Corruptie bestrijden of business as usual

Zowel de twee presidentskandidaten als het hele spectrum van het middenveld  plaatsen corruptiebestrijding bovenaan de politieke agenda. Presidentskandidaat Prabowo schat het verlies voor de nationale economie jaarlijks op meer dan 350 miljard euro, waarvan meer dan 60 miljard in de energiesector alleen. De decentralisatie van de macht tegelijk leidde tot een decentralisatie en dus een bredere verspreiding van maatschappelijke kwaal nummer één.

‘De hele samenleving is doortrokken van de corruptie, die dertig procent van de overheidsuitgaven aantast’, zegt Sely Martini van de ngo Indonesia Corruption Watch tijdens een gesprek begin juni. ‘Het begint bij de hoogste ambten in de ministeries en verspreidt zich tot in de kleinste kampong of gemeente.’

Het klinkt veralgemenend, maar diezelfde week moest minister van Religieuze Zaken en voorzitter van de islamitische PPP, Suryadharma Ali, aftreden na beschuldigingen van corruptie met het nationaal beheerde Haj Fonds, waartoe alle kandidaat-pelgrims moeten bijdragen.

Het Fonds bevat bijdragen van 2,5 miljoen mensen die op de wachtlijst voor de bedevaart naar Mekka en Medina staan, in totaal 5,2 miljard euro, verspreid over 27 rekeningen.

De anti-corruptie commissie KPK (Komisi Pemberantasan Korupsi) ontdekte verdachte financiële transacties op sommige rekeningen en lanceerde een onderzoek. Ali ontkent,  maar dat heeft zijn politieke huid niet kunnen redden. Hij was overigens niet de eerste minister van Religieuze Zaken die wegens corruptie uit zijn functie gezet werd. De KPK voegde achteraf nog een andere beschuldiging toe aan het adres van Ali: hij zou geknoeid hebben met de aanbesteding voor een drukorder voor korans ter waarde van 4,6 miljoen euro.

Een lange lijst

De Haj-zaak is geen alleenstaand geval. Recent werd ook Rudi Rubiandini gearresteerd voor het aannemen van smeergeld. Hij was voorzitter van de Special Taskforce for Upstream Oil and Gas Business Activities, een overheidsinstelling die de energiesector regelt en dagelijks meer dan 60 miljoen euro omzet. Hij ontving zo’n 300.000 euro en een BMW moto van onder andere Kernel Oil om licenties binnen te halen. Ook de minister van Energie en Minerale Rijkdommen wordt in dit verband genoemd.

De gouverneur van Banten bezit naar verluidt acht Lamborghini’s, ook al zijn de meeste wegen er zo slecht dat hij ze niet uit de garage kan halen.

Zelfs de Opperrechter van het Grondwettelijk Hof, Akil Mochtar, moest zich verantwoorden voor corruptie bij de regionale verkiezingen. Hij werd op heterdaad betrapt toen hij voor 180.000 euro in cash kreeg van een Golkar-parlementslid en een zakenman. De gouverneur van Banten, Ratu Atut, zou een van de opdrachtgevers geweest zijn. Atut bezit naar verluidt acht Lamborghini’s, ook al zijn de meeste wegen in Banten zo slecht dat hij ze niet uit de garage kan halen.

De Partai Demokrat van aftredend president Yudhoyono verloor een minister van Sport en haar voorzitter Anas Urbaningrum door een uitdeinend corruptieschandaal rond het Hambalang Sportcentrum in Jakarta. Tijdens het lopende proces beschuldigde Anas bovendien de Kamervoorzitter, die ook behoort tot de PD, ervan smeergeld te hebben aangenomen in het kader van de constructie van een nieuw parlementsgebouw.

En zo lijkt het Indonesische politieke weefsel telkens aan elkaar te hangen met steekpenningen, verdachte giften en illegale afspraken. Trek aan één draadje, en het hele laken vertoont gaten.

De grote verleiding

’70 procent van de corruptiegevallen die de KPK onderzoekt, heeft te maken met overheidsaanbestedingen’, zegt Sely Martini. Daarnaast signaleren andere bronnen dat veel corruptiezaken te maken hebben met het verlenen van mijnvouwlicenties of landtitels of toelatingen om plantages te exploiteren. Dat overheidsaanbestedingen zo belangrijk zijn, hoeft niet te verbazen: het is net bij die grote overheidsopdrachten dat de financiële belangen van de ondernemers de uitgaven van de overheid kruisen.

De bereidheid van veel politici om zich voor corruptie te lenen, ontstaat bij de hoge kosten voor de verkiezingscampagnes en de weinig principiële opstelling van de meeste partijen. De jongste jaren werd het overigens steeds moeilijker om goed politiek personeel aan te trekken. Vorig jaar moesten enkele politieke partijen zelfs adverteren in de kranten om hun lijsten voor de parlementsverkiezingen te kunnen vullen.

‘Politici doen voor hun campagnefinanciering een beroep op rijke zakenmensen, die rekenen op bestellingen en opdrachten.’

Martini: ‘Politici doen voor hun campagnefinanciering soms rechtstreeks een beroep op rijke zakenmensen, die er natuurlijk op rekenen dat die investering achteraf bestellingen en opdrachten oplevert. Anderen maken schulden en worden dan, eenmaal in functie, heel kwetsbaar voor smeergeld dat hen aangeboden wordt.’ De regels voor partijfinanciering worden nauwelijks nageleefd of gecontroleerd, wat corruptie nog meer stimuleert.

Maar ook het politieke proces van verkiezingen zelf is onderhevig aan corruptie en fraude, zoals blijkt uit de zaak rond opperrechter Akil Mochtar. In het Lentenummer 2014 van The Indonesian Quarterly omschrijven twee politieke analisten, Luky Djani en Philips Vermonte, de vele vormen die de “politiek van het geld” in Indonesië aanneemt. De meest voorkomende vorm is het uitdelen van cash of geschenken in de veronderstelling dat de ontvanger in ruil zijn of haar stem aan de kandidaat in kwestie geeft.

In 2009 lanceerden anti-corruptie-organisaties daarom de slogan: ‘Accepteer het geld, hou je stem’. Daarmee wou men kiezers er nogmaals van bewustmaken dat ze, eenmaal in het stemhokje, vrij en ongecontroleerd hun stem konden uitbrengen. Dit jaar werd de boodschap strenger voor de kiezers: ‘Weiger het geld, geef ze aan’. Dit soort eenduidige boodschappen hebben wel eens moeite om in het cultureel heel diverse Indonesië effect te resorteren.

In Aceh, bijvoorbeeld, blijkt uit onderzoek dat de eerste politicus die geld biedt, de stem krijgt. De volgende bieders kunnen nog wel hun geld kwijt, maar slagen er meestal niet in de kiezers nog te overtuigen. In Zuid-Sulawesi zou het dan weer de laatste schenker zijn die succes boekt, terwijl in Oost-Java de afweging gebeurt op basis van de omvang van de gift.

Soms wordt de transactie niet rechtstreeks tussen kandidaat en kiezers geregeld, maar treden makelaars op die een hele gemeenschap “verkopen” en uiteraard en procentje van de uitkoopsom voor zichzelf houden. Lokale politici zetten ook vaak overheidsmiddelen in voor gebouwen of  andere infrastructuur die gemeenschappen moeten overhalen de politicus in kwestie te herverkiezen.  

Wat we zelf doen, doen we fout

‘Tijdens de lange periode onder Soeharto was corruptie, net als de macht zelf, in heel hoge mate gecentraliseerd bij de president, zijn familie en een kleine kring zakenmensen en legerleiders rondom hem. De reformasi in 1998 maakte een einde aan dat machtsmonopolie, maar niet aan de corruptie’, zegt Sely Martini. De decentralisering van de macht die meteen na de val van Soeharto op gang gebracht werd, zorgde volgens Martini en anderen ook voor een ongewenste decentralisering van de corruptie.

Veertig procent van het overheidsbudget werd doorgeschoven naar de regio’s en lagere overheden, wat resulteerde in een exponentiële verhoging van het aantal mensen die zichzelf met overheidsgeld konden verrijken. ‘Er zijn meer dan 400 lokale verkiezingen in dit gedecentraliseerde Indonesië. Kan je nagaan hoeveel bupati’s en walikota’s [burgemeesters en wijkburgemeesters] hun campagnes moeten laten financieren’, merkt Arif Zulkifli, hoofdredacteur van het weekblad Tempo, op. Zulkifli gelooft dat het beter zou zijn indien beleidsverantwoordelijkheid gedragen zou worden door technocraten, al sluit dat de belangenconflicten niet uit en al ondergraaft dat de uiteindelijke bedoeling van democratische verkiezingen.

Maffieuze verhoudingen

De nationale politiek kent een breed scala aan partijen en de centrale macht en budgetten werden in belangrijke mate gespreid over regio’s en lagere overheden. Dat corruptie en fraude in die omstandigheden toch zo alomtegenwoordig blijven, heeft zeker te maken met ontoereikende regelgeving op het vlak van transparantie en verantwoording. En waar de wetten bestaan, worden ze onvoldoende gecontroleerd of toegepast. Maar er is meer.

‘Ook in het huidige, veelzijdige veld van de politiek, blijven grotendeels dezelfde elites en clans de lakens uitdelen’, zegt Tobias Basuki van Centre for Strategic and International Studies (CSIS) in Jakarta. Hij noemt het “kartelpolitiek”, een stabiele en uitgebreide vorm van ons-kent-ons op de hoogste niveaus van het land. Daarbij zijn naast politici en zakenmensen ook media-eigenaars en de rechterlijke macht betrokken.

‘In de aanloop naar verkiezingen worden zaken gelekt om tegenstanders te treffen.’

Hoe verklaart hij dan de resem corruptieschandalen en –veroordelingen waarbij toppolitici betrokken zijn? Basuki: ‘In de aanloop naar verkiezingen worden zaken gelekt om tegenstanders te treffen. Wie aangeklaagd wordt met zoveel bewijzen, weet dat hij gelinkt is door iemand anders die in “het systeem” zit. Hij is blijkbaar over de grens gegaan of in ongenade gevallen, waardoor de bescherming van het kartel wegvalt. Het gebeurt volgens hem ook binnen partijen, als de strijd tussen fracties niet op normale wijze beslecht geraakt.

De Commissie versus Het Systeem

In 2002 stemde het Indonesische parlement een wet die de oprichting en het functioneren mogelijk maakte van een Komisi Pemberantasan Korupsi, een Commissie voor de Uitroeiing van Corruptie. Voor het Indonesische middenveld is de KPK een godsgeschenk, ook al beschikt de commissie over onvoldoende mensen om het hele, verspreide veld van corruptie in Indonesië te bestrijden.

Sugan Bahagio, directeur van de ontwikkelings-denktank INFID, vindt dat de KPK minstens tienmaal zoveel middelen zou moeten krijgen dan de huidige 0,05 procent van het overheidsbudget. De corruptie zaagt volgens hem immers permanent de poten onder de ontwikkelingskansen van Indonesië weg. En dus brengt een investering in het bestrijden ervan zichzelf dubbel en dik op.

‘Er is geen wettelijk kader om beslag te kunnen leggen op bankrekeningen of goederen van wie veroordeeld wordt voor corruptie.’

Wat ook omhoog moet, volgens Bahagio, zijn de straffen die uitgesproken worden voor corruptie. Nochtans worden er geregeld jarenlange gevangenisstraffen uitgesproken voor toppolitici. ‘Klopt,’ zegt Bahagio, ‘maar ze komen wel weg met het geld. Want er is geen wettelijk kader om beslag te kunnen leggen op bankrekeningen of goederen van wie veroordeeld wordt voor corruptie.’

Niet alleen de politieke wereld leeft op gespannen voet met de KPK, ook de politie en andere overheidsdiensten voelen zich geviseerd. In 2009 werden verschillende pogingen ondernomen om de top van de KPK in diskrediet te brengen, maar die liepen op niets uit. De toenmalige voorzitter van de commissie werd in dat verband veroordeeld voor de moord op zakenman Nasrudin Zulkarnaen.

Op dit moment ijveren verschillende partijen in het parlement voor het beknotten van het mandaat van de KPK. De twee presidentskandidaten pleiten echter allebei voor het versterken van de commissie Prabowo wil meer onderzoekers en betere infrastructuur, Jokowi beloofde het aantal medewerkers fors op te trekken en in te zetten op corruptiebestrijding binnen politie, gerecht, belastingdiensten, douane en de grondstoffenindustrie.

Indien de nieuwe president het land wil behoeden voor de ondergang door corruptie en het verlies aan credibiliteit die het politieke bestuur daardoor ondervindt, dan heeft Vidhyandika Perkasa van het CSIS alvast vier concrete tips: ‘Verbeter de organisatie van de verkiezingen; maak de slectie en de aanwerving van ambtenaren transparanter en meer onderworpen aan publieke verantwoording; verbeter de opvolgingsmechanismes, zowel binnen het overheidsapparaat als tussen instellingen onderling; en betrek burgers meer bij opvolgingsmechanismen.’ Benieuwd of daar wat van in huis komt na 9 juli.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.