Is Afrika het China van morgen? Vijf vragen, vijf antwoorden.

Het is dinsdagmorgen en we stappen af aan metrohalte Kunst/Wet. We zijn uitgenodigd door de Brusselse think tank Friends of Europe om naar een select gezelschap van toppolitici en economen te komen luisteren.  Plaats van afspraak: le Cercle Gaulois, een statig pand vlakbij het Koninklijk Theater in het Warandepark. Dresscode: business. Onderwerp van de dag: Africa. Progress and pitfalls.

Vijf vragen werpen zich op tijdens de vier uur durende marathon van speeches en informele babbels. Vragen waarop we toch een behoorlijk antwoord kregen.

Boomt de Afrikaanse economie?

Ongetwijfeld. In 2013 groeide de economie in sub-Saharaans Afrika gemiddeld met 5 procent. De groei in 2014 wordt nu geraamd op 5,8 procent. Afrika doorstaat dus jaar na jaar de gevolgen van de wereldwijde crisis. Net daarom is het continent zo aantrekkelijk voor investeerders, die al langer de mond vol hebben van Africa’s Rise. Buitenlandse investeringen of foreign direct investment in Afrika beliepen in 2000 zo’n 5 miljard dollar, 55 miljard in 2010 en geschat wordt dat FDI in 2015 goed is voor 150 miljard.

Er zijn natuurlijk grote regionale verschillen. West- en Oost-Afrika blijven de snelst groeiende regio’s. Vraag is ook hoe veerkrachtig de Afrikaanse boom wel is. Veerkracht of resilience is het nieuwste buzzword uit de toverhoed van consultants en ontwikkelingswerkers. ‘Afrika maakt zich best op voor onverwachte, grote schokken’, zegt vicevoorzitter Hiroshi Kato van JICA, het Japanse Agentschap voor Internationale Samenwerking. Onveiligheid, sociale spanningen en klimaatopwarming maken Afrika uitermate kwetsbaar. Landbouw, goed voor gemiddeld 60 procent  van de tewerkstelling in Afrika, is erg onderhevig aan klimaatwisselingen. Eén van de uitdagingen is dan ook om in rurale gebieden meer niet-landbouw gerelateerde banen te creëren, zodat de trek naar de stad wordt afgeremd.

Is de gewone man beter af?

De groei blijft weliswaar toenemen onder de Sahara, maar dat remt niet per se de ongelijkheid af, integendeel soms. Sierra Leone was vorig jaar de sterkste groeier (16,3 procent bnp-groei in 2013 en 14 procent geschatte groei in 2014). Dit post-conflict land in West-Afrika is helaas ook één van de landen met de grootste inkomensongelijkheid. Hetzelfde geldt voor andere landen in de top vijf van snelste groeiers, waaronder Angola en DR Congo.

Groei gaat niet noodzakelijkerwijs gepaard met banen en met een geschatte 1 miljard Afrikanen op werkgerechtigde leeftijd in het jaar 2040 staat Afrika voor een immense uitdaging: werk bieden aan zijn burgers. Eén op vier Afrikaanse jongeren tussen 15 en 29 jaar hebben job noch opleiding. Het groeicijfer van 5 procent is bovendien te laag om gelijke tred te houden met de bevolkingsaanwas. Volgens Andris Piebalgs, EU-commissaris voor Ontwikkeling, heeft Afrika minstens 7 procent groei nodig en dat haalt het continent in 2014 wellicht ook niet.

‘Wat Afrika vandaag nodig heeft zijn skills and jobcreators. Mensen die werk creëren, niet werk zoeken’, voegt Vincent Biruta toen, de Rwandese minister van Onderwijs. Een hogeschooldiploma mag volgens hem niet langer het nec plus ultra zijn voor de geschoolde Afrikaan.

Is het nog altijd vooral oliegroei?

‘Afrika is goed voor 11 procent van ’s werelds olieproductie en 80 procent van alle Afrikaanse export bestaat uit grondstoffen’, weet Afrika-directeur Abiodun Afolabi van Total. Maar door de slabakkende wereldvraag, daalde de olieprijs (min 3 procent), net als de  prijs voor koper (min 8 procent), aluminium (min 9 procent), goud (min 15 procent). De uraniumprijs duikelde dan weer sinds de nucleaire ramp in het Japanse Fukushima.

‘Onze groei is nog teveel gerelateerd aan macro-economische factoren en aan grondstoffen’, aldus secretaris-generaal Muhammed Mumuni van de ACP-landen. ‘We moeten diversifiëren en de productiviteit verhogen, zeker van onze werkkrachten. Growth with depth, dat is wat Afrika nodig heeft.’

Door de slabakkende wereldeconomie, zijn weliswaar ook importprijzen voor basisvoedsel zoals rijst, maïs en tarwe gedaald, maar kookt of eet de gewone man daarom goedkoper? Helaas niet. Onder meer omdat dalingen van olieprijzen druk zetten op heel wat Afrikaanse overheidsbudgetten. Hetzelfde geldt voor de inkomsten van landen die bijvoorbeeld cacao, katoen en koffie exporteren.

Of staat Afrika straks vol fabrieken?

Van de buitenlandse investeringen in Afrika gaat nog één derde naar grondstoffenontginning. Almaar meer foreign direct investment wordt gepompt in andere infrastructuur, fabrieken en diensten, met ICT als één van de koplopers. Economisten hopen Afrika ooit te integreren in de zogenaamde global value chains: de productiestromen die zich uitstrekken over verschillende landen en regio’s wereldwijd.

China’s economie bijvoorbeeld kon maar groeien doordat het spotgoedkoop intermediate goods, onderdelen of half afgewerkte goederen uit andere (buur)landen ging importeren, assembleren en daarna weer uitvoeren.

Vraag is of Afrika, dat weliswaar een groot arbeidsreservoir en lage lonen heeft, ooit de nieuwe “fabriek van de wereld” kan worden. Vandaag heeft amper 10 procent van de bevolking een job in manufacturing. OESO-directeur Mario Pezzini is voorzichtig over de toekomst. Fiscale en bureaucratische hinderpalen, een gebrekkige infrastructuur – de infrastructure gap wegwerken zou liefst 93 miljard dollar kosten, per jaar – een ondermaatse industrialisering en de nog aarzelende regionale integratie zetten een rem op Afrika’s integratie. ‘Afrika zit nu al in die global value chains, maar alleen aan het begin: als toeleverancier van grondstoffen.’

Moeten we dan nog geven aan het goede doel?

Als Afrika boomt, wordt hulp dan overbodig? Het lijkt erop dat het Westen donormoe is en Afrika steeds meer wil overlaten aan “de privé”. Het aandeel dit jaar van zogenaamde ODA – officiële ontwikkelingshulp van donoren – zal met 55,2 miljard dollar voor heel Afrika kleiner zijn dan het bedrag dat Afrikaanse migranten terugsturen naar hun land van oorsprong (67,1 miljard aan geschatte remittances in 2014) en het bedrag aan buitenlandse investeringen (een geraamde 80 miljard in 2014).

‘Europa moet kleur bekennen en uitkomen voor zijn eigenbelang’, zegt nu ook Andreas Proksch, algemeen directeur van het Duitse ontwikkelingsagentschap GIZ. ‘We moeten bouwen aan een gelijkwaardig partnerschap waar we onze gemeenschappelijke belangen bespreken: economisch, militair, .. Ontwikkelingssamenwerking verliest aan belang en dus ook onze rol als partners in ontwikkelingssamenwerking.’

Al mag Europees commissaris Piebalgs het niet helemaal eens zijn met die analyse, feit blijft dat het aandeel van ODA in de financiële stromen naar Afrika tussen 2000 en 2014 gezakt is van 38 procent tot 27 procent. Zeker in de 27 lage inkomenslanden – waar ODA nog de helft van de buitenlandse instroom betekent – zullen besparingen op ontwikkelingssteun hard aankomen.