De Nobelprijs voor de Vrede van President Santos, guerrillero’s en de Colombianen

President Santos kreeg de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inspanningen om de burgeroorlog in Colombia te beëindigen. Santos is zo de zesde Latijns-Amerikaan en de eerste Colombiaan die sinds 1901 de prijs ontvangt.

De aankondiging van de Nobelprijs voor de Vrede kwam er op 8 oktober. Dat was vijf dagen nadat de Colombiaanse bevolking het initiële vredesverdrag tussen de regering en de FARC-guerrilla wegstemde in een referendum. Santos hield vol. Het staakt-het-vuren bleef van kracht en 41 dagen na het referendum kondigde de Colombiaanse president een nieuw akkoord aan.

Vertegenwoordigers van de regering en de FARC onderhandelden het nieuwe akkoord aan de hand van voorstellen van slachtoffers en vertegenwoordigers van het Nee-kamp. De Colombiaanse bevolking moedigde tijdens deze marathon de onderhandelaars aan met allerlei burgerinitiatieven.

Wat zijn de verdiensten van president Santos en wie zijn de andere protagonisten van het vredesproces? Wat betekent “de vrede van Oslo” voor Colombia en wat volgt?

Santos in het kort

De 57-jarige Juan Manuel Santos groeide op in Bogota in een bevoorrechte familie met invloed in de nationale media en politiek. Santos studeerde aan de prestigieuze universiteiten van Kansas en Harvard. In vorige regeringen was Santos onder andere Minister van financiën en handel.

Tijdens de regering van ex-president Álvaro Uribe was Santos minister van defensie. Diezelfde defensieminister die de FARC zware nederlagen toebracht, startte als president in 2012 officieel vredesonderhandelingen met de militair verzwakte guerrilla.

Het discours van de vrede

Terwijl de onderhandelaars meer dan vier jaar aan het vredesakkoord werkten in Havana, Cuba, sprak Santos gedurende heel het proces de Colombiaanse bevolking toe. Bij ieder tussenakkoord, oplopende spanningen op het terrein of uitstel van de vooruitgang hoorde een officiële persmededeling van de president.

Irwing Palacios bestudeerde voor zijn Master Taal- en Letterkunde aan de UCL gedurende twee jaar het politieke discours van president Santos. Palacios wijst erop dat de toespraken van Santos in de loop van de vier jaar onderhandelingen veranderde. Bij aanvang van de gesprekken werd de FARC-guerrilla naar voor geschoven als de vijand.

Santos kwam naarmate de onderhandelingen vorderden geleidelijk aan met een vredevolle boodschap. De FARC ging deel uitmaken van “ons”, het volk. De Colombiaanse regering en de guerrillaleiders stuurden gezamenlijke persmededelingen uit als “wij”, de onderhandelaars.

‘Santos heeft gedurende heel het vredesproces aan de sociale samenhang van de Colombiaanse maatschappij gebouwd.’

Volgens Palacios willen alle Colombianen vrede. Toch is het is niet voor de hand liggend om zo veel doden, zoveel aanslagen en ontvoeringen te vergeven. ‘Het verzoenende discours van Santos zorgde er voor dat het land anders ging denken,’ aldus Palacios. De grootste verdienste van Santos ligt volgens de taalkundige in de verandering die het land doormaakte. ‘Santos heeft gedurende heel het vredesproces aan de sociale samenhang van de Colombiaanse maatschappij gebouwd.’

President Santos zorgde er voor dat slachtoffers, leger en guerrilla, voormalige vijanden, elkaar vonden onder de gemeenschappelijke noemer van Colombiaan. Santos sterkte dit aan door de nadruk te leggen op elementen van nationale trots zoals bekende sportfiguren of Colombiaanse producten.

Ook het leger stond in het discours van Santos gelijk aan nationale trots. Het leger kreeg onder Santos als defensieminister weliswaar zware kritiek te verduren voor de zogenaamde falsos positivos. Onschuldige burgers werden door militairen vermoord en vermomd als guerrillero’s om het aantal successen in de strijd tegen de FARC groter te doen lijken.

Santos de politicus en de persoon achter de president

Volgens Palacios gebruikte Santos voor de vredesonderhandelingen zijn “politiek kapitaal”. ‘Santos zette zijn politieke prestige op het spel.’

‘Santos zette zijn politieke prestige op het spel.’

Dat Santos zo overtuigd doorzet om het vredesproces tot een goed einde te brengen, heeft volgens Palacios ook met persoonlijke trots te maken. Colombia kende in het verleden al verschillende vredesprocessen zonder succesvolle uitkomst.

Nobelcomité-voorzitter Kaci Kullman Five zei bij de bekendmaking van de Nobelprijs dat president Santos een eerste historisch initiatief nam. ‘Er waren andere pogingen tot vrede, maar deze keer ging Santos er helemaal voor als leider van de regering en met een sterke wil om resultaat te halen. Daarom legden we de nadruk op de president.’

Ook Álvaro Uribe deed tijdens zijn presidentschap een poging tot vredesonderhandelingen, die echter mislukten. Volgens Palacio is dit mede waarom Uribe zo fel tegen het vredesakkoord gekant is. ‘Persoonlijke trots heeft er veel mee te maken’.

Ook de Colombiaanse journalist en het hoofd van het journaal van de Noord-Amerikaanse nieuwszender Univision wees Uribe al op zijn dubbele moraal. In een vurige column toont hij met archiefbeelden dat Uribe vandaag gekant is tegen punten van het vredesakkoord die hij in het verleden als president zelf voorstelde. Zoals een van de meest gecontesteerde punten van het Nee-kamp: politieke participatie van de FARC.

De slachtoffers

Een van de belangrijkste bevindingen in verband met het vredesakkoord verdient ook op de dag dat Santos de Nobelprijs voor de Vrede ontvangt nadruk: Geografisch stemden de gebieden waar de mensen het meest hebben geleden onder geweld, bij het referendum op 2 oktober, voor het vredesakkoord.

Terwijl schreeuwers in de politiek ruzie maakten, vonden er tussen de slachtoffers en de FARC ceremonies van vergiffenis plaats.

Santos kondigde aan dat de 950.000 dollar die hij bij de Nobelprijs ontvangt, aan de slachtoffers van het conflict zal schenken.

De guerrilla

De columniste Poly Martinez schrijft in het tijdschrift Semana een dankwoord aan de guerrillo’s. Martinez beeldt zich in hoe de FARC-strijders wachten in de voorbestemde zones voor de ontwapening, terwijl er zo veel gebeurt in de wereld. De guerrillastrijders wachten af, ‘gewapend, maar kwetsbaar, met veel te verliezen en een toekomst on hold’.

Fabián Alejandro Acuña Villarraga, docent onderzoeker op de Faculteit Politieke Wetenschappen van de Pontificia Universidad Javeriana in Bogota, beeldt zich de situatie van de FARC-leiders aan de onderhandelaarstafel in.

‘Een groep, die de staat als onwettig beschouwde, beslist zijn wapens in te leveren, en vraagt hiervoor een aantal garanties. Dit is, zoals blijkt bij gelijkaardige processen bij andere internationale voorbeelden, geen ongewoon standpunt. In tegendeel, het vormt een van de voornaamste thema’s van de onderhandelingen.’

Rodrigo Londoño, alias Timochenko, leider van de FARC, stuurde ondanks de schok van de uitslag van het referendum een positieve boodschap de wereld in: ‘Het Colombiaanse volk dat van vrede droomt, kan op ons rekenen. De vrede zal overwinnen.’

Timochenko: ‘Het Colombiaanse volk dat van vrede droomt, kan op ons rekenen. De vrede zal overwinnen.’

Acuña wijst er op dat de politieke participatie van de FARC geen eenvoudige weg is. ‘De FARC heeft geen brede sociale en politieke basis. Integendeel, de meerderheid van de Colombianen heeft negatieve gevoelens bij de guerrilla. Het is een uitdaging voor de FARC in een vijandige omgeving aan politiek te doen. Bovendien met regionale politieke leiders die perfect weten hoe ze stemmen kunnen binnenhalen en verkiezingen winnen.

Een andere uitdaging voor de FARC is volges Acuña overleven ‘in een land waar mensenrechtenverdedigers, gemeenschapsleiders die hun recht op grond opeisen, en politieke tegenstanders worden vermoord.’

Acuña verwijst naar de Unión Patriótica. De overgang van de FARC naar een politieke partij in 1984 eindigde in massale vervolging, uitmoorden en verbanning van hun leden.

De FARC gebruikt ondertussen de sociale media als communicatiestrategie om het beeld dat veel Colombianen van hen hebben bij te stellen. Op het YouTube-kanaal van de FARC zijn beelden te zien van de oudste guerrilla van Latijns-Amerika, zonder wapens, dromend van vrede.

Colombiaanse burgers, artiesten en auteurs

Terwijl de FARC-strijders zich tijdens de heronderhandelingen stilhielden in de afgelegen landelijke gebieden van Colombia, liet de bevolking van zich horen in de grote steden in Colombia. Burgers kwamen, na de uitslag van het referendum van 2 oktober, de straat op om ‘nu een akkoord te eisen’ met de hashtag #Acuerdo ya.

Op de Plaza Bolívar, in het centrum van Bogota zette een groep studenten het Kamp voor de Vrede op tot er een akkoord was. Iedere maandagavond organiseerden burgers in het Park Way in Bogota het Congres van de Burgers voor de Vrede.

Internationaal bekende artiesten als Shakira en Carlos Vives betuigden openlijk hun steun voor het vredesakkoord. Auteurs als Héctor Abad tonen hoe de literatuur en Colombiaanse schrijvers een rol hebben in de verwerking van het verleden en de postconflictperiode.

De internationale gemeenschap

Ook de internationale gemeenschap zette van bij het prille begin haar schouders onder het vredesproces. Noorwegen, Cuba, Venezuela en Chili waren de observerende landen.

Secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki Moon was aanwezig bij belangrijke tussenakkoorden en betuigde steeds opnieuw zijn steun voor het vredesproces.

De Hoge Vertegenwoordigster van het Europees buitenlands beleid, Federica Mogherini, kondigde in september aan de FARC van de terreurlijst te halen.

De apotheose van de internationale steun was de Nobelprijs voor de Vrede voor Santos.

De apotheose van de internationale steun was de Nobelprijs voor de Vrede voor Santos.

Nadat het Colombiaanse parlement afgelopen week het nieuwe vredesakkoord goedkeurde, drukten de leden van de VN-Veiligheidsraad begin december hun steun uit voor de implementatie van het nieuwe vredesverdrag.

Ook het geld dat de Europese Unie en de Verenigde Staten beloofden ligt terug op tafel.

Maandag begint Santos aan een tour door Europa. De eerste tussenstop is Brussel waar Santos zal tekenen voor het trustfund ter waarde van 600 miljoen euro voor de uitvoering van het vredesakkoord. Ook Rome, Madrid en het Vaticaan liggen op zijn weg.

Vrede van Santos en zijn handlangers

Verdient Santos te midden van al deze andere “vredebouwers” de Nobelprijs voor de Vrede?

Een moeilijke vraag, vindt Palacios, maar met alle kanttekeningen van een complex verhaal denkt hij dat Santos deze belangrijke onderscheiding verdient: ‘Ondanks zoveel problemen, zoals corruptie en sociale ongelijkheid, zijn er dankzij het vredeproces minder dodelijke slachtoffers.’

Palacios licht toe dat het uiteindelijk de Colombianen met weinig middelen zijn die het meeste winnen bij vrede. De guerrillero’s, maar ook de soldaten van het regeringsleger, zijn de armen van Colombia.

Palacios ziet in de houding van Santos naar de slachtoffers toe zijn grootste verdienste. ‘De slachtoffers van het conflict bevonden zich in het centrum van de onderhandelingen. Santos schaarde zich bij zijn verklaringen steeds aan de kant van de slachtoffers.’

‘De slachtoffers van het conflict bevonden zich in het centrum van de onderhandelingen.’

De inzittenden van het legervliegtuig, waarmee Santos gisterenavond aankwam in Oslo, weerspiegelen al vast een deel van de “handlangers” die samen met Santos aan vrede bouwen. De president reisde samen met zijn familie, politieke figuren, onderhandelaars van het vredesproces en slachtoffers van het conflict.

Onder hen was ook Héctor Abad. De auteur vertelde MO* in september dat hij als schrijver verplicht was geweest harde verhalen te vertellen. ‘Het geweld klopt aan de deur van je huis en je bent schrijver, je beroep is verhalen vertellen.’ De schrijver hoopte in de toekomst geen verhalen met geweld als thematiek meer te moet schrijven, maar een meer complexe, en mooiere literatuur.

Na Oslo

De Nobelprijs voor de Vrede is verdiend en een mooie erkenning voor Santos, en voor alle andere Colombianen die aan de vrede bouwen.

Nu kan Colombia (verder) aan de slag.

De Nobelprijs voor de Vrede is verdiend en een mooie erkenning voor Santos, en voor alle andere Colombianen die aan de vrede bouwen.

De Nobelprijs voor de Vrede is verdiend en een mooie erkenning voor Santos, en voor alle andere Colombianen die aan de vrede bouwen.

Voor Palacios betekent de “vrede van Oslo” het verlangen en de verwachtingen dat de vrede zich concretiseert. ‘Er is geen oorlog meer. Hoe zal dit zich uiten in betere levensomstandigheden voor de boeren op het platteland? Hoe zal al dat geld dat vroeger aan de oorlog werd besteed het dagelijkse leven van nu verbeteren?’

Na Oslo en de hashtag #Akkoord volgt de #Implementatie.