Na een moeizaam politiek proces dat vier jaar heeft aangesleept, konden de Zimbabwanen op 16 maart eindelijk hun stem uitbrengen over de nieuwe grondwet. Er kwamen 3,3 miljoen kiezers opdagen en het document werd met een ruime meerderheid van 95 procent goedgekeurd. De macht van de president is ietwat ingeperkt en er komen ook meer garanties voor het respecteren van de mensenrechten.
De weg ligt nu open voor nationale verkiezingen, allicht ergens voor of na de zomer. Ze zullen de eerste zijn na de bloedige stembusgang in 2008. Om ze enigszins open en eerlijk te laten verlopen, moeten volgens McDonald Lewanika eerst nog heel wat hervormingen doorgevoerd worden. Lewanika is coördinator van de Crisis in Zimbabwe Coalition. Prioritair voor hem zijn de wetgeving rond vrijheid van meningsuiting, de hervorming van de veiligheidsdiensten en een herziening van het stemregister.
Ook Tor-Hugne Olsen, coördinator van het Zimbabwe Europe Network in Brussel, maakt zich zorgen over de veiligheidsdiensten die openlijk de kant kiezen van president Mugabe’s ZANU-PF partij. ‘In de aanloop naar het referendum zagen we dat de civiele maatschappij en oppositiepartijen opnieuw meer werden lastiggevallen, ook al stond bijna iedereen aan dezelfde kant. Dat is echt onrustwekkend, zeker als je bedenkt dat er tijdens verkiezingen echte meningsverschillen zijn’, zegt Olsen.
In het licht van de recente politieke ontwikkelingen heeft de EU enkele gerichte sancties tegen Zimbabwe versoepeld. Volgens Olsen speelt er nog meer. ‘De donoren zijn moe’, zegt hij. ‘Ze snakken naar een normalisatie omdat ze hun concurrentiepositie in de diamantsector zien slinken tegenover nieuwkomers zoals China. Bovendien zijn er andere regio’s –zoals Noord-Afrika, Mali en Centraal-Afrika– waar ze nu hun aandacht op willen richten.’
Ondanks de nieuwe grondwet is het nog altijd mogelijk dat de 89-jarige Mugabe zichzelf na 33 jaar opnieuw opvolgt. De grondwet voorziet een beperking van tweemaal een vijfjarig mandaat, maar de nieuwe regel gaat in zonder terugwerkende kracht. De nieuwe grondwet is verre van perfect maar voor Lewanika gaven de talrijke ja-stemmers vooral een duidelijk signaal dat ze klaar zijn om te breken met het verleden.