Ik, mijn Nikes en de uitzichtloze toekomst

In welvarende steden als Rabat en Casablanca liggen, niet zo ver van de cultuurhuizen, bruisende zakencentra en hippe terrassen, wat men heel mooi “de volkswijken” noemt. Uit het zicht van de gegoede middenklasse leeft een klasse die zich van dag tot dag een bestaan bij elkaar probeert te schrapen.

Jongeren uit deze wijken zagen decennialang de oversteek naar Europa als enige uitweg uit de armoede.

De overheid bood hun geen opvang of begeleiding bij werkloosheid, de samenleving vergat hen liever dan zich met hen te bemoeien en de jongens zelf leken zich neer te leggen bij hun uitsluiting. Tot dit voorjaar. In april manifesteerden de verloren jongens van de sloppenwijken zich op een uitermate verontrustende manier.

In de volkswijken van Marokkaanse grote steden maken jongeren sinds dit voorjaar de straten, of in ieder geval de sociale media, onveilig. De nationale media berichten over de tsjarmiel-beweging, waarin jongeren, de zogeheten msjarmlien, poseren met gestolen gympen en modieuze petten terwijl ze zwaaien met slagersmessen en provocerend pronken met hun Mario Balotelli-kapsel – lokaal een hanenkam genoemd.

In de collectieve verbeelding van zowel politie als de brede samenleving vormen deze msjarmlien een heuse bedreiging voor de openbare orde.

De “bende” ontleent haar naam aan de Marokkaanse keuken: tsjarmiel staat immers voor de vleesmarinade, bereid door de slager, die net als de msjarmlien uitgerust is met grote, scherpe messen. Het is niet duidelijk of ze de uitgestalde luxegoederen echt gestolen hebben dan wel of ze dat beweren om de samenleving uit te dagen.

In de collectieve verbeelding van zowel politie als de brede samenleving vormen deze msjarmlien een heuse bedreiging voor de openbare orde. Aanvankelijk vatten de ordediensten de foto’s wel heel letterlijk op en bij gebrek aan tastbare aanwijzingen arresteerden ze lukraak jongens met een hanenkam. Zelfs jongeren die een videoclip opnamen als bewustmakingsactie tégen de tsjarmiel werden opgepakt en veroordeeld.

Nochtans zijn bendevorming en al dan niet verbeeld geweld uit de sloppenwijken oud nieuws. Dus waarom reageert de politie plots zo resoluut hardhandig? Wellicht stuit het brutale karakter van de beweging het meest tegen de borst. De Marokkaanse samenleving tolereert afwijkend gedrag immers zolang het zich niet openlijk manifesteert. In dit geval doen de msjarmlien er heel bewust een schepje bovenop door het geweld, de diefstal en zelfs het kapsel niet alleen te tonen, maar ook te claimen als hun identiteit.

Het hardhandige optreden van de politie tegen jongeren met Mohikanenkapsel mondde uit in een dramatisch incident toen de politie van een dorpje een jonge landbouwer arresteerde en hem vervolgens kaalschoor. De jongen pleegde daarop zelfmoord.

Er bestaat geen twijfel over dat de msjarmlien de samenleving willen uitdagen met hun selfies. Toch is de beweging minder bezig met het vernietigen van de gevestigde orde dan met het zoeken van een manier om echt deel uit te kunnen maken van de samenleving. Het verlangen naar luxeproducten als smartphones, gympen en designer jeans wijst daarop.

Recht op waardigheid

De sociale ongelijkheid in Marokko is voldoende zichtbaar en geeft ieder een realistisch beeld van de levenskwaliteit van de ander. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de minst bevoorrechten zich gekwetst en verwaarloosd voelen. Van de lerarenstakingen tot de betogingen van de 20 februaribeweging, is elke eis eerst en vooral een pleidooi voor het recht op waardigheid.

Volgens het Marokkaanse middenveld is de reactie van de politie op de msjarmlien meer dan een kwestie van machtsmisbruik. Fatema Mernissi, auteur van onder andere Het verboden dakterras, De Europese harem en Sheherazades weblog, verwijt de ordediensten een gebrek aan wat ze visuele geletterdheid noemt. Het gevolg daarvan is dat ze de beelden enkel letterlijk opvatten en hun acties afstemmen op een werkelijkheid die niet of slechts zeer gedeeltelijk bestaat. Na de arrestatie met fatale afloop is de politie overigens te rade gegaan bij experts over beeldcultuur om zulke uitspattingen te voorkomen.