Cyril Ramaphosa, de man die Zuid-Afrika moet veranderen

President Jacob Zuma out, president Cyril Ramaphosa in. Deze machtswissel werd donderdagnamiddag officieel beklonken in het Zuid-Afrikaanse parlement. Met Zuma op straat, kan het ANC beginnen met het herstellen van zijn aangetaste reputatie. De vraag is maar of Ramaphosa de geknipte persoon is om het voortouw te nemen in dat eerherstel van het ANC. 

Vaarwel Zuma, welkom Ramaphosa 

Na het ontslag van Jacob Zuma woensdagavond, werd Cyril Ramaphosa, vanuit zijn functie als vice-president, aangesteld als plaatsvervangende president van het Republiek Zuid-Afrika. Donderdagvoormiddag ontving parlementsvoorzitter Baleka Mbete, de voorzitter van het Zuid-Afrikaanse parlement, Zuma’s ontslagbrief. Diezelfde dag nog zou de fractie van het ANC in het parlement omstreeks tien uur beslissen over de nominatie van Ramaphosa als presidentskandidaat voor het ANC. 

Daarop riep de Mogoseng Mogoeng, het Hoofd van Justitie, Cyril Ramaphosa uit tot vijfde president van het Republiek Zuid-Afrika.

Donderdag omstreeks 14 uur stond de officiële stemming van de president in het parlement op de agenda. Deze was eerst gepland voor vrijdag. Jessie Duarte, adjunct-secretaris-generaal van het ANC, had woensdagavond reeds de parlementsleden van haar partij opgeroepen om zich bij de stemming loyaal achter Cyril Ramaphosa te scharen. Het ANC achtte de kans dan ook groot dat Ramaphosa door het parlement aangeduid zou worden als president, liet Duarte weten. 

Aangezien er geen andere genomineerde kandidaten tegen Ramaphosa opkwamen, was een stemming overbodig. Daarop riep de Mogoeng Mogoeng, het Hoofd van Justitie, Cyril Ramaphosa uit tot vijfde president van de Republiek Zuid-Afrika. Enkele uren later legde Ramaphosa reeds de eed af als president. Vrijdagavond zou Ramaphosa de uitgestelde State of the Union Address geven aan het parlement. 

EFF in de aanval  

De Economic Freedom Fighters (EFF) lieten donderdag in de loop van de dag weten dat ze niet voor Ramaphosa zouden stemmen. Een tweet van Julius Malema, de partijleider van het EFF, luidde: ‘Ramaphosa voldoet niet aan de vereisten om president te worden. Als hij denkt van wel, laat hem dan voor een verkiezing gaan.’

Deze toon werd aangehouden in de verklaring over Zuma’s ontslag, die het EFF donderdagmiddag via twitter deelde. Hierin stelde het EFF dat het wangedrag van Zuma enkel de zwakte van het ANC als politieke partij bevestigt. Het EFF zegt alle vertrouwen in het volledige leiderschap binnen het ANC verloren te hebben. Elke nieuwe leider die het van Jacob Zuma overneemt, zal niets anders zijn dan een pion in hetzelfde netwerk van schandalen, fraude en corruptie. Het EFF vreest dus de vervanging van één corrupt staatshoofd door een ander. 

De partij hamert erop dat het ANC niet meer in staat is Zuid-Afrika verder naar politieke en economische bevrijding te leiden. Daarom, zo luidt de verklaring, ‘als het ANC van Ramaphosa eerlijk is en werkelijk streeft naar een nieuwe en stabiele toekomst, moet het akkoord gaan met de vraag naar vervroegde verkiezingen.’

Niet zeker was of Baleka Mbete het verzoek van het EFF om het parlement te ontbinden en vervroegd verkiezingen uit te schrijven in behandeling zou nemen. Dit gebeurde uiteindelijk niet. Zelf zou het EFF echter geen kandidaat naar voren schuiven in de stemming donderdagnamiddag. 

Het EFF noemde de benoeming van Ramaphosa door het Zuid-Afrikaanse parlement illegitiem op twitter

Julius Malema deelde voor de stemming wel mee dat hij zichzelf capabel achtte om het presidentschap van Zuma over te nemen. Hij wilde echter wel dat dit niet door een stemming in het parlement, maar door verkiezingen door het volk bepaald zou worden. Het EFF wenste zich dan ook te onthouden bij de parlementaire stemming.

Nadat de benoeming van Ramaphosa tot president door het parlement was beklonken, liet het EFF zich opnieuw uit op twitter, door de benoeming van Ramaphosa tot president als illegitiem te bestempelen. Het EFF schildert de benoeming af als een elitepact. 

Wel liet het EFF reeds weten dat het niet van plan was de State of the Union Address van Ramaphosa op vrijdag in het parlement te verstoren. 

Wat Ramaphosa de komende dagen te wachten staat

Nu Ramaphosa de eed heeft afgelegd, wordt van hem verwacht dat hij zich meteen wijdt aan het presidentschap. Er staan hem de komende dagen, weken en maanden grote uitdagingen te wachten. 

Eerst en vooral zal Ramaphosa een nieuwe regering moeten aanstellen. Om de eenheid binnen het ANC te kunnen bewaren, moet Ramaphosa zich onthouden van een volledige schoonmaak. Slechts zeven of acht sleutelposten zullen overgedragen worden aan nieuwe namen. 

Enkele van de gespeculeerde wissels zijn de benoeming van voormalig minister van Financiën Pravin Gordhan als minister van Overheidsbedrijven of van Inlichtingendiensten, van Naledi Pandor als minister van Justitie en voormalig thesaurier-generaal Zweli Mkhize als minister van Financiën. 

Op korte termijn zal Ramaphosa moeten bewijzen dat hij problemen als werkloosheid, landherverdeling en de verzekering van degelijke toegang tot tertiair onderwijs op de voorgrond plaatst. Verder dient hij samen met zijn nieuwe minister van Financiën werk te maken van het uitzuiveren van de Zuid-Afrikaanse belastingdienst. Ook aan de plundering van publieke middelen van overheidswege zal Ramaphosa dringend een einde moeten maken. 

Om ook het internationale bedrijfsleven te overtuigen van het veranderde Zuid-Afrikaanse politieke landschap, zal Ramaphosa grondige hervormingen moeten doorvoeren in de Zuid-Afrikaanse overheidsbedrijven. Ramaphosa wacht de opdracht om de neerwaartse spiraal van Zuid-Afrika’s positie binnen de globale economie tot een einde te brengen.

Eén van de belangrijkste problemen die Ramaphosa dringend onder handen moet nemen, is de nefaste reputatie van het ANC

Al blijft één van de belangrijkste problemen die Ramaphosa dringend onder handen moet nemen de nefaste reputatie van het ANC. ANC staat nu symbool bij de oppositiepartijen, maar ook meer en meer bij het grote publiek, voor een broeihaard voor corruptie, fraude en andere schandalen. Het verdwijnen van Jacob Zuma is niet voldoende om die reputatie teniet te doen. Het afvoeren van de gediscrediteerde president zorgt er namelijk niet voor dat meteen ook alle tweederangsfiguren en onderliggende ANC-structuren automatisch mee veranderen. 

Een eerste manoeuvre in de goede richting dat Ramaphosa kan maken is de aanstelling van een competente en ondernemende nationale directeur van openbare vervolgingen. Deze hoort een lange lijst van uitgestelde rechtszaken omtrent corruptie en fraude te heropenen voor nader onderzoek. 

Het vertrouwen in het ANC is zoek en dient dringend hersteld te worden. Zuma werd afgevoerd omdat zijn reputatie onherroepelijk geschonden was. Dus richtte het ANC zich tot Ramaphosa in de hoop dat hij het zinkende schip van het ANC kon redden. 

Ramaphosa’s “lange weg” naar het presidentschap 

Of Cyril Ramaphosa in staat zal zijn het ANC soelaas te bieden is nog maar de vraag. Ramaphosa heeft immers ook al heel wat op zijn palmares staan. Heeft het EFF gelijk als ze beweren dat het ene corrupte staatshoofd werd afgezet om een andere beruchte politicus met de plak te laten zwaaien? Even een beknopt portret. 

Cyril Ramaphosa, geboren en getogen in Soweto, dé broeihaard bij uitstek voor anti-apartheidsverzet, was reeds als student betrokken in de anti-apartheidsstrijd. In 1981 werd hij de oprichter van de Nationale Unie van Mijnwerkers (NUM), nog steeds één van de grootste en meest militante vakbonden in Zuid-Afrika. 

Hij bleef tot 1991 secretaris-generaal van de NUM. In die periode stond Ramaphosa bekend als een radicale revolutionair. Zo leidde hij als secretaris-generaal één van de grootste stakingen ooit in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis, met maar liefst 300.000 deelnemende mijnwerkers. Dit verleende hem de status van een ware working class hero. 

Cyril Ramaphosa besloot zich terug te trekken uit het politieke leven en zich toe te leggen op de particuliere bedrijfssector

Na zijn periode bij de NUM en na de vrijlating van Nelson Mandela uit de gevangenis, werd hij verkozen tot secretaris-generaal van het ANC in 1991. Ramaphosa was één van de sleutelfiguren in de onderhandelingen tussen het ANC en de Nationale Partij om de overgang naar een democratische en niet gesegregeerde Zuid-Afrikaanse staat te beslechten. Deze onderhandelingen kwamen tot een einde in 1994 samen met het formele einde van de apartheid, dat werd ingeluid door parlementsverkiezingen. 

In die verkiezingen werd Ramaphosa verkozen als lid van het parlement, waarna hij door dit parlement werd verkozen tot voorzitter van de grondwetgevende vergadering. Ramaphosa zou zo een centrale rol spelen in de vorming van de Grondwet, die in 1996 officieel ingang vond. 

Naar verluidt zou Ramaphosa in 1994 eerst naast het vice-presidentschap hebben gegrepen. Die post ging uiteindelijk naar Thabo Mbeki. Het is nog steeds onduidelijk of aan Ramaphosa werd voorbijgegaan op vraag van Nelson Mandela of niet. Gespeculeerd werd dat Mandela zijn rechterhand niet tot vice-president aanstelde op vraag van de de SACP, de Zuid-Afrikaanse communistische partij. 

Toen Ramaphosa Thabo Mbeki, voormalig vice-president onder Mandela, uitdaagde als kandidaat-president voor het ANC voor de parlementsverkiezingen in 1997, moest hij het onderspit delven. Thabo Mbeki werd president van het Republiek Zuid-Afrika in 1999. Cyril Ramaphosa besloot zich terug te trekken uit het politieke leven en zich toe te leggen op de particuliere bedrijfssector. 

Van zakenman tot staatshoofd 

Ook als zakenman leidde Ramaphosa een succesvol leven. Als zwarte man die ooit aanvoerder was geweest van een invloedrijke mijnbouwstaking, kwam hij terecht in een overwegend door wit gedomineerde sector, de mijnbouw. Ramaphosa werd één van de begunstigden van de post-apartheid economische structuur van Zuid-Afrika. Via de Black Empowerment Schemes wilde de Zuid-Afrikaanse overheid een zwart equivalent van de witte apartheidselite creëren. Ramaphosa werd een geslaagd product daarvan.

Als directeur en aandeelhouder van Lonmin PLC, een voormalig Brits mijnbouwbedrijf in Zuid-Afrika, raakte hij betrokken bij het zogenaamde Marikana Massacre in 2012. In de Marikana platinamijnen, beheerd door Lonmin, brak er op 10 augustus een opstand uit, gedragen door maar liefst 3000 mijnwerkers. Deze opstand liep uit de hand toen leiders van de NUM gewelddadig optreden toelieten tegen hun eigen leden. 

Uiteindelijk vielen er 34 doden en 78 gewonden, waarvan de meeste door toedoen van de Zuid-Afrikaanse Politie (SAPS). De Marikana Killings waren het bloedigste incident als gevolg van het gebruik van geweld door de Zuid-Afrikaanse veiligheidsdiensten tegen burgers sinds 1960. 

Vandaag is Ramaphosa één van de rijkste Zuid-Afrikanen

Uit onderzoek verricht door de Farlam Commissie, die na afloop van het bloedbad werd opgericht, bleek dat Ramaphosa de politiecommissaris had verzocht de stakers hard aan te pakken. Hij deed de staking af als crimineel. De Farlam Commissie ging echter niet over tot formele beschuldiging van Ramaphosa voor moord in Marikana, en Ramaphosa ging vrijuit. 

Vandaag is Ramaphosa één van de rijkste Zuid-Afrikanen en staat hij meer dan iemand anders symbool voor het zwart kapitalisme. Door de arme, zwarte bevolking wordt hij sinds Marikana gezien als een verrader. 

Ramaphosa kreeg na 20 jaar eindelijk wat hij altijd al wilde

In datzelfde jaar nog maakte Ramaphosa zich op voor zijn politieke comeback. In 2012 werd hij  vice-partijvoorzitter van het ANC. In mei 2014 werd hij door Jacob Zuma benoemd tot vice-president. Hierop trok hij zich definitief uit de zakenwereld terug om mogelijke belangenvermenging te vermijden. 

Ondanks de benoeming tot vice-president, steunde Zuma Ramaphosa echter niet als zijn opvolger in de parlementsverkiezingen in 2019, die een einde zouden maken aan Zuma’s twee presidentstermijnen. In de plaats schonk Zuma zijn zegen aan Nkosazana Dlamini-Zuma, zijn ex-vrouw en voormalige voorzitster van de Afrikaanse Unie, een politieke unie van Afrikaanse landen. 

Op die manier werd Ramaphosa de anti-Zuma kandidaat, met een tweedeling en polarisering binnen het ANC als gevolg. Ramaphosa op zijn beurt reageerde met een anti-corruptiecampagne. Op 18 december 2017 werd de strijd beslecht en werd Ramaphosa de nieuwe partijvoorzitter van het ANC. 

President Zuma had door zijn betrokkenheid bij ontelbare corruptieschandalen en frauduleuze praktijken krediet verloren binnen zijn eigen partij. Het ANC wilde een frisse start nemen en een minder besproken figuur als kandidaat naar voren schuiven voor de algemene verkiezingen in 2019. 

Het ANC rekende erop dat Ramaphosa een meer zakelijke en dus minder ideologische koers zou varen dan president Zuma. Verwacht werd dat Ramaphosa de fakkel van Zuma zou overnemen bij de parlementsverkiezingen in april 2019. Tot de nationale partijraad van het ANC daar deze week daar anders over besliste.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

 eMO*: 1 keer per week het beste van MO*  MO*Mail: 3 keer per week het beste van MO*  Achter het verhaal  Ik ga akkoord met het privacybeleid *

Anti-spam code:

De man die Zuid-Afrika veranderen kan?

Dat Cyril Ramaphosa in goede aarde valt in de Zuid-Afrikaanse zakenwereld, maar ook bij de internationale zakelijke elite, mag geen verrassing wezen. Ramaphosa heeft zijn politieke comeback overigens grotendeels te danken aan die Zuid-Afrikaanse en internationale business elite, die de weg naar de macht voor hem wisten vrij te maken. 

Toen maandagavond lekte dat het ANC weldra zijn President Zuma formeel zou afzetten, reageerde de koers van de Rand, de Zuid-Afrikaanse munt, meteen positief. De Rand behaalde toen het hoogste niveau in jaren. Het presidentschap van Ramaphosa wordt door beleggers dus gezien als een positieve impuls voor de momenteel precaire positie van de Zuid-Afrikaanse economie. 

De impact van de machtsovername door een figuur als Ramaphosa op de arme meerderheid van de Zuid-Afrikaanse bevolking, is minder duidelijk. Het lijkt onwaarschijnlijk dat een dergelijk product van het zwart kapitalisme als Ramaphosa, een begunstigde van het doorleven van apartheidsstructuren in de Zuid-Afrikaanse economie, meteen zal overgaan tot de deconstructie en hervorming van dergelijke structuren.

Door de stakende mijnwerkers in 2012 als criminelen te bestempelen, hypothekeerde Ramaphosa indirect elke vorm van strijd die nog gevoerd zou worden door de arme, zwarte bevolking. 

Maar momenteel is het Zuid-Afrikaanse volk opgetogen over de machtswissel. Ramaphosa wordt door velen onthaald als een verlosser. Ook het publiek gelooft dat met Zuma op de straatstenen, het ANC klaar is voor een tweede, corruptievrij leven. Momenteel geniet Ramaphosa dus de publieke steun. 

Gezien het verleden van Ramaphosa als vice-president onder Zuma en zijn betrokkenheid bij schandalen - misschien minder dan zijn voorganger, maar toch - is er echter weinig reden om te geloven dat Ramaphosa het Zuid-Afrikaanse volk werkelijk zal verlossen van armoede, corruptie, fraude en andere schandalen.

Ramaphosa wordt door velen onthaald als een verlosser.

Vakbondsman Leonard Gentle ziet corruptie overigens niet als iets dat eigen was aan president Zuma, of zelfs aan de Zuid-Afrikaanse staat, maar als een fenomeen dat systemisch is aan het neoliberalisme. Gentle voorspelt dat de Zuid-Afrikaanse overheid van dit moment van ontreddering onder Zuma, gevolgd door uitbundige vreugde onder Ramaphosa, gebruik zal maken om nog meer neoliberale hervormingen door te voeren. Gentle is er dan ook zeker van dat weldra nieuwe rondes van privatisering van overheidsbedrijven zullen plaatsvinden. 

Ramaphosa zal, ook gezien zijn eigen achtergrond in het bedrijfsleven, nog meer dan Zuma, aansluiting zoeken bij een neoliberaal economisch beleid. Deze koers is inderdaad voordelig voor het Zuid-Afrikaanse bedrijfsleven en de verdere innesteling van de Zuid-Afrikaanse economie in het kapitalistische wereldsysteem. 

Voor de Zuid-Afrikaanse arme, zwarte bevolking zouden deze hervormingen op termijn wel eens hard kunnen aankomen. Gentle verwacht dat Ramaphosa in zijn begrotingsrede volgende week een verhoging van de BTW zal aankondigen. Die maatregel treft uiteraard de kleine inkomens relatief veel zwaarder dan de hoge inkomens. 

Mogelijk zal de euforie rond Ramaphosa afnemen zodra de arme, zwarte bevolking de hernieuwde corruptie en pijnlijke economische maatregelen zal ondervinden. Of deze desillusie reeds voor de parlementsverkiezingen in april 2019 zal plaatsvinden is onzeker.

Wat met parlementsverkiezingen in 2019?

Dat deze vroegtijdige machtswissel in Zuid-Afrika een heuse impact zal hebben op de parlementsverkiezingen in 2019, staat buiten kijf. 

Hoogstwaarschijnlijk zal het ANC in 2019 opnieuw met de overwinning aan de haal gaan. Doordat het ANC de motie van wantrouwen tegenover president Zuma tijdig kon vermijden door diens ontslag, kon een pijnlijke vertoning voorkomen worden. De motie van wantrouwen had mogelijk voor nog meer verdeeldheid gezorgd binnen het ANC. President Zuma werd immers nog gesteund door een aanzienlijk deel van zijn partij, zeker vanuit zijn thuisprovincie Kwazulu-Natal en op het platteland.

En zo heeft Ramaphosa nu dus ook de Zuma-aanhang achter zich kunnen scharen 

Het belang van eenheid binnen het ANC staat weer voorop. En zo heeft Ramaphosa nu dus ook de Zuma-aanhang achter zich kunnen scharen. Ramaphosa kan nu bij de parlementsverkiezingen in 2019 ook rekenen op hun steun. 

Door Ramaphosa te lanceren als hét symbool van good governance, verliest de Democratische Alliantie (DA), de tweede grootste partij in Zuid-Afrika, wellicht aan slagkracht. Ook deze partij wordt de laatste tijd geteisterd door fractievorming door enkele raciale conflicten. Mogelijk wint de partij wel aan aanhang in stedelijke gebieden. Maar een echte uitdaging voor de macht van het ANC zal de DA niet zijn in 2019. 

De derde grootste partij, het EFF, is volgens Gentle nog niet uitgestegen boven haar militante en jeugdige karakter. Wellicht zal het EFF ook het enkele stemmen kunnen afsnoepen van het ANC, maar voorlopig blaft de partij eerder dan ze bijt.