Syrië: de ideologische kater van Saoedi-Arabië

Saoedi-Arabië is een van de grootste betrokken partijen van de oorlog in Syrië. Als soennitische grootmacht heeft het er alle belang bij om het sjiitische bewind-Assad de rug toe te keren, vooral nu er een stabiele “sjiitische verstandhouding” heerst tussen Iran, de regering in Irak en Hezbollah in Libanon. Het was dan ook in dat opzicht dat de Saoedische overheid de seculiere rebellen in Syrië gesteund en bewapend heeft.

Welke rol zal de Golfstaat spelen in de strijd tegen de IS? Zal Saoedi-Arabië allianties aangaan met sjiitische staatshoofden? En welke veranderingen zal de staat in eigen huis doorvoeren om te vermijden dat meer jongeren ten strijde trekken of, erger nog, zich op eigen bodem tegen het Saoedische koningshuis keren?

Welke veranderingen zal Saoedi-Arabië doorvoeren om te vermijden dat meer jongeren ten strijde trekken?

Verdeel-en-heers

Het Saoedische buitenlands beleid van verdeel-en-heers wordt assertiever en kent een wisselend succes. In de huidige context hebben alle landen een gemeenschappelijk belang, alle landen varen er wel bij als de situatie in Syrië zo snel mogelijk bedwongen wordt en de IS vernietigd wordt. Anderzijds is het op langere termijn van even groot belang voor het Saoedische Koninkrijk dat de ambities van Teheran verhinderd worden, de status quo niet wijzigt en Iran een vijand blijft.

Opvallend in de recente coalitie van de Verenigde Staten om het kalifaat van IS te bestrijden, is het niet-opnemen van Iran gezien zijn statuut van ‘terroristische staat’ en de keuze van het Amerikaanse leger om in Syrië samen te werken met de strijders die reeds de steun van Saoedi-Arabië genieten.

Het vervelende scenario, waarbij Riyad zou moeten samenwerken met de sjiitische republiek, is ternauwernood afgewend. Ook de voor de hand liggende keuze voor de Syrische regeringspartij als noodzakelijk kwaad – met of zonder Assad – is afgevoerd.

Hierdoor behartigen de VS impliciet de belangen van Saoedi-Arabië. Het bewijs dat de Saoedi’s, ondanks hun tijdelijke zoektocht naar houvast in tijden van Arabische lentes, toch de bovenhand hebben gehaald en hun buitenlandse politiek hen geen windeieren gelegd heeft. Het Huis van Saoed telt nog steeds mee, zowel in de regio als internationaal.

Aanhangers van terroristische bewegingen kunnen in Saoedi-Arabië tot 30 jaar gevangenisstraf krijgen .

Terrorisme ook buiten de grenzen bestrijden

In een recente brief aan de Britse krant The Guardian ontkent de Saoedische ambassadeur in Groot-Brittannië stellig dat zijn land IS ooit gefinancierd zou hebben. De krampachtigheid waarmee hij de onschuld van Saoedi-Arabië verdedigt, wekt echter meteen argwaan op, aldus Paul Aarts, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam.

In 2013-2014 gaf Saoedi-Arabië een dotatie van 77 miljoen euro aan de Verenigde Naties voor de oprichting van een antiterreurcel. Zo werpt het land zich op als bestrijder van het terrorisme.

Nog volgens Aarts is er inderdaad geen enkel tastbaar bewijs dat de Saoedische overheid de IS financiert. Of de overheid voldoende doet om welgestelde Saoedi’s te controleren en zo de geld- en wapenstroom naar deze groepen aan banden te leggen, valt volgens hem wel te betwijfelen.

Aanhangers van terroristische bewegingen kunnen in Saoedi-Arabië een gevangenisstraf krijgen die oploopt tot dertig jaar.

De prijs van de regionale status quo

Tweedracht zaaien maakt deel uit van de aloude verdeel-en-heersstrategie om de status quo te behouden, vooral in de nasleep van de Arabische opstanden. In die optiek heeft de grootmacht tot nog toe een zeer agressief buitenlands beleid gevoerd door de kas te spekken van bepaalde groepen en/of presidentskandidaten die de invloedsfeer van Saoedi-Arabië in de regio kunnen bestendigen. De seculiere strijders tegen Assad bijvoorbeeld kregen financiële steun vanuit Ryad.

Experts als dr. Nafeez Ahmad en Aymenn al-Tamimi werpen de hypothese op dat de Golfstaat terreurgroepen in de regio financiert om te verzekeren dat die buiten het grondgebied van Saoedi-Arabië blijven.

IS: ‘Saoedi-Arabië, we komen er aan!’

Mocht er ooit Saoedisch staatsgeld naar de Islamitische Staat gesluisd zijn, gebeurde dat wellicht voordat deze militie Saoedi-Arabië direct bedreigde.De IS maakt er immers geen geheim van dat de controle over Mekka en Medina (de heiligste plaatsten voor moslims wereldwijd, in Saoedi-Arabië) de ultieme overwinning zou zijn. IS zond onlangs de ondubbelzinnige boodschap uit dat de Golfstaat op de vijandenlijst staat van het zelfverklaarde kalifaat. Hiervoor ontwikkelde IS zelfs een concreet programma: Qadimun (wat zo veel betekent als: we komen eraan.)

Het dreigement van IS is niet in dovemans oren gevallen. Momenteel bouwt de Saoedische overheid enorme hekken, om de negenhonderd kilometer lange grens met Irak te beveiligen tegen infiltranten en smokkelaars.

In de huidige situatie hoeft de grootmacht niet meteen een grondoffensief te vrezen. Toch schuilt er een andere, reële bedreiging. De ideologische bijval die de IS geniet binnen de Saoedische grenzen brengt de macht van het koningshuis in gevaar.

Saoedische burgers vrezen losbandigheid

Terwijl het Saoedische Koninkrijk wereldwijd bekend staat om zijn conservatieve wetgeving en strenge naleving van de religieuze voorschriften, leeft bij behoudsgezinde Saoediërs onvrede over de losbandigheid van de zeden in het binnenland en de afwijking van de zuivere islam.

Het hoeft bijgevolg niet te verbazen dat de ideologie die de IS uitdraagt weerklank vindt bij een belangrijk deel van de Saoedische burgers die van mening zijn dat de eigen overheid niet islamitisch genoeg is. Ten gevolge hiervan trekken jongeren in groten getale naar Syrië en vreest de Saoedische overheid de terugkeer van deze geradicaliseerde jongeren.

Sinds de jaren tachtig verstikken extremistische maatregelen de samenleving en verheelijken ze haat- en doodscultuur.

Ontwenningskliniek voor geradicaliseerde jongeren

Officiële bronnen bevestigen dat er inderdaad strijders teruggekeerd zijn naar het Saoedische Koninkrijk. Daar wacht hen een verblijf in een ontwenningskliniek voor geradicaliseerde jongeren.

De staat hanteert een nultolerantie wat terrorisme betreft. Sinds de aanslagen van 2003 heeft de Saoedische overheid een aantal repressieve wetten uitgevaardigd tegen groeperingen die zelfs het minste vermoeden van terreurdreiging opwekken. Deze bewegingen worden in de kiem gesmoord; aanhangers kunnen een gevangenisstraf krijgen die oploopt tot dertig jaar.

De hand in eigen boezem

Volgens verschillende lokale academici ligt de oorzaak van de religieuze en maatschappelijke spanningen bij het Koninkrijk zelf. Zo schreef Hisa bint Ahmad, lid van een invloedrijke geestelijke familie, in de Saoedische krant alRiyadh op verwijtende toon een vurig pleidooi tegen ‘de extremistische maatregelen die sinds de jaren tachtig de samenleving verstikken en die de haat- en doodscultuur verheerlijken die de IS verkondigt.’

Verder hekelt ze ook de enge interpretatie van de heilige teksten die volgens haar het fundament gelegd heeft voor het verwrongen beeld van de islam dat zich tegen de Saoedische samenleving keert.

De Saoedische overheid slaagt er niet in jongeren te beschermen tegen de verborgen agenda van fanatieke religieuzen.

Staat en school gaan hand in hand

Ook voor Saoedische journaliste Samar Fatany is het ‘hoog tijd dat de staat zijn verantwoordelijkheid opneemt om de verdraaide interpretatie van de Koran recht te zetten en een gematigde visie van de staatsgodsdienst uit te dragen opdat onze jeugd beter en meer bewuste burgers kunnen worden’.

De rol van het onderwijs en vooral van onderwijzers kan niet voldoende benadrukt worden, aldus Fatany. Ook dat is de bevoegdheid van de overheid, die er vooralsnog niet in is geslaagd jongeren te beschermen tegen de verborgen agenda van fanatieke religieuzen.

Saoedi-expert Paul Aarts wijst erop dat het curriculum herzien werd en dat het aantal negatieve stereotypen aanzienlijk verminderd is. Zo stelt de overheid zich minder vijandig op tegen andersdenkende moslims (lees: sjiieten) en andere geloofsbelijders.

Nieuwe boeken, oude stempel

Het probleem heeft zich verlegd van het onderwijsmateriaal naar de lesgevers zelf. Deze blijven bij hun radicale sektarische gedachtegoed en zetten de schoolgaande jeugd op tegen de staat en zijn pogingen tot een ideologische liberalisering.

Naast het onderwijzend personeel oefenen ook de geestelijken druk uit op de Saoedische massa door, vaak impliciet, de ideeën van de IS toe te juichen of zich zeer radicaal uit te laten over wat een goede moslim is. Zolang deze geestelijken geen directe taal hanteren en tussen de lijnen laten lezen, laat de overheid hen begaan en blijft ook hier de status quo behouden.