Terreur en literatuur

Blog

Teju Cole over 9/11, Boko Haram en de Westgate Mall aanslag

Terreur en literatuur

Terreur en literatuur
Terreur en literatuur

Nadat twee vliegtuigen zich op 11 september 2001 door de Twin Towers boorden, ging er zo’n schokgolf door de wereld dat ze nu nog voelbaar is. De gevolgen waren enorm: de oorlog tegen het terrorisme begon, verdachten werden afgevoerd naar het gevangeniskamp in Guantanamo  Bay en de jacht op Osama bin Laden, El Qaeda en de Taliban werd geopend. Het was één van ‘s werelds meest vreemde en traumatische dagen. Zo traumatisch dat er een nieuwe literaire ondersoort ontstond: de zogenaamde post-9/11 literatuur.

Teju Cole’s Open city is één van de romans die vaak genoemd wordt in verband met de zogenaamde post-9/11-literatuur: het hoofdpersonage wandelt rond in New York en het is duidelijk dat de stad gebukt gaat onder de zware schaduw van de aanslagen.

Teju Cole heeft Nigeriaanse ouders, maar werd geboren in Michigan, Amerika.

Hoort Open City dan wel tot de Afrikaanse literaturen? Of is het eerder Amerikaanse literatuur? Die vraag is misschien niet zo relevant; dat blijkt ook uit het boek.

Open city benadert de gebeurtenissen van 11 september op een indirecte manier. Daardoor gaat het boek niet alleen over post-9/11 New York. Natuurlijk doet ‘plaats’ er toe, want geschiedenis grijpt altijd ergens plaats. Maar deze roman gaat ook over migratie, identiteit en ras, over mededogen, eenzaamheid en lijden, over het leven zonder plot, als een vervreemdende, voortstromende rivier.

De wandelingen van Julius, het half-Duitse, half-Nigeriaanse hoofdpersonage, worden een wereldreis: hij neemt het vliegtuig naar Brussel om zijn oma te zoeken. En hij blikt terug op zijn jeugd in Nigeria. De ogenschijnlijke doelloosheid wordt echter niet doorbroken en zonder zijn oma te ontmoeten keert Julius terug naar New York.

Die stad wordt beschreven als een gelaagde site van lijden: Julius denkt niet alleen aan Ground Zero, maar evenzeer aan de geschiedenis daarvoor: aan de Negro Burial Ground die Ground Zero voorafging en aan de geschiedenis van slavernij in Amerika. Hij denkt aan de wreedheden van het Russische Rode Leger, waar zijn oma mee te maken kreeg. En aan Farouq, de Brusselse Marokkaan die zijn universiteitscarrière gefnuikt zag na een beschuldiging van plagiaat.

Farouq voelt zich slachtoffer van gebeurtenissen waar hij absoluut niet bij betrokken is: ‘The only possibilities are either that they refused to believe my command of English and theory or, and I think this is even more likely, that they were punishing me for world events in which I had played no role’ (p. 128).

Met andere woorden, de gevolgen van gebeurtenissen overstijgen de plaats waar ze plaatsgrijpen; ook mensen die niets met de aanslagen te maken hebben, dragen de gevolgen ervan.

Eén verhaal

Het is duidelijk dat in Open City terreur en lijden zich niet beperken tot de aanslagen in New York; het hoofdpersonage belicht die thema’s in een wereldwijd, historisch en tegelijk persoonlijk perspectief. De mensen die hij ontmoet en de plaatsen die hij bezoekt dragen allemaal op hun manier die thema’s in zich.

Dat komt niet alleen naar voren in de roman: ook daarbuiten. In Nairobi, Kenya kwamen in 2013 verschillende generaties van Afrikaanse schrijvers samen. Het festival had een titel die Engels en Swahili combineerde: Storymoja: éénverhaal. Teju Cole was er ook bij en hij ontmoette er allerlei schrijvers, jong en oud. Eén van hen was de legendarische Ghanese dichter Kofi Awoonor, 40 jaar ouder dan Cole zelf; Cole beschouwde het als een eer om de mens achter de boeken eindelijk eens te ontmoeten.

What has not happened before? An animal has caught me, it has me in its claws. Someone, someone, save. Save me, someone, for I die.

Een paar dagen na het festival begon de veldslag in de Westgate Mall, georganiseerd door Al Shabaab.  Kofi Awoonor kwam niet terug: zijn zoon kreeg een kogel in de schouder, maar Kofi zelf werd dodelijk getroffen door de terroristen. In een brief uit Nairobi beschrijft Teju Cole de dagen na de aanslag:

The massacre did not end neatly. It became a siege. In my hotel room, about half a mile from the mall, I was woken in the mornings that followed by the sounds of gunfire, heavy artillery, attack helicopters, and military planes. In counterpoint to these frightening sounds were others: incessant birdsong outside my window, the laughter of children from the daycare next door. I read Awoonor’s poems, and watched a column of black smoke rise from the mall in the distance. The poems’ uncanny prophetic force became inescapable. A section of “Hymn to My Dumb Earth” reads:

In deze brief komt dezelfde mengeling van toeval en ambiguïteit naar voren als in de roman. We kunnen als mensen kogels horen fluiten. Of vogels. Of allebei tegelijk. We kunnen ontsnappen aan de dood. Of niet.

Gevangenschap

Zoals gesteld werd Teju Cole geboren in Amerika, maar kort na zijn geboorte verhuisde hij naar Nigeria en hij groeide op in Lagos. Zijn betrokkenheid bij Nigeria is sterk en toen in april 2014 een groep van meer dan 250 schoolmeisjes door de extremisten van Boko Haram gekidnapt werd in Chibok, Noord-Nigeria reageerde hij dan ook. Hij schreef het stuk ‘Captivity’ in The New Yorker:

The girls know only what their captors say. They have lost track of time. But they feel, in their bodies, the distances covered by the rumbling trucks. They cannot imagine what the world is thinking about them, or if it is.’

De meisjes uit Chibok wisten dat ze een risico liepen: scholen waren al eerder doelwit van Boko Haram geweest. Maar het waren examens die dag…

Wreedheden

In Open city (p. 58) wordt gesteld dat wreedheden niets nieuws zijn; ze zijn van alle tijden en plaatsen. Het enige verschil is dat ze nu zo goed georganiseerd zijn. New York, Nairobi en Chibok zijn verschillende plaatsen met verschillende geschiedenissen, ook in een tijd van globalisering. Maar overal en altijd kunnen we wreedheden ontmoeten. Of juist niet. Het onrustwekkende van Open city (p. 243-246) is dat gesuggereerd wordt dat we die wreedheden misschien zelf ook kunnen begaan…

Open City  van Teju Cole, is uitgegeven door Random House Trade Paperbacks. 259 blzn. ISBN 978 08 12980 097
Open Stad van Teju Cole en vertaald door Paul van der Lecq, is uitgegeven door De Bezige Bij. 320 blzn. ISBN 978 90 23467 984