Libiërs willen geen vluchtelingendeal met Europa

‘W ij hebben nog veel te leren’, zegt Fathi Mohamed Suleiman, raadgever van de stad Sirte. ‘Onder Khaddafi stonden we ònder nul. Nu staan we òp nul’. Ook andere leden van de delegatie, twee burgemeesters en zeven gemeenteraadsleden en adviseurs uit een vijftal Libische steden, treden hem bij. ‘Alles wat we hier gezien hebben is voor ons interessant. In Libië hebben de gemeenten geen grote bevoegdheden. De macht is erg gecentraliseerd en de middelen zijn erg schaars. We kunnen zelf geen heffingen invoeren’, zegt Mohamed Yousef Abuganah, een gemeenteraadslid uit Tripoli.

‘Wat jullie hier hebben is eigenlijk voor ons te hoog gegrepen’

Het driedaagse bezoek van de Libische delegatie kwam er op verzoek van het Comité van de Regio’s (COR) dat sinds 2015 de samenwerking tussen Europese lokale en regionale overheden en Libische lokale besturen faciliteert. Op die manier wil men publieke dienstverlening naar Libische burgers helpen verbeteren en tegelijkertijd Libische verkozen lokale besturen in contact brengen met de internationale gemeenschap.

Het departement van Buitenlandse Zaken van de Vlaamse overheid ging op het verzoek in en zette een druk programma neer waarin onder meer de structuur en het financiële beheer van de steden en gemeenten uit de doeken werden gedaan. ‘Wat jullie hier hebben, is eigenlijk voor ons te hoog gegrepen’, zegt Fathi Mohamed Suleiman.

Over de politieke situatie in Libië zijn de commentaren schaars. ‘Wij zijn het resultaat van de verkiezingen van eind 2013. In mei 2014 zijn we beginnen werken en in juli van datzelfde jaar ontplofte de politieke crisis. Dat heeft een grote invloed op ons werk gehad. We hebben dat ondergaan en we proberen ermee om te gaan’, zegt Mustafa Albaroni, burgemeester van Zintan, een stad van 90.000 inwoners die op 140 kilometer ten zuidwesten van Tripoli ligt.

Beroering over mogelijke deal

Het bezoek van de Libische burgemeesters en gemeenteraadsleden kwam er op het moment dat in Libië grote beroering was ontstaan over een mogelijk nieuw akkoord met de Europese Unie over de vluchtelingenkwestie. De Europese Unie stuurt al lang aan op een akkoord met Libië, naar analogie met de deal met Turkije.

Na het afsluiten van de migratieroute via de Egeïsche Zee, is Libië de belangrijkste route geworden voor migranten en vluchtelingen om Europa te bereiken. 2016 was op dat vlak een recordjaar. Volgens de Internationale organisatie voor migratie (IOM) hebben vorig jaar ruim 181.000 mensen de oversteek gewaagd vanaf de Libische kunst, met een record aantal slachtoffers. 4500 mensen hebben de oversteek immers niet overleefd.

De Europese leiders beslisten, op de top van vrijdag 3 februari in Malta, om de toevloed van vluchtelingen een halte toe te roepen door de Libische kustwacht te trainen en de strijd aan te gaan met de mensensmokkelaars. De Europese Unie is ook van plan om een bedrag van 200 miljoen euro vrij te maken voor migratieprojecten in Libië.

Het zijn deze plannen die Libiërs zorgen baren. ‘Wij weten wat de details zijn van het nieuwe akkoord, mocht er een komen’, zegt de burgemeester van Zintan, Mustafa Albaroni. ‘Maar wat ik weet is dat ik, en met mij mijn collega’s burgemeesters, niet zullen meedoen aan de vestiging van migranten in onze gemeenten’. Ook Mohamed Yousef Abuganah, het gemeenteraadslid uit Tripoli is hiermee akkoord. ‘Men kan toch niet verwachten dat Libië de problemen van Afrika draagt’, zegt hij.

Regering Serraj niet bevoegd

Het zijn niet alleen de lokale bestuurders die tegen de plannen van de Europese Unie zijn. Azza Kamel Maghur was als gezaghebbende advocate betrokken bij de opstelling van de nieuwe overgangsgrondwet en de voorbereiding van de verkiezingswet na de val van Khaddafi. Zij waarschuwde aan de vooravond van de bijeenkomst in Malta voor de Europese plannen en riep juristen en advocaten op om zich voor te bereiden om elke overeenkomst aan te vechten.

Azza Kamel Maghur herinnert aan het geschil tussen Libië enerzijds en de VS en de noordelijke landen van het Middellandse Zee gebied anderzijds over de grenzen van de Libische regionale wateren. ‘De regionale wateren die vallen onder de nationale soevereiniteit strekken zich uit op een afstand van iets meer dan 19 kilometer’, schrijft de advocate op haar Facebookpagina.

‘Libië had gevraagd om de berekening te beginnen vanaf de twee uiteinden van de golf van Sirte. Dat leidde in de jaren tachtig tot militaire confrontaties met de VS waarbij Libische piloten en mariniers het leven lieten’, schrijft ze. Daarom vindt de advocate dat geen enkele regering, hoe groot de internationale erkenning en hoe zwaar de druk ook, in staat is om overeenkomsten af te sluiten die de Libische soevereiniteit in het gedrang zou brengen.

‘De Libiërs zijn bang dat men misbruik zou maken van de zwakte van de politieke elite’

De Libische academicus en analist Mustafa Elfetouri zegt ook één van de mensen te zijn die tegen elke nieuwe overeenkomst over de vluchtelingenkwestie is. ‘Om te beginnen heeft de regering Serraj wettelijk gezien niet de bevoegdheid om buitenlandse akkoorden te sluiten, want het parlement in Tobroek heeft de eenheidsregering nog altijd niet goedgekeurd’.

‘De Libiërs zijn bang dat men misbruik zou maken van de zwakte van de politieke elite en het land meesleurt in deals die niet in overstemming zijn met de Libische wetgeving. Libië stelt de illegale immigratie buiten de wet. Libië is wettelijk niet verplicht om migranten en vluchtelingen op te vangen. Er is bovendien al een akkoord met Italië’, zegt Mustafa Elfetouri. ‘Dat akkoord werd in 2008 onder Khaddafi afgesloten. Europa zou zich aan de toen gemaakte afspraken moeten houden’, vindt de academicus.

Ook niet-gouvernementele organisaties trekken aan de alarmbel. Volgens twaalf Libische ngo’s zijn zowel de overeenkomst tussen Libië en Italië van 2008 (die het mogelijk maakte om migranten vanuit Italië naar Libië terug te sturen en vandaaruit vrijwillig te laten repatriëren), als de nieuwe Europese plannen inhumaan en immoreel. Ze hebben opgeroepen om de internationale mensenrechten te respecteren.

De mens in Libië

Hoeveel migranten uit Sub-Saharaans Afrika er nu in Libië zijn, is niet bekend. De cijfers schommelen tussen 500.000 en 700.000 personen, zegt Elfetouri. Dat ze in erbarmelijke omstandigheden leven is een feit. ‘Maar ik zie niet waarom de Europese Unie een deal wil sluiten met Libië terwijl ons land zelf geen migranten stuurt. Het zou beter zijn als de EU overeenkomsten sluit met de landen die aan Libië grenzen en waaruit de vluchtelingen komen’, zegt Mohamed Yousef Abuganah, het gemeenteraadslid uit Tripoli.

Het politiek verscheurde en militair chaotische Libië heeft andere prioriteiten. ‘We werden gedurende 42 jaar van de wereld afgesloten. We hadden een groot land met veel middelen, maar voor medische behandeling moesten we naar de buurlanden reizen. Zelfs voor eenvoudige aankopen moesten we naar het buitenland’, zegt Yousef Abuganah. ‘Wij, meer dan wie ook in de regio, hadden verandering nodig’, zegt het gemeenteraadslid uit Tripoli. ‘We waren blij toen Khaddafi uit de weg werd geruimd. Spijtig genoeg is wat er daarna kwam niet wat we hoopten’.

Prioritair nu is volgens Mohamed Yousef Abuganah het opbouwen van de samenleving. ‘We hebben vorming en opleiding nodig. Dat moeten we niet ver gaan zoeken. Buurlanden zoals Tunesië en Marokko zijn voor ons voorbeelden, ook op vlak van bestuur. We kunnen misschien van hen veel meer leren dan van Europese landen. Spijtig genoeg zijn er vanuit deze landen nog geen initiatieven genomen’.

Voor de burgemeester van Zintan ontbreekt het de politieke en militaire spelers in Libië aan maturiteit en aan langetermijndenken. Hij verwacht niet veel verbetering op korte termijn. ‘Wij steunen de regering van nationale overeenkomst omdat dit is het beste wat we tot nu toe konden hebben, maar hoe de situatie zal evolueren is niet te voorspellen’, zegt hij.

‘Trump stemt veel Libiërs optimistisch’

Mustafa Elfetouri sluit van zijn kant een politieke oplossing niet uit. ‘De verkiezing van Trump stemt veel Libiërs optimistisch’, zegt hij. ‘De nieuwe Amerikaanse president heeft een andere visie wat de rol van de VS in het buitenland betreft. Trump vond dat de militaire interventie in Libië een fout was en staat op dezelfde golflente als Rusland wat de bestrijding van terrorisme betreft. Egypte probeert nu te bemiddelen tussen Faez Serraj van de eenheidsregering en generaal Hafter, de sterke man in het oosten van het land. Als Cairo in dat opzet slaagt, dan is de kans groot dat Libië uit de politieke crisis geraakt en zullen er waarschijnlijk in 2018 al nieuwe verkiezingen gehouden worden. Want als de politieke crisis niet opgelost geraakt in 2017 dan zijn we vertrokken voor een heel lange periode van instabiliteit’, zegt academicus Mustafa Elfetouri.