Een dubbele strijd: islamitisch feminisme in Vlaanderen

Analyse

Een dubbele strijd: islamitisch feminisme in Vlaanderen

Een dubbele strijd: islamitisch feminisme in Vlaanderen
Een dubbele strijd: islamitisch feminisme in Vlaanderen

Eline Huygens & Jago Kosolosky

10 oktober 2014

Feminisme en islam zouden in Vlaanderen onverzoenbaar zijn. Binnen de publieke opinie heerst het beeld van de onderdrukte en passieve moslimvrouw. Toch grijpen islamitische feministes hun religie aan in de strijd voor gendergelijkheid. Hoe doen ze dit, en wat is het doel van islamitisch feminisme? En hoe kan dit islamitisch feminisme de Vlaamse vrouwenbeweging verrijken en sterker maken?

Islamitische vrouwen nemen niet langer genoegen met hun benadeelde rol en willen zich emanciperen. Ze beseffen dat religie een instrument tot zowel onderdrukking als bevrijding kan zijn en maken daarom een onderscheid tussen cultuur - die de onderdrukking produceert - en de zuivere religie.

Het islamitische feminisme is gebaseerd op het idee dat de islam in essentie vrouwvriendelijk kan zijn, maar dat velen de religie misbruiken om vrouwonvriendelijke praktijken te legitimeren. Vanuit dit idee gaan moslima’s terug naar de oorspronkelijke bronnen om hun emancipatiestrijd te ondersteunen.

Ijtihad

Islamitische feministes voeren een dubbele strijd. Enerzijds strijden ze tegen de ongelijkheid in de eigen minderheidsgemeenschap, maar anderzijds ook tegen het seksisme en de islamofobie in Vlaanderen.

Belangrijk hierbij is het concept ijtihad. Het betekent zoveel als ‘de inspanning om een oplossing te vinden’ en staat voor het lezen van de bronnen om een eigen visie te ontwikkelen over wat deze kunnen betekenen. Dit wordt binnen het onderzoeksveld vaak gecombineerd met andere disciplines zoals geschiedenis, filologie en sociologie. Het nieuwe aan deze vrouwelijke ijtihad is dat ze de eeuwenlange interpretaties van mannen - en dus hun autoriteit - in vraag stelt.

Islamitische feministes voeren een dubbele strijd. Enerzijds strijden ze tegen de ongelijkheid in de eigen minderheidsgemeenschap, maar anderzijds ook tegen het seksisme en de islamofobie in Vlaanderen. Het islamitisch feminisme kunnen we daarom zien als een radicale maatschappij-, cultuur- en religiekritiek, die vrouwonvriendelijke praktijken zowel binnen de eigen gemeenschap als in de bredere samenleving wil bestrijden. Het daagt de intersectionele problemen van islamitische vrouwen uit en klaagt seksisme en racisme aan.

Islamitisch feminisme en de Vlaamse vrouwenbeweging

Het dominante beeld dat islam en feminisme onverzoenbaar is, bemoeilijkt de samenwerking tussen vrouwen met verschillende achtergronden. Door de steeds groter wordende zichtbaarheid van jonge, actieve moslima’s wordt de vrouwenbeweging nochtans uitgedaagd om hun standpunten inzake religie te herbekijken.

Een gebrek aan consensus - zoals over de hoofddoek -  zorgt voor een versnippering van de vrouwenbeweging waardoor ze minder op het beleid en de publieke opinie kan wegen. Er lijkt maar één weg geschikt voor emancipatie, namelijk een seculier feminisme.

Het probleem is dat dit idee de religieuze en feministische agency van moslima’s negeert. De vrouwenbeweging moet de notie van intersectionaliteit erkennen: naast de factor gender moet men ook aandacht hebben voor andere aspecten van iemands identiteit, zoals etniciteit, klasse en religie. Als we dit indachtig houden is een gezamenlijke strijd mogelijk, volgens Sarah Avci, de coördinatrice van Femma Intercultureel: ‘We kunnen samen dezelfde strijd voeren, met behoud van eigenheid en met respect voor elkaar. Waarvoor willen we strijden? De ene kleeft daar een islamitisch label op, de andere een vrijzinnig of katholiek label, maar we moeten dezelfde doelen voor ogen hebben.’

Constructieve samenwerking

Het is niet aan het feminisme om op haar lauweren te rusten - het moet de dominante seculiere trend durven doorbreken en er kritiek op formuleren. Het islamitische feminisme heeft haar kritisch karakter - het durven in vraag stellen van mannelijke autoriteit en vrouwonvriendelijke interpretaties van religieuze teksten - behouden.

Dit plaatst ons voor de uitdaging: blijven we deze vrouwen uitsluiten van onze feministische strijd of kiezen we voor een constructieve samenwerking? Er is nood aan een intercultureel en interlevensbeschouwelijk feministisch platform waar vrouwen in alle pluraliteit en diversiteit samen naar emancipatie kunnen streven.

Het islamitisch feminisme kan een boost zijn die het maatschappijkritisch karakter van de vrouwenbeweging bestendigt en seksisme en racisme tegengaat. ‘Ondanks de verschillen kunnen we enorm veel delen als we oppervlakkige discussies voorbijgaan en samenwerking vooropstellen. Waar we vertrekken vanuit een basisrespect naar elkaar toe, open vragen stellen, rekening houden met machtsverhoudingen, en samen bepalen wat we onder feminisme verstaan – ongeacht inspiratiebron’ , stelt Samira Azabar, educatief medewerkster bij Motief.

Naar een inclusief feminisme

‘Vrouwen uitsluiten die religieuze argumenten gebruiken om vrouwenrechten te eisen, dat is het feminisme onwaardig.’

Een opname van het islamitische feminisme in de Vlaamse vrouwenbeweging is door de huidige superdiversiteit essentieel. Het feminisme moet een waaier aan keuzemogelijkheden waarborgen waarin elke vrouw haar eigen inspiratiebronnen kan kiezen. Daarbij moeten we ook religieuze inspiratiebronnen aanvaarden, zegt Fatma Arikoglu, stafmedewerkster bij ella, het kenniscentrum voor gender en etniciteit: ‘We moeten streven naar een inclusief feminisme. Vrouwen uitsluiten die religieuze argumenten gebruiken om vrouwenrechten te eisen, dat is het feminisme onwaardig. We strijden voor gelijkheid en tegen discriminatie op basis van geslacht, maar dan zouden we wel vrouwen op basis van religie uitsluiten?’

Hoe diverser de trajecten, visies en posities zijn van vrouwen die de feministische agenda onderschrijven, hoe sterker ze in de strijd staan. Een open en diverse samenleving zonder seksisme en racisme blijft het doel.

Link

Download hier de masterscriptie van Eline Huygens.

Deze bijdrage is een herwerkte versie van Eline Huygens’ artikel “Feminisme als kaleidoscoop: een bijdrage van het islamitisch feminisme aan de Vlaamse vrouwenbeweging” dat zojuist verschenen is in de publicatie Uitgelezen (jrg. 20 nr. 03 p. 24-27). Uitgelezen_ is een tijdschrift van RoSa vzw, het documentatiecentrum voor gelijke kansen m/v, feminisme en gender, met literatuur en didactisch materiaal over gender en gelijke kansen._