Aardpeer in Nederland en De Landgenoten in Vlaanderen kopen landbouwgrond op voor de bioboer

Wat als burgers samen alle landbouwgrond bezaten?

CC0

'Als mensen mede-eigenaar van de grond zijn, willen ze misschien ook weten wat er gebeurt op die grond, wie het bewerkt en hoe.'

'Grond voor voedsel', dat vraagt Boerenforum op de Internationale Dag van de Boerenstrijd op 17 april. De grondoppervlakte voor landbouw in Vlaanderen wordt steeds kleiner en duurder. Ook in exportreus Nederland ligt de nadruk in de landbouw op massaproductie en is grond voor de kleine boer onbetaalbaar. Maar de burger kan deel zijn van de oplossing. ‘Als het land collectief eigendom wordt, kunnen boeren investeren in duurzame innovaties.’

Elke dag verdwijnt in Vlaanderen 7 hectare open ruimte, stelt Boerenforum. Een groot deel daarvan is landbouwgrond.

'Als dit niet wordt aangepakt, is er binnenkort geen grond voor voedsel meer over', waarschuwt Tijs Boelens, woordvoerder van Boerenforum. 'Landbouwgrond wordt schaarser en moet wijken voor industrie, verstedelijking, wegen, tuinen, paardenweides of grootschalige agro-industrie.'

Door de grote vraag wordt landbouwgrond bovendien voor veel boeren onbetaalbaar. Het aantal landbouwbedrijven neemt daardoor ook af: van 34.410 in 2005 naar 23.318 in 2019, volgens cijfers van het Vlaamse Departement Landbouw en Visserij.

De dure grond komt in handen van een kleine groep grote spelers of investeerders die maar weinig met landbouw te maken hebben. Of hij verdwijnt onder het beton. Dure en schaarse landbouwgrond maakt duurzame investeringen en lokale landbouw simpelweg onmogelijk.

Collectief eigendom in Nederland

Kun je als burger de landbouw duurzamer maken? Jazeker, zeggen de oprichters van Aardpeer, een beweging die de landbouwtransitie wil versnellen met een radicaal idee: wat als burgers de grond opkopen die boeren nodig hebben om te verduurzamen? Voor boeren die niet meer willen massaproduceren?

Op die manier kunnen boeren hun geld in duurzame innovaties steken, in plaats van in dure grond. ‘Als het land collectief eigendom wordt, kunnen boeren investeren in duurzame innovaties.’

Nederland is de op een na grootste landbouwexporteur van de wereld. Dat zo’n klein land zo veel kan exporteren, zegt alles over hoe wij met onze grond omgaan, zegt Geert van der Veer (44). Hij werd op de Hogere Agrarische School in Den Bosch opgeleid tot boer en werkt al meer dan twintig jaar in de landbouw.

'Tijdens mijn opleiding werd ik de “opinieleider” genoemd omdat ik zoveel kritische vragen stelde. Waarom leren we niets over ecologie, over een gezonde bodem? We leerden vooral om zoveel mogelijk te produceren per vierkante meter, maar dat doet iets met het milieu.'

'We leerden vooral om zoveel mogelijk te produceren op de vierkante meter, maar dat doet iets met het milieu.'

Ondanks zijn kritische blik rolde Van der Veer de “gangbare” landbouwsector in, waar alles draait om massaproductie en waar duurzaamheid ver te zoeken is. Dat komt mede doordat landbouwgrond in Nederlands zo duur is dat hij niet in verhouding staat tot de opbrengst. Het is financieel daarom slim om een klein stuk grond intensief te gebruiken.

'Maar duurzame landbouw betekent juist dat je minder produceert op eenzelfde hoeveelheid grond,' zegt Van der Veer, 'of hetzelfde produceert op méér grond. Dat is nodig voor de bodem en de biodiversiteit.'

Grond van iedereen

Met dat idee in gedachten begon Van der Veer met Aardpeer. Sinds 27 januari 2021 kan iedere Nederlandse burger via Aardpeer obligaties kopen, van 500 euro per stuk, bij de Stichting BD Grondbeheer. Deze stichting gebruikt het geld om grond te kopen, van boeren of andere grondbezitters die (een deel van) hun grond willen verkopen.

Boeren kunnen zelf bij Aardpeer aankloppen met een duurzaam bedrijfsplan en de grond aanwijzen die daarvoor nodig is. De stichting pacht (verhuurt) deze grond dan voor een relatief lage prijs aan de boer. In krap twee maanden hebben zich al 75 boeren gemeld en is al 2,2 miljoen euro aan obligaties opgehaald.

Aardpeer bestaat sinds begin 2021 en is een initiatief van 4 mensen, van 4 verschillende organisaties, die ieder op hun eigen manier willen bijdragen aan een nieuw voedselsysteem: Geert van der Veer van Herenboeren NL, Kees van Biert van Stichting BD Grondbeheer, Danielle de Nie van Stichting Wij.land en Liesbeth Soer van Triodos Regenerative Money Centre.Gerjan Snippe is een van de eerste bij Aardpeer aangesloten boeren. Hij teelt biologische groenten in de Flevopolder, vertelt Liesbeth Soer (54), mede-initiatiefneemster van Aardpeer. 'Snippe maakt gebruik van de grond van verschillende boerenbedrijven in de Flevopolder, zodat zoveel mogelijk mensen betaalbare biologische groenten kunnen krijgen. En omdat hij zelf geen grond bezit, kan hij zijn geld steken in verduurzamen en innoveren.'

Snippe gebruikt bijvoorbeeld wisselteelt: sommige seizoenen teelt hij gewassen die hem niets opleveren, die hem soms zelfs geld kosten, maar die hem wel helpen om de grond te herstellen, vertelt Soer. 'Hij runt ook een informatiecentrum waar hij geïnteresseerden vertelt hoe de keten eruitziet, van het plantje tot je bord.'

'Duurzame landbouw betekent minder produceren op eenzelfde hoeveelheid grond.'

Dat grond in Nederland zo duur is, heeft er alles mee te maken dat het een handelsobject is geworden dat almaar wordt gekocht en doorverkocht om zo snel mogelijk winst te maken. Aardpeer wil grond dan ook ‘vrij’ maken: het is dan geen particulier eigendom meer en dus geen handelsobject.

Het doel is dus niet om méér landbouwgrond te creëren, maar om te zorgen dat de landbouwgrond die momenteel commercieel bezit is, collectief eigendom wordt. Alleen op die manier kunnen boeren duurzame langetermijnplannen maken, is de verwachting van de initiatiefnemers.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Van grond tot mond

Niet alleen het gebrek aan betaalbare grond is een groot struikelblok voor boeren die willen verduurzamen. Ook de positie van de boer in de voedselketen speelt een rol, weet Van der Veer. Die keten is nu zo lang, dat de boer eigenlijk pas achteraf weet wat een product opbrengt. De macht ligt bij de supermarkten, de distributiecentra en grote coöperaties zoals FrieslandCampina.

'Het enige waar boeren op kunnen sturen is de kostprijs, als ze die maar zo laag mogelijk houden, is de kans groter dat ze uiteindelijk wat overhouden. Nóg een reden dus om grond zo intensief mogelijk te gebruiken.' Daarom ondersteunt Aardpeer niet alleen duurzame boeren, maar ook voedselinitiatieven die de voedselketen willen veranderen, zoals een voedselbos.

Voor boeren is er één harde eis om Aardpeer-boer te zijn: ze mogen geen kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken. En dat is een ondergrens, legt Van der Veer uit, want boeren moeten laten zien dat ze verder willen gaan met verduurzaming. Zo’n plan wordt getoetst aan een aantal pijlers: oog voor milieu, biodiversiteit, dierenwelzijn en duurzaamheid; goede werkomstandigheden en verbinding met de omgeving, én economische duurzaamheid.

Aardpeer evalueert jaarlijks of de beloftes zijn gehouden, en of het volgende jaarplan ambitieus genoeg is. Zo niet, dan volgt een gesprek met de boer en eventueel een boete. In het ergste geval wordt de overeenkomst opgezegd.

Burgers die obligaties kopen mogen zo betrokken zijn als ze zelf willen. 'Dat kan gaan van investeren in je luie stoel tot actief bijdragen', aldus Van der Veer. Je kunt een obligatie kopen en het daarbij laten. Je kunt ook investeren in één specifiek bedrijf, meedenken over het bedrijfsplan, of actief meehelpen op een boerderij. Of je kunt zélf een initiatief indienen waar je een stuk grond voor wil gebruiken.

'We hebben wel allemaal een klein stukje van de oplossing.'

Van der Veer: 'Als mensen mede-eigenaar van de grond zijn, willen ze misschien ook weten wat er gebeurt op die grond, wie het bewerkt en hoe, en of er pesticiden of chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. We willen een grondfonds waar iedereen bij kan participeren. Niemand heeft namelijk dé oplossing, maar we hebben wel allemaal een klein stukje van de oplossing.'

Een nieuwe economie

Waarom is het aan burgers om grond op te kopen voor de landbouwtransitie? Is dat geen taak voor de politiek? En hoe zit het met het grote deel van de landbouwgrond – ongeveer twee derde – dat nu al staatsbezit is?

Soer: 'Het lijkt misschien alsof wij vinden dat verandering van de private sector moet komen. Dat is niet zo, maar ik geloof wel dat grote veranderingen en bewegingen van onderop ontstaan. Wij laten zien hoe het kan, geven boeren de ruimte om het goede voorbeeld te geven en nodigen de politiek uit ons te volgen.'

Aardpeer is daarom in gesprek met het Nederlandse ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en met lokale en regionale politici, om te onderzoeken of Aardpeer grond die staatsbezit is, op dezelfde manier zou kunnen beheren. Later hoopt Soer ook internationale samenwerkingen aan te gaan.

Aardpeer is namelijk niet de eerste met dit idee. 'Op Europees niveau is een bredere Access to Land-beweging gaande, van tal van initiatieven die de grond weer in handen van de burger willen krijgen.'

Uiteindelijk wil Aardpeer dat een derde van alle Nederlandse landbouwgrond volgens hun principes beheerd wordt. Soer durft nog groter te dromen. Zij hoopt uiteindelijk álle grond eigendom van Aardpeer – en dus van burgers – te maken. Ze stelt zich graag een nieuw soort economie voor. Eén waarbij elke investering die wordt gemaakt, bijdraagt aan een betere toekomst voor volgende generaties. 'Er zijn genoeg mensen met goede ideeën, maar ze moeten wel het geld krijgen om die te realiseren.'

‘We willen dat de boer de vruchten van zijn duurzaam beheer kan plukken’

Net zoals Aardpeer in Nederland wil de Vlaamse coöperatie en vzw De Landgenoten de landbouwgrond teruggeven aan de (bio)boer.

door Simon Dequeker

Als vzw ontvangt De Landgenoten schenkingen, via de coöperatie worden aandelen verkocht. Met de inkomsten koopt ze landbouwgrond in Vlaanderen op, om nadien voor een zacht prijsje aan bioboeren te verhuren. ‘Zo vangen we de hoge kostprijs van grond met velen samen op en krijgen boeren de kans om op een duurzame manier in hun bedrijf te investeren’, vertelt Petra Tas, coördinator van De Landgenoten.

Zoals bij Aardpeer mogen boeren geen kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken. Maar ze moeten zich ook laten certificeren als bioboer. ‘Om te verzekeren dat ze duurzaam werken. Al zien we dat dit ook voor hen een minimum is, want ze gaan vaak nog verder dan de officiële normen voor het biolabel’, zegt Tas.

Duurzaamheid betekent voor De Landgenoten ook lokaal produceren en een connectie maken met de mensen uit de omgeving. ‘We verwachten dat de boeren verbinding zoeken, door bijvoorbeeld lokale scholen uit te nodigen. Boeren mogen niet op een eilandje staan’.

Geïnteresseerde boeren moeten natuurlijk hun financiële zaakjes op orde hebben, maar ‘eens we de grond aan iemand gunnen, is dat voor de rest van zijn carrière’, vervolgt Tas. ‘Die zekerheid is heel belangrijk, want zo weet de boer dat hij ook de vruchten van zijn duurzaam beheer zal plukken.’

Momenteel heeft De Landgenoten 33 hectare landbouwgrond, waar samen 13 boeren op een biologische manier te werk gaan. Tas vertelt dat er dit jaar nog minstens 6 hectare bijkomt. ‘Het voornaamste doel is meer grond te bemachtigen, zodat we nog meer boeren kunnen helpen. Daarnaast zijn we ook op zoek naar ambassadeurs, want maar weinig mensen beseffen dat er zo’n groot grondprobleem in de Vlaamse landbouw is.’

Dit artikel over Aardpeer verscheen eerder bij OneWorld en werd geschreven door Roxane Soudagar. Simon Dequeker vulde het artikel voor MO* aan met informatie over De Landgenoten en de actie van Boerenforum.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.