“‘Over oorlog en draken van vredesakkoorden’
Het weekend was erg spannend geweest en eindigde met het bericht dat M23 dan toch niet de stad had ingenomen. Ze hielden halt aan de rand van de stad, waar de orde werd gehandhaafd door Monusco en de Congolese politie. De politieke autoriteiten –in de eerste plaats Julien Paluku, de gouverneur van de provincie Noord-Kivu- keerde terug uit Bukavu waar hij in eerste instantie was heengegaan. Mijn contacten in l'espace présidentiel meldden me dat de onderhandelingen al van start waren gegaan in Kampala. Het ergste leek vermeden.
Maandag brak de hel los. In de vroege namiddag kreeg ik tegelijkertijd twee berichten. M23 berichtte dat de onderhandelingen tot niets geleid hadden. Een vriend zei me per sms dat zwaar geschut weerklonk, hij schatte dat het even ten noorden van de stad was. Het was het begin van een spervuur van berichten die elkaar soms leken tegen te spreken.
Crisis
Zwaar geschut dus rond de luchthaven. M23 viel aan. Oprukkende troepen, schietend met lichte wapens. Tegenaanval van het regeringsleger. Granaten in sommige wijken van Goma. Afgeschoten vanuit Gisenyi in Rwanda, horen we later. Een obus op Gisenyi. Afgeschoten vanop Congolese bodem. Minstens één wordt bevestigd, maar men meldt ons meerdere. Een deel van de bevolking op de loop, het grootste deel bibberend onder de keukentafel. De Republikeinse Wacht plundert. De Rwandezen zijn de grens overgestoken. Er zijn rechtstreekse confrontaties tussen Congolees en Rwandees regeringsleger. Er zou een regeringsvliegtuig door M23 uit de lucht gehaald zijn.
Hoe verder de avond vorderde, hoe moeilijker de berichten konden geverifieerd worden. Om middernacht heb ik de gsm maar afgelegd, na “Ik hoor uit betrouwbare bron dat de Zimbabwanen en de Angolezen klaar staan om zich morgen in de strijd te gooien.” Ik hoop en denk dat dit van de pot gerukt is. Maar dit lijkt in elk geval goed op weg de ergste crisis sinds 1998 te worden.
Oogsten wat werd gezaaid
Gisterochtend leek het er op dat we lijnrecht afstevenden op nog maar eens zo’n halfslachtige onwerkbare genegotieerde oplossing, die door een inhoudsloze machtsdeling wat ademruimte schept maar voor geen meter duurzaam is. Wat sindsdien gebeurt lijkt nog het meeste op een dijkbreuk. We weten niet tot waar het water zal stijgen. Op dit eigenste moment staan we te kijken naar het fiasco van een slecht begeleid vredesproces.
We kunnen alleen maar constateren dat al het werk en al het geld voor veiligheid en democratie erg weinig duurzame impact hebben gehad, waarbij we doen alsof we bijdragen aan de heropbouw van de Congolese staat. Maar twee verkiezingen (2006 en 2011) noch jarenlange legerhervormingen hebben haar uit haar as laten herrijzen. Het westen deed erg dubbelzinnig rond democratie. Enerzijds vonden we verkiezingen erg belangrijk, anderzijds gingen we erg ver in het accepteren van de ondemocratische manier waarop ze georganiseerd werden.
De internationale gemeenschap investeerde in een sterk leger, maar na al die jaren blijft het Congolese leger meer deel van het probleem dan van de oplossing. Programma’s ter ondersteuning van verkiezingen en hervormingen van het leger werden geformuleerd en uitgevoerd door mensen die ver weg van het terrein waren, en de complexe realiteiten op lokaal niveau amper kenden. De steun werd verleend op basis van een oppervlakkige analyse van de problemen in de regio. Congo kreeg een soort standaardpakket van post-conflictmaatregelen en -begeleiding in de strot geramd, waarbij men graag voorbij ging aan het feit dat Centraal-Afrika nooit echt de bladzijde van het conflict had omgedraaid. Gruwelijke oorlogen en draken van onwerkbare vredesakkoorden waren het gevolg, en nu oogst men wat er werd gezaaid.
Symbolische daden niet genoeg
Voor de Congolese bevolking heeft het westen alle geloofwaardigheid verloren. Alle lippendienst aan de democratie ten spijt, hebben de mensen op geen enkel moment een levende betrokkenheid of echt engagement gevoeld. De echte uitdagingen zijn blijven liggen. Corruptie en armoede zijn endemisch, de landproblematiek is een tijdbom, de Congolese staat blijft erg fragiel en beschikt niet over de instrumenten om de rechtstaat af te dwingen.
Dit alles gaat niet veranderen met steun die zich beperkt tot de technische aspecten. Als we echt loyaal willen met de Congolese bevolking gaan we moeten waken over de kwaliteit van de veiligheid en de democratie die we willen bewerkstelligen. Dat kan alleen door een open dialoog met de Congolese leiders aan te gaan en samen met hen duidelijke ijkpunten te definiëren, zodat vooruitgang meetbaar wordt. Daarvoor hebben we inzicht nodig in de manier waarop de lokale, provinciale en nationale niveaus elkaar beïnvloeden.
En dan is er natuurlijk het regionale kader. Ik schreef het gisteren al: Rwanda steunt M23 op allerlei manieren, en doet de laatste dagen zelfs geen poging meer om dat te verbergen. Bevriende landen als de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Zweden, Nederland en Duitsland verscherpen de toon en nemen maatregelen. Ook België droeg haar steentje bij door zich te onthouden bij de stemming over de Rwandese zetel in de Veiligheidsraad. Het schrapte ook een deel van de militaire steun. Maar symbolische daden zijn niet genoeg. Het is duidelijk dat M23 de militaire capaciteit niet heeft om het offensief van de laatste dagen in te zetten. Als Rwanda hier mee weggeraakt, aanvaarden we dat de Congolezen nog generaties lang blijven hangen in de vicieuze cirkel van oorlog, afgewisseld met draken van vredesakkoorden.
Ps: Ik eindig deze paragrafen om 9 uur dinsdagochtend. In de meeste wijken van Goma is de nacht relatief rustig geweest, in andere werd de hele nacht geschoten. Deze morgen lijken de gevechten in alle hevigheid te hervatten.