegen 2050 netto nul-emissies in de energiesector te bereiken.

Nog in mei kondigde het Internationaal Energieagentschap (IEA) aan dat de uitbreiding van fossiele brandstoffen dit jaar had moeten eindigen als de energiesector tegen 2050 netto nul-emissies wou bereiken.

Na aanvankelijke weerstand stemde Japan in met een G7-belofte om de steun voor “unabated coal” in het buitenland te beëindigen, waardoor China geïsoleerd blijft als de laatste grote steenkoolfinancier in het buitenland.

Het hoofd van het Climate Investment Funds, Mafalda Duarte, stelde in juni een plan op van 2 miljard dollar om steenkoolafhankelijke ontwikkelingslanden te ondersteunen bij de overgang naar groene alternatieven. Het plan omvat onder meer de afbouw van privaat kapitaal en hulp aan regeringen bij het creëren van alternatieve banen en sociale zekerheid in mijnbouwregio’s.

Internationaal geld droogt op

De grootste bank van China, de Industrial and Commercial Bank of China (ICBC), zei in juli dat het niet langer een kolencentrale van 2,8 gigawatt in Zimbabwe zal financieren. Ze verwees daarbij naar ‘milieuproblemen’, te midden van een golf van annuleringen van door China gesteunde steenkoolprojecten.

De klimaatadviseurs van Zuid-Afrika drongen er diezelfde maand bij de regering op aan haar klimaatambitie voor 2030 op te voeren door de uitfasering van steenkool te versnellen en nieuwe steenkoolprojecten te beëindigen.

Indonesië diende bij de VN een langetermijnstrategie in waaruit bleek dat de hoeveelheid steenkool die wordt gebruikt voor primaire energie tot minstens 2050 zou blijven groeien.

Tijdens de G20 in juli kwamen de ministers van Klimaat en Energie tot een impasse over de uitfasering van kolenenergie, waarbij China, Rusland en India zich verzetten tegen een deadline om de fossiele brandstof af te bouwen.

Later die zomer, in augustus, negeerde Brazilië de oproep van het Italiaanse G20-voorzitterschap voor een uitfasering van steenkool. Het kwam met een plan om investeringen in steenkoolwinning aan te trekken en nog tot 2050 steenkool te verbranden.

De Sri Lankaanse regering sloot in augustus de bouw van een nieuwe kolencentrale uit.

China zou in de eerste helft van 2021 79% minder steenkoolcapaciteit in nieuwe projecten hebben goedgekeurd ten opzichte van dezelfde periode in 2020.

Nog in augustus bleek uit een rapport van Greenpeace dat China in de eerste helft van 2021 maar 5,2 gigawatt aan steenkoolprojecten goedkeurde. Dat is een daling van 79 procent ten opzichte van de steenkoolcapaciteit die in dezelfde periode in 2020 werd goedgekeurd.

President Xi Jinping kondigde in september op de Algemene Vergadering van de VN aan dat China zal stoppen met investeringen in nieuwe kolencentrales in het buitenland, waardoor het internationale geld voor “unabated coal” de facto opdroogt.

Die beslissing werd genomen te midden van een ernstige stroomstoring in heel China, veroorzaakt door stijgende steenkoolprijzen en aanbodbeperkingen, gecombineerd met een torenhoge steenkoolconsumptie. Lokale media schreven de stroomtekorten toe aan het milieubeleid.

Klimaattop met focus op steenkool

De stijgende vraag naar energie en de stijgende steenkoolprijzen brachten de energiecrisis naar India. Op een bepaald moment kunnen de steenkoolvoorraden het land nog maar 4 dagen van energie voorzien.

Tijdens een G20-bijeenkomst in Rome aarzelden sommige leiders, waaronder die van China en India, om een ​​tijdlijn te bepalen om steenkool uit te faseren. Maar China ging overstag en de groep verbond zich ertoe om tegen eind 2021 een einde te maken aan de internationale overheidsfinanciering voor conventionele steenkool.

De toekomst van steenkool domineerde de COP26-gesprekken in de Schotse stad Glasgow in november. Meer dan 40 landen ondertekenden een verklaring waarin ze instemden met het einde van steenkoolenergie. 18 van hen beloofden voor het eerst binnen- en buitenlandse investeringen in nieuwe kolengestookte centrales geleidelijk af te bouwen of stop te zetten. Australië, China, India en de VS ontbreken allemaal in de deal.

Ondanks een last-minute verwatering van de tekst door China en India, riep het klimaatpact van Glasgow op om ‘de uitfasering van unabated coal te versnellen’. Dat was een belangrijke primeur in het VN-klimaatveranderingsproces.

Er blijven vragen over hoe de uitfasering van steenkool zal verlopen.

Een overgangspakket van 8,5 miljard dollar om Zuid-Afrika te helpen af te kicken van steenkool werd geprezen als een model om andere grote opkomende economieën te ondersteunen bij de overgang naar schonere energiebronnen. Maar er bleven vragen over hoe het zal worden uitgevoerd.

Indonesië, India, de Filippijnen en Zuid-Afrika werden genoemd als begunstigden van een proefproject van klimaatinvesteringsfondsen ter waarde van 2 miljard dollar om de overgang van steenkool naar groene energie te ondersteunen.

Lees ook

Kunnen we ons een weg uit de klimaatcrisis mijnen?

Eind november kondigde de nieuwe Duitse coalitieregering een plan aan om ‘idealiter’ tegen 2030 te stoppen met steenkool - 8 jaar eerder dan gepland.

Recordhoogte

De vraag naar elektriciteit stijgt sneller dan het koolstofarme aanbod.

Maar ondanks een significante beleidsverschuiving weg van steenkool blijkt deze maand dat de hoeveelheid elektriciteit uit steenkool in 2021 met 9 procent is gestegen. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) gaat de totale vraag naar steenkool in 2022 richting een recordhoogte.

De scherpe heropleving, geleid door China en India, volgt na twee jaar van dalende wereldwijde elektriciteitsopwekking uit steenkool en bedreigt netto nul-klimaatplannen, waarschuwt het IEA. De vraag naar elektriciteit stijgt sneller dan het koolstofarme aanbod en de stijgende prijzen voor fossiel gas worden als verklaringen aangehaald.

Deze analyse verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Climate Change News.