Catalonië op ramkoers met Spanje
Bart Grugeon Plana
17 september 2017
Op 1 oktober voorziet de Catalaanse regionale regering een referendum waarin de Catalanen kunnen beslissen over hun onafhankelijkheid. De Spaanse centrale regering beschouwt dit als ongrondwettelijk en zelfs ‘antidemocratisch’, en schuwt geen middelen om het tegen te houden. De redelijkheid lijkt zoekt.
© Bart Grugeon Plana
Als een meerderheid ‘ja’ stemt op zondag 1 oktober, dan zou een procedure in gang gezet worden om een Catalaanse republiek op te richten, die zichzelf zou losmaken van de Spaanse legaliteit.
De meer dan 700 burgemeesters die meehelpen met de organisatie van het referendum, door bijvoorbeeld lokalen ter beschikking stellen voor de stembussen, riskeren vervolging en celstraffen en zouden dus politieke gevangenen kunnen worden.
De directeurs van de Catalaanse openbare televisie en radio werden door het Spaanse grondwettelijke hof gewaarschuwd dat ‘informeren over de voorbereiding van het referendum een vervolgbaar misdrijf is’, want het zou misbruik zijn van publieke middelen.
‘Informeren over de voorbereiding van het referendum is een vervolgbaar misdrijf’
Het Spaanse ministerie van Financiën stelt de Catalaanse staatskas onder curatele en zal zelf alle betalingen van lonen en diensten op zich nemen.
Deze beslissing werd aangekondigd nadat de Catalaanse economieminister had aangekondigd dat hij niet langer van plan was om iedere uitgave aan de centrale regering voor te leggen, een maatregel die was genomen om te vermijden dat er geld naar de organisatie van het referendum zou kunnen gaan.
Premier Rajoy suggereerde op vrijdag dat hij zelfs de autonomie van Catalonië geheel of gedeeltelijk zou opheffen als ultieme remedie om de opstandige regio onder de knoet te krijgen, een scenario dat tot voor kort weinig waarschijnlijk werd geacht. De confrontatie wordt iedere dag harder en ruwer. De Catalaanse president gewaagt te spreken over een ‘staat van uitzondering.’
Feeststemming en hoop
Op maandag 11 september, de nationale feestdag van Catalonië, was de sfeer tijdens de optocht voor onafhankelijkheid nog opmerkelijk vreedzaam en feestelijk. De politiek en de straat lijken twee verschillende werelden. Naar schatting een miljoen Catalanen vullen de centrale lanen van Barcelona voor onafhankelijkheid. De manifestatie deed eerder denken aan een overwinningsfeest van de voetbalploeg van Barcelona dan aan een politiek protest.
Families met kinderen verkleeden zich speciaal in de rood-gele kleuren van de Catalaanse vlag en picknicken op de pleinen en in de parken tijdens de uren voor de betoging.
Sociale en culturele verenigingen maakten er een uitstap van om met de bus uit alle streken van Catalonië naar de hoofdstad af te zakken. Overal werd muziek gemaakt en midden in de mensenmassa toonden de ‘Castellers’ -mensentorens waarbij jong en oud tot 10 man hoog op mekaar klauteren- hun vaardigheden.
‘We moeten ons verweren tegen de Spaanse staat, want die wordt met de dag repressiever tegenover Catalonië’
‘We willen gewoon kunnen stemmen op een geciviliseerde manier’, vertelt een jonge moeder tijdens de optocht. ‘Als we meer democratische maturiteit zouden hebben, dan zou hier helemaal geen politieke oorlog over gevoerd moeten worden, maar zou het iets heel normaals en natuurlijks zijn.’
De harde lijn van de centrale regering in Madrid stuit de betogers tegen de borst. ‘We moeten ons verweren tegen de Spaanse staat, want die wordt met de dag repressiever tegenover Catalonië. We willen zelf een betere staat kunnen opbouwen’, vertelt Laura, in gezelschap van een groep vrienden die instemmend knikken.
De sfeer onder de betogers is hoopvol dat ze hun toekomst zelf in handen hebben. ‘Niets of niemand kan op tegen de kracht van deze mensenmassa. De geschiedenis van alle landen leert dat uiteindelijk moet worden toegegeven aan de wil van het volk’, verkondigt een euforische man die speciaal voor de gelegenheid de traditionele klederdracht met rood-zwarte boerenmuts draagt.
© Bart Grugeon Plana
Onbegrip voor de Catalaanse beweging
Wie de meeste Spaanse media leest over de Catalaanse beweging voor onafhankelijkheid krijgt een heel ander verhaal te horen. De nadruk wordt gelegd op het illegale karakter van de voorgestelde procedure en de weinig solidaire attitude van de Catalanen tegenover de rest van het land.
Volgens de leiders van zowel de rechts conservatieve PP als van de socialistische PSOE zouden alle Spanjaarden hierover zouden moeten beslissen.
De hele beweging zou Catalonië bovendien intern verdelen tussen voor- en tegenstanders, en vaak wordt daarbij verwezen naar een ‘zwijgende meerderheid’ onder de Catalaanse bevolking die niet op straat komt om te protesteren en zich in het nauw gedreven zou voelen door zoveel Catalaans sentiment.
Voor de voorstanders van onafhankelijkheid is dit dan weer een reden te meer om een referendum te organiseren met een duidelijk en geldig juridisch kader, met tijd om een degelijke campagne te voeren zodat iedereen bewust zou kunnen kiezen, en zo zou precies kunnen achterhaald worden wat de Catalanen zouden denken.
Dit scenario is voor de centrale regering in Madrid echter onbespreekbaar. Het meest gebruikte argument van de leiders van zowel de rechts conservatieve PP als van de socialistische PSOE is dat de soevereiniteit van Catalonië toebehoort aan het hele Spaanse volk en dus alle Spanjaarden hierover zouden moeten beslissen.
Falen van een politiek akkoord
Door al deze politieke discussies die dagelijks pagina’s kranten vullen en uren TV-debatten volpraten, wordt meestal vergeten waarom de Catalanen zich eigenlijk willen losmaken van de Spaanse staat.
Hoe is het zo ver gekomen dat bij peilingen in 2005 amper 15 procent van de Catalanen voorstander was van onafhankelijkheid, terwijl dat percentage nu gestegen zou zijn tot rond de 50 percent? Volgens politiek journalist en TV-presentator Igor Llongueres, zelf voorstander van onafhankelijkheid, ligt de verklaring in de mislukking om een politiek akkoord te bereiken over de competenties van de Catalaanse regio.
‘De centrale regering gebruikt de Spaanse constitutie systematisch om voorstellen tot hervorming als ongrondwettelijk af te blokken’
‘In 2005 werd een akkoord gestemd in het parlement van Catalonië over de relatie tussen de regio en de centrale staat, gesteund door 90 procent van de parlementsleden.
Het ging hoofdzakelijk over garanties met betrekking tot bescherming van de Catalaanse taal en cultuur in het onderwijs, en over de autonome organisatie van de inning van de belastingen.
Dit akkoord raakte echter nooit goedgekeurd door de instellingen van de Spaanse staat. Het werd herschreven door het Spaanse parlement en tenslotte verder afgezwakt door het grondwettelijk hof. Vanaf dat moment keren meer en meer Catalanen de Spaanse staat de rug toe en geloven niet langer dat het nog zin heeft om te onderhandelen.’
Llongueres legt de oorzaak van het falen van een politieke oplossing bij de centrale regering, zowel van de PP als de PSOE, die geen concreet voorstel wil doen voor Catalonië. ‘Het conflict is van politieke aard, maar de centrale regering gebruikt de Spaanse constitutie systematisch om voorstellen tot hervorming als ongrondwettelijk af te blokken’, aldus de journalist.
© Bart Grugeon Plana
Polarisatie
In de ogen van Carles Cols, journalist van de Barcelonese krant El Periódico, is de polarisatie in het Spaanse politieke debat geleidelijk toegenomen omdat het electoraal loont. ‘Politici uit beide kampen stellen zich elk voor eigen publiek voor als de verdedigers van ofwel nationale eenheid ofwel Catalaanse eigenheid.’
Cols staat eerder sceptisch tegenover de beweging voor onafhankelijkheid en de recente plannen voor een referendum. ‘Als we met een nipte meerderheid van 50 procent van de bevolking een nieuw land willen bouwen, dan kan je twijfelen of dit wel een goede basis is.
‘De politiek in Spanje is een ware ramp. Er kunnen heel wat bedenkingen gemaakt worden over de graad van democratie’
Bovendien is de stijging van de voorstanders van onafhankelijkheid in het voorbije decennium ook te verklaren door de economische crisis, die niet enkel te wijten is aan de relatie Barcelona-Madrid. Er bestaat misschien een zekere verwarring in de argumenten voor onafhankelijkheid.’
Cols ziet niet meteen een oplossing in het verschiet. ‘De politiek in Spanje is een ware ramp. Er kunnen heel wat bedenkingen gemaakt worden over de graad van democratie. De standpunten van beide kampen zijn helemaal niet te verzoenen en dat is triest. Ook de media dragen hierin een verantwoordelijkheid, want de politieke berichtgeving lijkt eerder op die van een voetbalwedstrijd, waarbij vooral de verdiensten van de eigen ploeg in de verf worden gezet.’
De uitkomst ligt op dit moment volledig open. Het is mogelijk dat het referendum op 1 oktober doorgaat, maar het is niet waarschijnlijk dat dit het conflict zal beslechten.
Zolang er unilateraal wordt gehandeld en geen open dialoog mogelijk is, dreigt het conflict alleen maar verder te escaleren. Het lijkt aangewezen dat andere Europese landen druk uitoefenen om een oplossing te bemiddelen en zo te vermijden dat de situatie nog jaren zou aanslepen.