Duurzame ontwikkeling
Bart Bode en Emiel Vervliet
01 december 2001
Duurzame ontwikkeling bestaat niet. De Wereldbank telde enkele tijd geleden 190 mogelijke definities voor duurzaamheid. Enkele basisbegrippen daarin zijn: behoeften, rechtvaardigheid, draagkracht en (later bijgekomen) participatie. Deze opsomming maakt meteen duidelijk dat duurzame ontwikkeling een normatief begrip is. Er bestaat geen 'objectieve' definitie van wat behoeften van mensen zijn, van wat nu precies rechtvaardig is en wat niet, van wanneer de grenzen van de draagkracht van de aarde overschreden zijn en van wat nu eigenlijk participatie is.
Duurzame ontwikkeling is een sociale constructie waarbij, zowel in de definitie als in de operationalisering van het begrip, meerdere normatieve keuzes gemaakt moeten worden. Wie over duurzame ontwikkeling wil nadenken en schrijven, kan niet anders dan keuzes maken.
De Duitser Wolfgang Sachs, verbonden aan een gezaghebbende onderzoeksinstelling in Wuppertal, stelt daarom dat duurzaamheid zowel een concept van verandering en verzet als een concept van aanpassing en zelfs onderdrukking kan zijn. Aanpassing komt neer op het gebruik van duurzaamheid om alles bij het oude te laten, om hoogstens beperkte technische wijzigingen na te streven. Verzet en verandering is het gevolg van een interpretatie van duurzaamheid die grenzen wil verleggen.
In het Noorden vertrekt men daarbij dikwijls van begrippen zoals milieugebruiksruimte en ecologische schuld. Die leiden tot het inzicht dat de aardse biosfeer beperkt is en geen oneindig groeiende druk van menselijke activiteiten kan doorstaan. De milieugebruiksruimte moet gedeeld worden: met andere mensen in andere landen en werelddelen binnen de huidige generatie, maar ook met de toekomstige generaties en met andere soorten. In dit cahier beschrijven we het mondiale en Belgische institutionele kader, waarin duurzame ontwikkeling behandeld wordt. De verschillende betekenissen van het begrip worden onderzocht en er wordt nagegaan hoe belastingen kunnen gebruikt worden om tot gedragsveranderingen te komen.
In het Zuiden wordt duurzame ontwikkeling gezien als een alternatief voor het huidige ontwikkelingsmodel. Wie hier duurzaamheid in het perspectief van verandering en verzet ziet, weigert de inschakeling zonder meer in een geglobaliseerde economie, omdat hiermee het pad van de afhankelijke ontwikkeling gevolgd wordt. Duurzame ontwikkeling wordt door deze auteurs dan begrepen als de controle voor het behoud van de controle over de eigen ontwikkeling en sociale en culturele identiteit.
Het laatste woord over duurzame ontwikkeling is met dit cahier vanzelfsprekend niet gezegd. Maar wellicht wordt wel duidelijker welke betekenissen aan woorden kunnen gegeven worden. Omdat, zoals Lewis Caroll zijn hoofdpersonage in Alice in Wonderland laat zeggen: “Woorden betekenen wat diegene die het voor het zeggen heeft, wil dat ze betekenen.”