Interview met milieugoeroe Lester Brown

Lester Brown is een icoon. Als grondlegger van het World Watch Institute (1974) en medewerker van het Earth Policy Institute (2001) staat hij al decennia op de bres voor het welzijn van de planeet. De voorbije jaren richtte hij zijn onderzoek steeds meer op de samenhang tussen de ecologische problematiek en de economische en politieke processen die de wereld vandaag in de greep hebben. Brown, 74 nu, is uitermate bezorgd over de situatie waarin we terecht zijn gekomen. Twee jaar geleden schreef hij Plan B 2.0. Een reddingsplan voor een planeet onder stress en een beschaving in moeilijkheden. Gedreven door de snelle ontwikkelingen en de hoogdringendheid van de situatie, herwerkte hij dat boek tot een nieuwe publicatie die begin dit jaar verscheen onder de titel Plan B 3.0 Een oproep om onze beschaving te redden.
Browns Plan B richt zich op vier doelstellingen: de globale opwarming afremmen, de armoede bestrijden, de demografische groei afremmen en de ecosystemen herstellen. Brown: ‘Ik ben niet uitgegaan van wat politiek haalbaar is maar van wat nodig is’. Vlak voor een recent bezoek van Brown aan Europees commissaris voor Milieu Stavros Dimas strikte MO* de milieugoeroe voor een interview.
Waarom denkt u dat onze beschaving in gevaar is?
Brown: De lijst van onopgeloste problemen wordt steeds langer. Eerst zagen we de oprukkende ontbossing en verwoestijning, dan stelden we vast dat de visbestanden uitgeput raken, vervolgens had je de dreigende watertekorten en nu zijn we in de greep van de klimaatopwarming. Vooral in ontwikkelingslanden komt daar het probleem van de demografische groei bij, terwijl ook de bodemerosie en landtekorten nog eens toenemen. Al die stresssituaties vertalen zich vandaag ook economisch. Watertekorten leiden direct tot voedseltekorten, een probleem dat we de komende jaren zullen zien toenemen. De kans is groot dat de Himalaya-gletsjers tegen 2030 verdwenen zijn. 370 miljoen mensen hangen voor hun overleven af van  het water van de Indiase Ganges-rivier. Ook in China worden vitale rivieren gevoed door deze gletsjers. Als de watertoevoer stopt, komt de voedselvoorziening in het gedrang. Dat zal niet alleen problemen veroorzaken voor India en China maar ook voor de rest van de wereld. Als we in de geschiedenis kijken naar de beschavingen die verdwenen zijn, had dit heel vaak te maken met de voedselvoorziening. Dat was zo bij de Sumeriërs, de Maya’s en de vroege bewoners van Groenland. Het zou best kunnen dat het zwakke punt in onze economie opnieuw de voedselvoorziening wordt.

Vergroten biobrandstoffen de stress?
Brown: De afgelopen zeven jaar heeft de consumptie van graan de productie overschreden. De graanstocks zijn kleiner dan ooit tevoren. In de VS zal tegen het eind van dit jaar zowat een derde van de graanopbrengst gebruikt worden voor biobrandstof. Die markt jaagt overal ter wereld de prijzen omhoog. Dat is geen tijdelijk verschijnsel meer, we zijn terecht gekomen in een nieuwe situatie. Maar mijn grootste bekommernis is de groeiende lijst van failed states. Die lijst zal nog aangroeien wanneer regeringen niet meer in staat zijn hun bevolking voedselzekerheid te garanderen. Landen als Rusland en Argentinië beperken hun graanexport om de prijzen in eigen land min of meer stabiel te houden. Die maatregelen maken het voor de rest van de wereld nog erger. Twee miljard armen besteden 50 tot 60 procent van hun inkomen aan voedsel. Voor hen is een prijsverdubbeling rampzalig. Failed states zijn voor mij een vroege waarschuwing voor een failed civilization.
Komen er voedselconflicten?
Brown: Ik denk veeleer aan lokale conflicten aangedreven door voedseltekorten, die zich uiten in etnische of rassenconflicten. Het conflict in Darfoer is er een tussen herders en boeren om land. De veeteeltpopulatie in Soedan is sinds 1954 verdrievoudigd, en grasland wordt door overbegrazing omgezet in woestijn. Het conflict gaat over toegang tot grond, en dat zien we ook in Tsjaad en Nigeria.
Met Plan B probeert u een kluster van problemen tegelijk aan te pakken.
Brown: Plan A is geen optie meer. Plan B 3.0 is een pleidooi voor een aanpak buiten alle conventionele schema’s. De gekende schema’s voldoen niet meer voor de immense uitdagingen waar we voor staan. Plan B is een poging om aan de slag te gaan door op vier domeinen tegelijk te werken. De opwarming tegengaan door de CO2-emissies met tachtig procent te reduceren tegen 2020. De ecosystemen herstellen, wat tegelijk de opwarming verzacht en de voedselproductie kan verduurzamen. De bevolkingsgroei stabiliseren en de armoede bestrijden, twee problemen die heel nauw samenhangen. De internationale armoedekloof zal in de toekomst immers voor nog meer conflicten zorgen wanneer het rijke deel voedsel gaat ontnemen aan de armen. Dat zijn de opties die vandaag lijnrecht tegenover elkaar staan. Wat we nodig hebben om die keuzes te maken, is sterk leiderschap.

Hoe beoordeelt u de inspanningen van de VN?
Brown: Gezien de snelheid waarmee de toestand evolueert, zijn internationale onderhandelingsprocessen zoals over de klimaatwijziging verouderd. Een akkoord ratificeren duurt jaren, we hebben die tijd niet meer. Individuele landen gaan daarom op eigen houtje doen wat ze vinden dat moet gebeuren en dat is prima. Nieuw-Zeeland is een uitstekend voorbeeld. Zonder te kijken naar wat andere landen doen, heeft de regering drie doeltreffende maatregelen naar voor geschoven: de elektriciteitsproductie uit hernieuwbare energie optrekken van 70 tot 90 procent; het benzineverbruik halveren tegen 2040 en 200.000 ha bomen planten tegen 2020, dat zijn er 31 per inwoner. Daarmee kan je een enorme hoeveelheid CO2 opslaan. In de VS is er op nationaal niveau een beschamend vacuüm op het vlak van klimaatwijziging, maar gouverneurs en burgemeesters zijn enorm dynamisch bezig. Het voorbeeld van Schwarzenegger in Californië is gekend. Maar het belangrijkste initiatief komt vandaag van de Republikeinse gouverneur van Texas, Rick Barry. Die werkt aan een project voor windboerderijen en transmissiekabels die 23.000 megawatt windkracht moeten opwekken. Dat is evenveel als 23 steenkoolcentrales. Dat is geen marginaal denken meer. Hiermee kan men aan de residentiële energiebehoefte van de 22 miljoen Texanen voldoen. De provincie Ontario, de dichtstbevolkte van Canada, gaat tegen 2014 alle vijf zijn steenkoolcentrales sluiten. Eén is intussen al dicht. Ontario doet dat zonder af te wachten wat anderen doen.
Wij dachten dat de EU wereldwijd dé trendsetter is.
Brown: Dat klopt niet helemaal. Er gebeurt heel wat in de VS. Begin vorig jaar publiceerde het ministerie van Energie een lijst van 151 steenkoolcentrales die het wil opstarten. Maar in de loop van het jaar werd aan 59 de licentie geweigerd. Nog eens 50 zijn voor de rechtbank gedaagd en moeten zich verantwoorden. De overige moeten hun project nog eens grondig herzien. Uiteindelijk zal er maar een handvol effectief gebouwd worden. Dat heeft alles te maken met het feit dat Wallstreet de steenkoolindustrie de rug heeft toegekeerd. Drie grote investeringsbanken –Citigroup, Morgan Stanley en JP Morgan Chase– hebben in februari richtlijnen voor steenkoolcentrales uitgevaardigd en geven niet langer leningen aan steenkoolcentrales, tenzij die kunnen bewijzen dat ze economisch rendabel zijn, ook nadat de regering restricties op CO2-emissies heeft ingevoerd. Dat is het begin van het einde van de steenkool in de VS. En als de VS ermee stoppen, zal dat ook een invloed hebben op andere landen in de wereld.
Hoe verklaart u de traagheid waarmee de politici op het probleem reageren?
Brown: Volgens mij heeft dit te maken met de complexiteit van de samenleving. Jozef Tainter, professor aan de Universidad Nacional Autónoma de México, stelt in zijn boek The collapse of complex societies dat in de mate samenlevingen evolueren, ze ook steeds complexer worden. Tot ze op een punt komen waarop ze de complexiteit niet langer kunnen beheren. Ik denk dat wij dit punt naderen. We stoten voortdurend op de interactie van drie systemen: het economische, het ecosysteem van de aarde en het politiek-sociale systeem. Elk van die drie systemen is zeer complex. Zelfs wanneer je alleen maar kijkt naar het ecosysteem van de aarde en het klimaatprobleem, stel je vast hoe moeilijk dat is. Al die problemen tegelijk in kaart brengen en ze het hoofd bieden, gaat onze capaciteit te boven.
Toch doet u met Plan B 3.0 een poging.
Brown: Het is een “plan van hoop” omdat de nodige technologie, economische instrumenten en financiële middelen allemaal voorhanden zijn –voor de globale opwarming, de demografie, de armoede en de ecosystemen. Het bemoedigende is dat wanneer je erin slaagt iets te doen op één van de vier domeinen, je tegelijk een positieve impact hebt op een ander domein. Door vrouwen uit de armoede te helpen en hen te laten studeren, rem je de bevolkingsgroei af. Door de biodiversiteit te herstellen, bestrijd je extreme armoede. Door een lage koolstofeconomie te installeren, verbeter je het klimaat. De problemen hangen samen, maar ook de oplossingen.
Geldt dat ook voor armoedebestrijding?
Brown: De beroemde econoom Jeffrey Sachs van het Earth Institute aan de Columbia University heeft hierover een heel pertinente uitspraak gedaan: ‘De tragische ironie van dit ogenblik is dat de rijke landen zo rijk zijn en de arme landen zo arm, dat enkele tienden van één procent van het bnp van de rijke landen, gespreid over de komende decennia, zouden kunnen bereiken wat nooit eerder mogelijk is geweest in de geschiedenis: voorzien in de basisnoden voor gezondheid en opvoeding voor alle arme kinderen in deze wereld. Hoeveel tragedies moeten wij, de VS, nog meemaken vooraleer we beseffen dat het echt wel mee van ons af hangt om van deze wereld een veilige en welvarende plek te maken, niet alleen door militaire sterkte maar door het leven zelf te respecteren en te laten bloeien?’ Het is niet mogelijk om een exact kostenplaatje te maken van het ombuigen van de huidige trends, maar ik heb wel een schatting gedaan. Om tegemoet te komen aan de sociale noden komt dat neer op een totaal van 77 miljard dollar, voor het herstel van de biodiversiteit, de watertafels en de visbestanden op zowat 113 miljard dollar. Samen is dat 190 miljard dollar per jaar. Dat is een derde van het huidige militaire budget van de VS en een zesde van het wereldwijde militaire budget.
De huidige trends ombuigen, kan nog decennia duren.
Brown: Die tijd hebben we niet. Ik herinner me nog de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog. Op 7 december 1941 vielen de Japanners Pearl Harbor aan. Het antwoord van de VS bleef niet uit. Op 6 januari zei Franklin Roosevelt in zijn State of the Union: ‘We gaan 45.000 tanks, 60.000 vliegtuigen, 20.000 artilleriewapens en 6 miljoen ton scheepsvracht maken, want we trekken ten oorlog op beide oceanen.’ De VS maakten bij het begin van de oorlog een economische depressie door, maar zelfs in die depressie-economie produceerden we twee tot drie miljoen auto’s. De auto-industrie was de grootste economische macht van dat ogenblik en Roosevelt beval de auto-industrie om te schakelen op de productie van oorlogswapens. De autoverkoop werd verboden en lag stil tussen ’42 en ’44, de industrie schakelde om naar een oorlogsindustrie. De vooropgestelde aantallen werden niet alleen gehaald, ze werden overtroffen. Zelfs vandaag is het moeilijk te vatten wat de VS-economie toen gepresteerd heeft. Een gelijkaardige inspanning moeten we vandaag doen.
Hoe ziet u die inspanning concreet?
Brown: Als we wereldwijd alle gloeilampen vervangen door spaarlampen, kunnen we 705 steenkoolcentrales sluiten op korte termijn, en 2260 op lange termijn. De VS hebben een enorm potentieel aan windenergie en kunnen dit uitwerken. Algerije –voor een groot deel woestijn– is van plan installaties voor zonne-energie op te zetten in de woestijn. Die hebben een capaciteit van zes megawatt. Het land heeft een apart ministerie in het leven geroepen om te onderzoeken hoe de export daarvan kan georganiseerd worden via kabels die onder de zee met Europa worden verbonden. We moeten af van wegwerpproducten en in het transport efficiëntie nastreven. In de VS betekent dat overschakelen van benzinewagens op auto’s die rijden op elektriciteit van waterkracht, en die inplugbaar zijn zodat ze ‘s nachts kunnen opladen. Arme landen moeten bij hun ontwikkeling onmiddellijk de pistes van die nieuwe technologieën inslaan. Individuele gedragsverandering is belangrijk maar het belangrijkste is het systeem veranderen. Het belastingsysteem totaal herschikken, zodanig dat processen die in de goede richting gaan, beloond worden en andere bestraft. Zulke maatregelen kunnen ons al een heel eind op weg helpen. Ook het betalen voor het behoud en herstel van ecosystemen.
De VN-rapporten geven ons daarvoor tien jaar de tijd.
Brown: Ik weet niet of we nog zolang hebben. We zijn op een punt gekomen waarop elke dag telt.

Plan B 3.0 kan gratis gedownload worden op www.earth-policy.org/Books/PB3/index.htm