Offerfeest, de zin van het offer

Nochtans is de islam geen offerreligie, het concept offerande komt zelfs niet voor in de geloofsleer. Er worden reële noch symbolische offers gebracht om de gunsten van God te ontvangen.

In de bewuste passage uit de Koran (vers 37’102”) legt Abraham zijn zoon (Ismaël) niet op het offerblok, maar vertelt hij zijn zoon over een visioen waarin hij ziet hoe hij zijn eigen zoon opoffert. Waarop Ismaël zijn vader geruststelt en het van een zoon die het gebeuren ondergaat, zijn vaders visioen interpreteert en het offer aanvaardt.

Stichtingsverhalen en heidense gebruiken

De Koran vermeldt nergens een verband tussen het offer dat gevraagd werd van Abraham en de bedevaart naar Mekka.

Dankzij dit stichtingsverhaal krijgt het offerfeest vorm, leeft het eeuwenlang voort en wordt het nog steeds overgeleverd aan de volgende generaties. Nochtans vermeldt de Koran nergens een verband tussen het offer dat gevraagd werd van Abraham en de bedevaart naar Mekka. Waarom herdenken pelgrims deze gebeurtenis op de Heilige Plaatsen van de islam?

Volgens historici waren er reeds voor de komst van de islam twee bedevaartstochten op het Arabisch Schiereiland. Zo voltrokken de sedentaire stammen in Mekka de zogeheten Oumra, deze pelgrimstocht eindigde met de slachting van een dromedaris op de rots van Marwa.

Op hun beurt trokken de Bedoeïenen voor hun bedevaart naar de vallei van Mina waar ook zij een dromedaris offerden om hun rituelen af te sluiten. Door offers te brengen aan de goden van het bloed (symbool voor leven) tijdens de bedevaart hoopten de Arabieren een overvloedig regenseizoen te krijgen.

Symbolische belofte wordt materieel verwezenlijkt

Het huidige offerfeest is de vrucht van de kruisbestuiving van het stichtingsverhaal uit de Koran enerzijds en van het pre-islamitische gebruik van een ritueel dierenoffer anderzijds.

Door het offer te aanvaarden bezegelt de zoon van Abraham de gehoorzaamheid van zijn islamitische afstammelingen aan een enige God en wordt Abraham de vader van alle gelovigen. Met het offergebaar hernieuwt de gelovige elk jaar deze belofte van gehoorzaamheid.

Op de Ka’aba, volgens de Koran opgericht door Abraham zelf en zijn zoon, wordt dit gebaar uitgevoerd. Zo worden zowel de herinnering aan de oude belofte als de hernieuwing ervan, simultaan verwezenlijkt en is het offer in de islam reëel: het daadwerkelijke slachten van een schaap op de stenen van de Ka’aba. De islam kent bijgevolg een beperkte vorm van offer brengen.

Spirituele uitdaging

We zijn het onszelf verschuldigd de diepere betekenis van deze offerdaad te begrijpen.

Het offer is geenszins van symbolische aard voor de moslims. Maar zijn we niet te realistisch geworden? We offeren en … daar eindigt het! Hierdoor gaat de zin van het offer verloren. Het volstaat niet de manuele daad te voltrekken om zo de geërfde belofte in te lossen, we zijn het onszelf verschuldigd de diepere betekenis van deze daad te begrijpen om er vervolgens iets mee te doen.

Abraham nam een groot risico door het leven van zijn zoon op het spel te zetten om een pact met God te sluiten. Ismaël, de zoon, belooft de prijs te aanvaarden en het offer te ondergaan. Misschien is de intellectuele en spirituele uitdaging van vandaag de symbolische betekenis van dit pact te verkiezen boven de tastbare gebruiken.

We kunnen het oorspronkelijke gebaar van Abraham ook anders herdenken en zelfs een vrijere interpretatie van de offerdaad hanteren door in de praktijk een beter ‘verdragende’ zoon van de islam blijven!

Rachid Benzine is islamoloog en auteur van Le coran expliqué aux jeunes, 2013, Seuil, Paris, 208 pp. Deze tekst werd vertaald uit het Frans door Ellen De Saegher en Najet Boulafdal.