'Wat de Mapuche eeuwen geleden redde, is nu hun struikelblok'

‘Ik denk niet dat de Chileense overheid begrijpt dat het conflict met de Mapuche het grootste in ons land is’, zegt parlementslid voor de christendemocraten Fuad Chahin. ‘Er wordt alleszins niet genoeg aandacht aan besteed. De Mapuche worden gediscrimineerd en de manier waarop de openbare orde en de veiligheid worden gehanteerd door de overheid is absoluut niet aanvaardbaar.’

‘Ik denk niet dat geweld de oplossing kan zijn in een democratische staat. De Chileense overheid moet dit conflict rationeler aanpakken.’

Toen de huidige Chileense presidente Michelle Bachelet campagne voerde voor haar tweede ambtstermijn, waren de rechten van de inheemse volken opnieuw een belangrijk punt waar ze beloofde aan te werken. Tot vandaag –twee jaar later– blijven de resultaten uit. Al is er wel licht aan het einde van de tunnel.

Derde keer, goede keer

‘De huidige regering is op weg naar een andere behandeling van de inheemse volken’, zegt  Francisco Huenchumilla, de gouverneur van de Araucaníaregio. Deze regio is de plek waar heel wat traditionele Mapuche wonen en waar gestreden wordt voor het terugwinnen van hun oorspronkelijke territorium.

‘Het is zelfs een belangrijk punt op de agenda. Het probleem is dat het conflict voorheen gezien werd als een probleem van armoede en ontwikkeling, waardoor de toenmalige overheid een instantie oprichtte om dit aan te pakken.’ De Conadi krijgt thans af te rekenen met heel wat kritiek. Van slecht management tot corruptieschandalen.

Nadien focuste de overheid zich op de demonstraties van de Mapuche, hun occupaties van stukken grond en bijhorende acties. De politie werd stevig ingezet en er kwamen al gauw heel wat klachten van repressie. Honderden agenten vielen gemeenschappen binnen, huizen werden vernield en Mapuche werden geslagen. Geweld werd beantwoord met geweld, waardoor doden vielen in elk kamp.

‘Nog maar heel recent beseft de Chileense overheid dat dit een politiek probleem is.’

Tot slot werd ook de antiterrorismewet toegepast, waardoor een aantal strijdende Mapuche en activisten voor heel wat jaren achter de tralies verdwenen.

‘Nog maar heel recent beseft de Chileense overheid dat dit een politiek probleem is. Het is een proces. Het moet doordringen in de samenleving, bij politieke partijen en universiteiten’, zegt Huenchumilla. ‘Politieke problemen zijn onaanraakbaar. In dit conflict is de macht zelf de inzet, en er wordt gespeeld voor de collectieve rechten, de autonomie en het territorium van een volk. Allemaal belangrijke thema’s. Er bestaan geen mirakels in de politiek. Dit vraagt tijd.’

Horizontale hiërarchie

‘Wat de Mapuche enkele eeuwen geleden redde, is vandaag hun struikelblok’, legt Fuad Chahin, zelf ook deels Mapuche, uit. ‘Converseren is moeilijk wanneer er geen legitieme, onbetwistbare vertegenwoordiger is van het volk.’

De hiërarchie van de Mapuche loopt horizontaal. De autonomie van elke gemeenschap wordt gerespecteerd. Er zijn honderden gemeenschappen en evenveel vertegenwoordigers. Er zal dus nooit een hoofd-lonko (leider) of internationale werken (woordvoerder) zijn. Tijdens de Spaanse invasie zorgde dat voor de overwinning, want wanneer een lonko werd gedood, verscheen meteen een andere.

In een democratische staat leidt de “horizontale hiërarchie” echter tot een versplintering van ideologieën en een moeizame dialoog.

‘De belangrijkste manier om dit het hoofd te bieden, is met instanties die politieke vertegenwoordiging garanderen. Elk inheems volk – en Chili telt er negen – moet een eigen raad krijgen. Daarbovenop willen we ook een algemene raad van inheemse volken. Chili onderschrijft de ILO-conventie 169, die de rechten van inheemse volken moet vrijwaren. Daar willen we nu aan voldoen,’ aldus Chahin, ‘en dit voor de eerstvolgende presidentsverkiezingen in 2017.’

Zetels en quota

Het Chileense verkiezingssysteem ondergaat momenteel een verandering. Tegen de volgende verkiezing is het binominale systeem afgeschaft, wat deuren opent voor minderheden. Bovendien zullen vertegenwoordigers van inheemse volken in Chili een zetel kunnen behalen in het parlement, en zal een ministerie van Inheemse Volken in het leven worden geroepen. Nadien zullen ook quota voor leden van inheemse volken worden voorgesteld. ‘Dit alles met het doel om van het parlement een betere weerspiegeling van de samenleving te maken’, zegt Chahin.

‘Chili moet erkennen dat het bestaat uit verschillende volken, die bovendien ouder zijn dan de staat zelf.’

De volgende stap is het land omvormen tot een plurinationale staat. ‘Chili moet erkennen dat het bestaat uit verschillende volken, die bovendien ouder zijn dan de staat zelf.’

‘Spanje erkent ook de Catalanen en Basken bijvoorbeeld. Hier in Chili lijkt het wel alsof er enkel Chilenen bestaan. Tot op heden zijn de inheemse volken nog niet opgenomen in de grondwet en dat dienen we te veranderen’, verklaart Huenchumilla.

Hoe de Mapuchegemeenschap tegenover dit alles staat, dat is nog een open vraag. Meer geradicaliseerde groeperingen zullen naar alle waarschijnlijk niet akkoord gaan met politieke participatie. Zij willen geen deel uitmaken van een kapitalistisch systeem en beschouwen zich niet als een deel van de Chileense samenleving. ‘Op deze manier worden die radicale groepen geïsoleerd, zij zullen nog meer buiten de samenleving komen te staan’, zegt Chahin.

Of dat net is wat Chili nodig heeft, valt te betwijfelen.

Broeders omwille van het territorium

Dat het nieuwe kiessysteem deuren zal openen voor initiatiefnemers als Pedro Mariman, is wel zeker. Mariman probeert een politieke partij voor de Mapuche op te richten, maar stuit daarbij op moeilijkheden. Hij moet heel wat handtekeningen verzamelen om aan te tonen dat de partij noodzakelijk is, en het kost bovendien handenvol geld.

‘Wallmapuwen is nog geen officiële politieke partij omdat wij als Mapuche nog geen politieke erkenning hebben. De Mapuche zijn een minderheid in Chili waardoor we onmogelijk genoeg steun kunnen verzamelen in het hele land. Wanneer het binominale systeem wordt afgeschaft, zal het mogelijk worden om regionale politieke partijen op te richten’, aldus Mariman.

Ook in het verleden werden al pogingen ondernomen om een politieke partij voor het Mapuche gedachtegoed op te richten.

Hij is trouwens niet de enige Mapuche die actie onderneemt. Ook in de jaren ‘30, ‘70 en ‘90 werden pogingen ondernomen om een politieke partij voor het Mapuche gedachtegoed op te richten. Zonder resultaat. Zowel Chahin als Huenchumilla, twee vooraanstaande politici in het land, zijn er wel in geslaagd om als Mapuche op te klimmen in de Chileense politiek. Weliswaar door zich aan te sluiten bij een bestaande politieke partij.

‘De naam Wallmapuwen verwijst naar onze ideologie. Wallmapu betekent dat we broeders zijn omwille van het territorium, we zijn inwoners van de Wallmapu. We zijn helemaal geen separatisten zoals soms wel eens wordt beweerd. Het is eerder de bedoeling om een autonomie te creëren, we willen een eigen bestuur’, aldus Mariman.

Geschiedenisles

De Chileense overheid lijkt in te zien dat de Mapuche en de andere inheemse volken het land een rijkdom bieden die beschermd zou moeten worden. Dat de Mapuche nog even zullen moeten afwachten wat van dit alles ook daadwerkelijk realiteit zal worden, spreekt voor zich.

Het is niet de eerste keer dat de Chileense overheid loze beloftes maakt. Chahin: ‘De Spanjaarden begrepen na eeuwen strijden hoe ze moesten communiceren met de Mapuche om op een betere manier samen te leven, namelijk via politieke bijeenkomsten. We zouden moeten leren uit onze geschiedenis.’