De onzichtbare oplossing voor waterschaarste ligt onder onze voeten

Op een steeds warmere planeet waar de waterschaarste toeneemt, kunnen ondergrondse watervoorraden wel eens onze redding zijn. Dat staat in een nieuw VN-rapport dat gisteren verscheen.

Volgens schattingen zal het watergebruik de komende drie decennia jaarlijks met 1 procent toenemen. Tel daarbij op de gevolgen van klimaatverandering en de menselijke uitbuiting van oppervlaktewater zoals meren en reservoirs, en het is duidelijk dat het risico op waterschaarste toeneemt.

Grondwater wordt verkeerd beheerd en zelfs misbruikt, stelt het VN-rapport.

Watertekorten treffen nu al miljarden mensen over de hele wereld en dat zal de komende decennia door droogte, vervuiling, stijgende zeespiegels en slecht waterbeheer alleen maar erger worden. Een nieuw rapport van de Verenigde Naties voorspelt dat grondwater wel eens een belangrijke rol kan gaan spelen.

Op dit moment wordt grondwater – dat goed is voor 99 procent van de zoetwatervoorraden van de planeet – niet goed bestudeerd, ondergewaardeerd, verkeerd beheerd en zelfs misbruikt, zo stelt het UN World Water Development Report 2022.

Onvoldoende toegang tot water

In 2018 hadden wereldwijd 3,6 miljard mensen gedurende ten minste één maand van het jaar onvoldoende toegang tot water, zo blijkt uit onderzoek. Dit cijfer zal tegen 2050 naar verwachting de 5 miljard overstijgen.

‘Wat als de oplossing voor onze waterproblemen gewoon onder onze voeten ligt?’, zegt Richard Connor, hoofdauteur van het nieuwe rapport. ‘Er is een enorme kans als we al dit grondwater duurzaam kunnen beheren en exploiteren.’

Naarmate de wereldbevolking groeit en de watervoorziening verder onder druk komt te staan, moeten we meer aandacht besteden aan het enorme potentieel van grondwater, zegt hij.

Wat zijn de voordelen van grondwater?

Slechts ongeveer 1 procent van het water op aarde is zoet – het meeste opgeslagen in ijskappen – en de rest van het water, in de oceanen, is zout.

Van al het vloeibare zoetwater op aarde ligt 99 procent onder de grond. De kwaliteit van dit ondergrondse water is over het algemeen goed. Het kan daarom veilig, betaalbaar en zonder uitgebreide (en kostbare) behandeling worden gebruikt.

10 tot 20 procent van het grondwater hernieuwt zichzelf op natuurlijke wijze en ligt relatief ondiep, waardoor het goed toegankelijk is. De rest is “fossiel water”, dat al duizenden of zelfs miljoenen jaren in de grond zit en weliswaar overvloedig aanwezig is, maar zichzelf niet aanvult.

Ondergrondse watervoorraden zijn goed voor ongeveer de helft van het water dat alle mensen ter wereld in huis gebruiken.

Bovengronds opgeslagen water, zoals in reservoirs en dammen, is een eindige en vaak kostbare hulpbron, die kwetsbaar is voor vervuiling en de gevolgen van klimaatverandering (zoals droogte). Bovendien kan de wijze waarop het wordt geëxploiteerd ecologische en sociale gevolgen hebben.

Grondwatersystemen, zo stelt het VN-rapport, zijn belangrijk voor het ondersteunen van natuurrijke landschappen zoals bossen. Ze leveren daarnaast ongeveer een kwart van al het water dat voor de landbouw wordt gebruikt.

Ondergrondse voorraden zijn ook goed voor ongeveer de helft van het water dat alle mensen ter wereld in huis gebruiken. Ook zijn deze voorraden de goedkoopste bron van drinkwater voor plattelandsgemeenschappen, die vaak niet zijn aangesloten op openbare of private waterdiensten.

Risico’s

Te intensieve grondwaterwinning kan echter ernstige gevolgen hebben, zoals verzakking van de bodem en conflicten in verband met schaarse voorraden.

In 2018 kampte India met wat werd gezien als de ergste watercrisis in de geschiedenis van het land. Een rapport van een denktank van de regering voorspelde toen dat tegen 2030 ten minste 40 procent van de 1,3 miljard inwoners geen betrouwbare toegang tot drinkwater zou hebben.

Naarmate het klimaat warmer wordt en droogte steeds vaker voorkomt, nemen de problemen toe voor boeren in India die afhankelijk zijn van regen. Ook spelen er conflicten op tussen verschillende deelstaten.

Als grondwater eenmaal verontreinigd raakt, is dat vaak moeilijk terug te draaien.

In de Indonesische hoofdstad Jakarta zijn de meeste inwoners, vanwege de snelle verstedelijking en de verdwijnende stroomgebieden, afhankelijk van waterputten die de ondergrondse watervoorraden leegpompen. Dit zorgt er wel voor dat de megastad elk jaar ongeveer 5 tot 10 centimeter verzakt.

Grondwater kan verontreinigd raken door slechte sanitaire voorzieningen, maar ook door industriële vervuiling – denk aan leerlooien, mijnbouw en landbouwchemicaliën. Maar, zo stelt Richard Connor, grondwater is wel een stuk minder vatbaar voor vervuiling dan oppervlaktewater.

Toch kan vervuiling voor problemen zorgen: als het grondwater eenmaal verontreinigd raakt, is dat vaak moeilijk terug te draaien, legt Connor uit. Hij pleit dan ook voor meer actie om het grondwater te beschermen, bijvoorbeeld door milieuorganisaties te versterken en regulering en handhaving aan te scherpen.

Economische kansen

Veel landen in Afrika ten zuiden van de Sahara kampen met een slecht ontwikkelde waterinfrastructuur en weinig irrigatie voor landbouw. Daardoor zijn ze afhankelijk van steeds grilliger regenval en kwetsbaar voor droogte. Dat kan weer leiden tot hongersnood, armoede en massale migratie.

De geïrrigeerde landbouwgrond kan uitgebreid worden en de landbouwopbrengsten en gewasdiversiteit kunnen verbeterd worden.

Maar, de regio bezit, samen met het Midden-Oosten, aanzienlijke grondwatervoorraden die grotendeels onaangeboord zijn. Als die voorraden op een gecontroleerde manier gewonnen kunnen worden, kan dat de waterzekerheid flink vergroten, zo stelt het VN-rapport.

Regeringen moeten daarom investeren in waterinfrastructuur en waterinstellingen, en professionals opleiden om duurzaam toegang te krijgen tot de reserves. De ontwikkeling van grondwaterbronnen zou een boost kunnen geven aan de economische groei: de geïrrigeerde landbouwgrond kan uitgebreid worden en de landbouwopbrengsten en gewasdiversiteit kunnen verbeterd worden.

Buiten Australië, Europa en de Verenigde Staten zijn er nog weinig gegevens bekend over grondwater: hoeveel er beschikbaar is, op welke diepte, wat de kwaliteit van het water is en hoe hoog het zoutgehalte. Maar bedrijven die zich bezighouden met de exploratie van olie, gas en mineralen verzamelen vaak enorme hoeveelheden informatie over de ondergrond – inclusief over het water dat daarin besloten zit.

Beloftes op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen door dergelijke bedrijven zouden zich bijvoorbeeld kunnen richten op het delen van grondwaterdata met instanties die verantwoordelijk zijn voor het beheer ervan, zegt Connor. ‘Je moet de kennis en data hebben om te weten hoeveel water er is, wat de kwaliteit ervan is, maar ook: waar het te vinden is en hoe snel het zichzelf aanvult.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation