Zijn Amerikaanse katholieken doorslaggevend bij verkiezingen?

De bezorgdheid over een katholiek stemblok is in de Verenigde Staten veel ouder dan vandaag. Al in 1928, toen de Democraat Alfred Smith als eerste katholieke presidentskandidaat de verkiezingen verloor, ging de discussie in de media en op het publieke forum over de vraag of katholieke kiezers als een blok voor hem zouden stemmen. Quod non.

Commentatoren, opiniemakers en onderzoekers haalden de vraag naar een katholiek stemblok  weer op de voorgrond toen John F. Kennedy in 1960 als eerste katholiek tot president verkozen werd.

Vandaag is het idee van een kiezersblok nog steeds actueel, al gaat het veel vaker over de “de zwarte stem”, “de Spaanstalige stem”, “de vrouwenstem”, “de vakbondsstem” of “de holebistem”.

De grootste minderheid

Katholieken zijn overigens niet meer zo exotisch in de Amerikaanse politiek als pakweg een eeuw geleden. Minister van Buitenlandse Zaken John Kerry is katholiek, net als vicepresident Joe Biden. Katholieken zijn de grootste confessionele groep in zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden – tenzij je alle protestantse en evangelische denominaties als één blok zou tellen, maar dat gebeurt nooit.

Katholieken zijn niet meer zo exotisch in de Amerikaanse politiek als pakweg een eeuw geleden.

Voeg daarbij de volgehouden media-aandacht voor de rooms-katholieke kerk – ten goede, met paus Franciscus, maar ook ten kwade, met de pedofilieschandalen – en het zal niet verbazen dat de discussie over het katholieke stemblok opnieuw oplaait.

Dat betekent echter niet dat die speculaties terecht zijn. Zelfs een diagonale lezing van de geschiedenis van het stemgedrag in de Verenigde Staten toont meteen dat die hele “katholieke stem” niet bestaat. Katholieken blijken in hun stemgedrag heel erg de bewegingen van het hele electoraat te volgen en hebben dus de voorbije decennia nooit op een betekenisvolle manier kunnen wegen op de verkiezingsuitslagen.

Bij de jongste presidentsverkiezingen kreeg Obama 50 procent van de katholieke stemmen, terwijl zijn nationale score 51 procent was. Dat was de derde opeenvolgende verkiezing dat deze cijfers zo dicht bij elkaar lagen. In 2008 won Obama met 7 procent voorsprong (bij katholieken had hij 9 procent meer dan zijn tegenstrever), in 2004 won George W. Bush de verkiezingen met 3 procent voorsprong (bij katholieken had hij 5 procent meer dan de – katholieke – Democraat Kerry).

Bovendien zijn katholieke politici allesbehalve trouwe uitvoerders van de leerstellingen van de bisschoppen, zo blijkt uit hun opstellingen in verband met onder andere homohuwelijk, voorbehoedmiddelen en doodstraf – zonder dat ze daarvoor afgestraft worden door de katholieke kiezers.

De ene katholiek is de andere niet

In de eerste helft van de twintigste eeuw registreerde de meerderheid van de katholieke Amerikanen zich als Democraten. Sinds de jaren 1950 klommen meer katholieken hoger op de sociale ladder en verschoof hun politieke keuze stelselmatig ook meer naar de Republikeinse Partij. 53 procent van de blanke katholieken verkiest vandaag de Republikeinen, slechts 39 procent van hen de Democraten. Dat is een historische kloof.

Die evolutie wordt nu echter omgekeerd, aangezien de Spaanssprekende gemeenschappen in electoraal belang toenemen, en de meerderheid van die Hispanics katholiek is. Bij de jongste verkiezingen stemde 71 procent van de Hispanics voor Barack Obama.

De katholieke bevolking is allesbehalve eensgezind of eenvoudig in te zetten als een politiek breekijzer.

De katholieke bevolking – goed voor een kwart van het Amerikaanse electoraat – is dus allesbehalve eensgezind of eenvoudig in te zetten als een politiek breekijzer. De meeste subgroepen stemmen volgens een recente analyse door Pew Research Center’s Forum on Religion and Public Life consequent op dezelfde partij: blanke katholieken die zichzelf beschrijven als politiek conservatief zitten steevast aan de Republikeinse kant, terwijl blanke katholieken die zichzelf progressief noemen, voor Democratische kandidaten stemmen.

Wellicht het belangrijkste onderscheid binnen de katholieke kiezersgroep betreft hun kerkelijke praktijk: regelmatige kerkgangers stemmen een stuk conservatiever (en dus Republikeinser) dan “culturele christenen”, die niet afwijken van het algemene kiesgedrag.

Het feite dat er geen eensgezind en inzetbaar katholiek kiezersblok is, betekent echter niet dat de katholieke kiezers verwaarloosbaar zouden zijn. Zonder katholieke stemmen is een overwinning zo goed als onmogelijk geworden.

De paus, de bisschoppen en de kandidate

Er werd met veel verwachting en politieke nervositeit uitgekeken naar het bezoek van de paus aan de Verenigde Staten, aangezien de maatschappelijke klemtonen die de paus in zijn verkondiging legt een duidelijk andere teneur hebben dan de maatschappelijke campagnes die de Amerikaanse bisschoppen met toenemende geestdrift opzetten.

Franciscus bracht in Washington, zoals verwacht, vooral pleidooien voor sociale rechtvaardigheid, wereldvrede, de zorg voor kwetsbare groepen en de urgente taak om de klimaatverandering aan te pakken.

Franciscus bracht in Washington, zoals verwacht, vooral pleidooien voor sociale rechtvaardigheid, wereldvrede, de zorg voor kwetsbare groepen en de urgente taak om de klimaatverandering aan te pakken. Het is dan ook de vraag of de bisschoppen in hun vierjaarlijkse brochure naar aanleiding van de verkiezingen, Forming Consciences for Faithful Citizenship, nog zo sterk of eenzijdig de nadruk kunnen leggen op abortus, homohuwelijk, euthanasie en religieuze vrijheid.

Zowel de paus als de bisschoppen beseffen ongetwijfeld dat de keuzes die ze maken in hun publieke spreken een directe politieke impact kunnen hebben in de uitgesproken competitieve omgeving van de voorverkiezingen en presidentsverkiezingen van volgend jaar.

Als op alle katholieke kansels voortdurend en bijna uitsluitend over het gezinsleven en de heiligheid van alle leven gepreekt wordt, dan wordt het voor Hillary Clinton, als voorvechtster van vrouwenrechten en het recht op reproductieve gezondheidszorg, moeilijker om een meerderheid van de katholieken – zeker de regelmatig praktiserende groep – in haar kamp te krijgen.

Anderzijds kan Rodham-Clinton ook niet zoveel voorleggen als het op vrede en klimaat aankomt, de thema’s die het pausbezoek centraal stelde, samen met de rechten van immigranten. Ze was bijvoorbeeld een van de weinige Democratische senatoren die voor George Bush’ Irakoorlog stemde in 2003, en dat zijn linkse en progressieve katholieken nog niet vergeten. Maar de kans dat de kerkelijke hiërarchie daarrond campagne gaat voeren, is wel zo goed als uitgesloten.

Kenneth M. Weare behaalde zijn doctoraat in de moraaltheologie aan de KU Leuven. Hij is nu verbonden aan de University of San Francisco en is pastor in Fairfax, Californië.