Spanningen rond het westerse imperialisme in Afrika

Tentoonstelling Ethiopische roofkunst veroorzaakt controverse

© James Jeffrey/IPS

HR-foto van een manuscript van Maqdala in de British Library.

De tentoonstelling Maqdala 1868 bevat twintig koninklijke en religieuze objecten die in 1868 werden buitgemaakt door Britse troepen tijdens de Slag bij Maqdala en de belegering van het bergfort van de Ethiopische keizer Tewodros.

Na de overwinning van de Britten namen zij mee wat ze konden dragen. Over de grootte van de buit is weinig geweten, maar de British Library is alvast in het bezit van honderden prachtige Ethiopische manuscripten die buitgemaakt werden tijdens de plunderingen door het Britse leger.

Het argument om deze zaken terug te geven lijkt sterk en voor velen ook erg logisch. Maar juridische kwesties rond de verantwoordelijkheid van een museum als bewaarder van een artefact en als beste forum om de schatten beschikbaar te maken voor een breed publiek, maakt de zaak complexer dan ze lijkt.

‘Musea hebben een wereldwijde verantwoordelijkheid om hun collecties beter te begrijpen, om de geschiedenis en de verhalen achter hun objecten op de beste manier te onthullen en om de mensen en samenlevingen die ze meenamen te duiden’, zegt Tristram Hunt, directeur van het Victoria and Albert Museum (V&A). ‘Daarom willen we beter nadenken over de geschiedenis van de kunstschatten in onze collectie – hun oorsprong nagaan en vervolgens de moeilijke en complexe kwesties die zich voordoen niet uit de weg gaan.’

De website van het V&A beschrijft de collectie Ethiopische schatten van het museum als een ‘verontrustende herinnering aan het imperialisme dat Britse musea in staat stelde om cultureel bezit van anderen te verwerven.’

Het beste van het beste uit Ethiopië

Mensen zoals Richard Pankhurst, wereldwijd erkend als expert op het gebied van Ethiopische studies, hebben jarenlange inspanningen geleverd om gerechtigheid te brengen. De door hem opgerichte Vereniging voor de Terugkeer van de Ethiopische Maqdala-schatten (Afromet) concentreerde zich vooral op de om en bij 350 Maqdala-manuscripten die in de British Library waren terechtgekomen.

Vlak voor zijn dood in 2017 zei Pankhurst dat ‘het niet algemeen bekend is wat er precies is gebeurd. De soldaten waren in staat om het beste van het beste dat Ethiopië te bieden heeft eruit te pikken. De meeste Ethiopiërs hebben in heel hun leven nog nooit manuscripten van die kwaliteit gezien.’

‘Deze manuscripten behoren tot de beste ter wereld en horen tot de oudste voorbeelden van inheems handschrift in Afrika. Ze moeten hier zorgvuldig door historici worden bestudeerd.’

Tewodros liet in zijn tijd het land doorzoeken naar de waardevolste manuscripten en verzamelde deze in Maqdala, waar hij van plan was om een grote kerk en een bibliotheek te bouwen.

‘Ze zijn zo weelderig, alsof ze voor koningen zijn ontworpen’, zegt Ilana Tahan, hoofdcurator van de Hebreeuwse en Oosters Christelijke Studies aan de British Library.

Haar personeel neemt de beschermende taak net zo serieus als zij die proberen om de manuscripten terug te krijgen in Ethiopië.

‘Het klopt dat het Britse niveau van zorg en conservatie beter is dan het onze, maar als je naar het Instituut voor Ethiopische Studies gaat, waar we een paar Maqdala-objecten beheren die eerder zijn teruggegeven, kun je zien hoe goed ze worden bewaard en ter beschikking worden gesteld van het publiek’, zegt Andreas Eshete, voormalig voorzitter van de Universiteit van Addis Abeba, waar het instituut is ondergebracht, en een medeoprichter van Afromet. ‘Deze manuscripten behoren tot de beste ter wereld en horen tot de oudste voorbeelden van inheems handschrift in Afrika. Ze moeten hier zorgvuldig door historici worden bestudeerd.’

Koningin Victoria

Tewodros was eigenlijk een groot bewonderaar van Groot-Brittannië. Hij hoopte dat het land het zijne zou helpen om te ontwikkelen. Maar een vermeend affront, toen koningin Victoria een brief van hem onbeantwoord liet, leidde ertoe dat hij een kleine groep Britse diplomaten gevangenzette. Als reactie hierop zette generaal Robert Napier een reddingsmissie op met 32.000 man.

Op paasmaandag 13 april 1868 zegevierden de Britten in de valleien nabij Maqdala en stonden de troepen op het punt om een laatste aanval uit te voeren. Tewodros nam een pistool –  een eerder geschenk van koningin Victoria –  en haalde de trekker over.

In Ethiopië wordt Tewodros nog steeds door velen vereerd voor zijn niet-aflatende geloof in het potentieel van zijn land. Daarnaast zetten anderen het werk van Richard Pankhurst en de inspanningen van Afromet verder om de plundering van Maqdala niet te vergeten.

© James Jeffrey/IPS

Eerste bladzijde van een manuscript van Maqdala dat aan The British Library werd gegeven. Er werd op geschreven: Pres. [Presented] by H. M. the Queen [Queen Victoria] 21 Jan. 1869.

Halsketting in collectie generaal Napier

‘Hoewel Richard er niet in geslaagd is om de manuscripten van de British Library terug te krijgen, heeft hij een aantal kruisen en manuscripten uit privécollecties opnieuw kunnen bemachtigen’, zegt zijn zoon, Alula Pankhurst, zelf ook historicus en auteur. Hij weet onder meer dat de familie van generaal Napier recent nog een halsketting en een perkamenten rol heeft teruggegeven aan het Instituut voor Ethiopische Studies.

‘Mijn vader zou hebben betoogd dat de objecten moeten worden teruggegeven omdat ze ten onrechte geroofd zijn’, zegt Alula Pankhurst. ‘Er is vandaag ook technologie beschikbaar om kopieën [van de manuscripten] te maken die niet te onderscheiden zijn van de originelen. Die worden op microfilms bewaard.’

Maar dergelijke technologie wordt door de mensen in de British Library juist als reden opgegeven waarom de manuscripten kunnen blijven waar ze zijn.

Digitale technologie

‘We hebben zowel meer kansen als een grotere verantwoordelijkheid om het potentieel van digitale technologie te gebruiken en mensen van over de hele wereld toegang te geven tot het intellectuele erfgoed dat wij beschermen’, zegt Luisa Mengoni, hoofd van de Aziatische en Afrikaanse collecties in de British Library.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

De bekende bibliotheek in hartje Londen doet inspanningen om de manuscripten toegankelijk te maken voor het grote publiek.

Tussen dit en twee jaar zullen 250 manuscripten uit de Ethiopische collectie gedigitaliseerd worden. Vandaag zijn er al vijfentwintig online consulteerbaar via de website voor Digitale Manuscripten.

‘Het manuscript als kunstwerk lijdt onder het digitaliseren’, reageert Eshete. ‘Verder bevatten veel manuscripten aantekeningen in de kantlijn. Er zijn dus verschillende redenen waarom historici de originelen moeten kunnen raadplegen en ze niet geholpen zijn met een kopie.’

Geplunderde objecten bron van twist

De eventuele terugkeer van de manuscripten is echter niet de verantwoordelijkheid van de British Library. Om de teksten of enig ander kunstwerk dat zich vandaag in het British Museum bevindt, terug te geven aan het land van herkomst, zou een nieuwe wet goedgekeurd moeten worden door het Britse Parlement.

De Franse president Emmanuel Macron zei in november dat de teruggave van Afrikaanse artefacten een ‘topprioriteit is voor zijn land’

‘Terwijl sommigen misschien klagen dat de meeste kunstschatten niet zijn geretourneerd, is er ondertussen wel veel gedaan om de kennis over hun bestaan en over hun waarde te verspreiden onder Ethiopische wetenschappers, en bij de rest van de wereld’, zegt Alexander Herman, adjunct-directeur van het Instituut voor Kunst en Recht, een educatieve organisatie gericht op wetgeving met betrekking tot cultureel erfgoed. ‘Dit werd mogelijk gemaakt door de bereidwilligheid van de British Library om te investeren in dit deel van de collectie dat ooit over het hoofd werd gezien.’

Het complexe probleem inzake de repatriëring van geplunderde objecten is al jaren een bron van twist in Europa en de Verenigde Staten, zonder dat een echte overeenkomst werd bereikt. Recent is er wel meer openheid om met de kwestie om te gaan, zowel bij de grote Westerse musea als bij de regeringen.

De Franse president Emmanuel Macron zei in november dat de teruggave van Afrikaanse artefacten een ‘topprioriteit is voor zijn land’. Tijdens een toespraak in Burkina Faso zei hij ook dat het niet zou mogen dat ‘Afrikaans erfgoed enkel in Europese privécollecties en musea zit’.

Bruikleen voor Ethiopië

In tussentijd wordt er ook meer openlijk over andere opties gesproken, onder meer die van de gulden middenweg. Hunt zegt dat hij ‘openstaat voor het idee’ van een langetermijnlening van de objecten aan Ethiopië, wat volgens Alula Pankhurst ‘een stap in de goede richting zou zijn’.

‘Het bezit van een ander roven en het vervolgens in bruikleen aan de rechtmatige eigenaar aanbieden, zou elk zichzelf respecterend land met de diepste schaamte moeten vervullen’. 

Anderen vinden dit niet volstaan. ‘De teruggave van Ethiopische eigendommen is een kwestie van respect voor de waardigheid en de fundamentele rechten van Ethiopië’, zegt Kidane Alemayehu, een van de oprichters van het Horn of Africa Peace and Development Center en uitvoerend directeur van de Global Alliance for Justice: The Ethiopian Cause.

‘Het bezit van een ander roven en het vervolgens in bruikleen aan de rechtmatige eigenaar aanbieden, zou elk zichzelf respecterend land met de diepste schaamte moeten vervullen’.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.