Als Duitsland davert, beeft heel Europa mee

Zoals bij verkiezingen op zondag 4 september. Aardschok tussen Schwerin en Pasewalk. In het bondsland Mecklenburg-Voorpommeren.

De CDU van Angela Merkel gaat vijf procent achteruit. Op zich baart dat geen opzien. Bij vorige verkiezingen voor het regionale parlement had de CDU ook al vijf procent verloren en de tijd dat zij de toon aangaf in het kiesgebied waar kanselier Merkel wenst op te komen, moeten we situeren in vorige eeuw.

Op 4 september was er meer aan de hand. De Alternative für Deutschland, de partij rechts van de CDU haalde de tweede plaats, na de sociaal-democraten, maar vóór de christen-democraten. Dat is een vernedering van formaat voor de klassieke staatsdragende patij die de CDU altijd was en nog steeds wil zijn. Alle weldenkende commentatoren hadden fikse winst verwacht voor AfD. Maar dat die rechtse smeerlappen de CDU, nog wel in Angela Merkels bloedeigen kiesgebied, op de kop zouden schijten, dat was teveel van het kwade.

En toch, ondanks al het bovenstaande, sta me toe te beginnen met een op het eerste gezicht idyllisch toeristisch ommetje.

Verloren dorpjes

Heeft iemand van u al eens Mecklenburg-Voorpommeren bezocht? Elders heb ik geschreven over de verloren dorpjes in die streek, de verdroomde meren, het zacht glooiende land. Hoger dan 180 meter reiken de toppen niet, je kunt ze vergelijken met onze West-Vlaamse bergen, maar daarmee loopt de vergelijking ook dood. De wijde zwaarmoedigheid van heuvels, schitterend wateroppervlak, ingeslapen gehuchten en voor het overige leegte, zul je in het Vlaamse Gewest tevergeefs zoeken.

Mecklenburg-Voorpommeren is het dunst bevolkte land van de hele Bondsrepubliek: 71 inwoners per vierkante kilometer. West-Vlaanderen telt 374 inwoners per vierkante kilometer. Zelfs de landelijke gemeente Heuvelland zit boven het Mecklenburgse gemiddelde. Daarin is dan nog een stad als Rostock begrepen en die is met haar tweehonderdduizend inwoners bijna twee maal zo groot als Brugge. Ga je eenmaal zwerven buiten steden en stadjes, dan doe je dorpen aan waar de bevolkingsdichtheid omstreeks 25 tot 15 en lager ligt per vierkante kilometer. Dat zijn dichtheden die je in het bij ons, Belgen, zo geliefde vakantieland Frankrijk kunt aantreffen. Ik heb op deze plek al geschreven (23 mei 2016) over de grote leegte van Frankrijk. De Fransen, nooit verlegen om een weids woord, spreken van de désertification, de verwoestijning van het platteland.

De dorpen worden achtergelaten als magere kinderen in sprookjes van Grimm.

Zo-even had ik het over verloren dorpen. Het is helaas de passende terminologie. De dorpen worden achtergelaten als magere kinderen in sprookjes van Grimm. Zij zijn uit de barstensvolle boodschappentas van onze welvaart gevallen. Nauwelijks iemand die het gemerkt heeft.

Bakker weg, slager weg, kruidenier weg, dokter weg, apotheek weg, mensen weg. Vooral jonge vrouwen trekken weg, richting regionale steden of richting Berlijn. Het mannenoverschot loopt in menig dorp op tot 20 procent. Sinds de Wende in 1989 heeft Mecklenburg-Voorpommeren 300.000 mensen verloren, dat is één meer dan één zesde van de huidige bevolking. Recent begon het tij te keren, maar het is nog te vroeg om te beslissen of we zullen juichen of huilen.

De vlucht beperkt zich overigens niet tot de dorpen. Een stad als Rostock heeft sinds de Wende meer dan 20 procent van haar bevolking zien vertrekken een stad als Neubrandenburg bijna 30 procent, er zijn zelfs steden als Anklam die bijna één derde van hun bevolking verloren.

Het is een krimp die je veelvuldig aantreft in oostelijk Duitsland. In Meckelenburg-Voorpommeren is ze alarmerend omdat de spoeling er al van oudsher dun is. Wanneer een lege landstreek nog leger wordt, wat hou je dan over?

Wanneer een lege landstreek nog leger wordt, wat hou je dan over?

En aangezien we in heel Europa tot elke prijs het openbaar vervoer willen en zullen en moeten privatiseren, rijden in dergelijke dun bevolkte streden steeds minder bussen en treinen, want onrendabel. Vertrek je dan maar met je amechtige autootje? Het asfalt van de wegen tussen de dorpen brokkelt zienderogen af. Kan het verbazen dat de schaarse blijvers zich verwaarloosd voelen?

Blakend van optimisme schrijven sociologen boeken over de toekomst van de megasteden. Excuseer, de megasteden zijn de toekomst. Achterkant: het platteland is het verleden. Je kunt net zo goed melaats zijn.

De megastad

De megastad van de toekomst davert van creativiteit. Stralend rijzen de wolkenkrabbers ten hemel. Dansend van vreugde stromen de plattelanders de heerlijkheden van de megastad tegemoet. De dorpen? Smijt ze op de vuilnisbelt der geschiedenis. Ze kwijnen niet weg, ze rotten weg.

Sinds kort kun je in allerlei landen van Europa vaststellen dat die zogezegd achterlijk dorpers, je weet wel, het volkje dat de tekenen van onze meeslepende tijd niet wil of niet kan begrijpen, dat deze heikneuters het niet langer pikken telkens opnieuw de stok te moeten pakken aan het uiteinde waaraan de stront kleeft. Zij die door de hoog opgeleiden, de globalen, de toleranten, de liberaal denkenden steevast weggezet worden als kinkels, tot hun knieën vastgezogen in de plaatselijke klei, de Duitsers hebben er een onvervangbaar woord voor, hinterwäldlerisch, iemand van achter de wouden, nou, die van achter de struiken, waar de wereld dicht is geplakt met kranten, dat soort klootjesvolk moet zich nu maar eens eindelijk laten moderniseren, lees normaliseren.

Dorpers. Zij die door de hoog opgeleiden, de globalen, de toleranten, de liberaal denkenden steevast weggezet worden als kinkels.

Welnu, deze mensen hebben de uiterst democratische gedachte opgevat dat bij verkiezingen hun stem exact even veel waard is als de stem van al wie op hen neerkijkt, van al wie hen veracht, van al wie hen bespot. En ze gebruiken hun stem. Voluit.

Zij hadden daar een katalysator voor nodig. Zeg maar een brandversneller. Die brandversneller werd geleverd door een heel andere categorie slachtoffers, slachtoffers die er oneindig veel erger aan toe zijn. Door horden mensen die doodsbang wegvluchten uit hun laaiende, instortende, ontploffende steden en dorpen.

Laten we terugkeren naar Duitsland.

Scheldpartijen

De Bondsrepubliek heeft genereus een miljoen van die vluchtelingen binnengelaten. Duitsers uit alle lagen van de bevolking hebben de vluchtelingen gul hulp geboden en blijven gul hulp bieden, je kunt er niet genoeg bewondering voor opbrengen. Voeg daaraan toe dat de keizerin van Duitsland, Angela Merkel in hoogsteigen persoon gezegd heeft: jullie zijn welkom, wij, Duitsers kunnen dat aan, wir schaffen das.

Had het murw gebombardeerde Duitsland na 1945 niet een slordige drie miljoen vluchtelingen moeten opnemen, vooral uit de aan Polen verloren gebieden en het Tsjechische Sudetenland? Had vervolgens West-Duitsland niet een paar miljoen vluchtelingen uit de DDR opgeslorpt? Vergeet niet dat Angela Merkel in de DDR opgroeide en woonde.

Het Duitse volk morde niet alleen, het begon onderkomens van vluchtelingen aan te vallen.

Na een tijdje begon het Duitse volk te morren, vooral het partijvolk van de CDU en van de verwante, maar op enkele punten toch wel wat rechtsere Beierse CSU. Het Duitse volk morde niet alleen, het begon onderkomens van vluchtelingen aan te vallen. De politie stelde proces-verbaal op voor honderden zulke aanvallen, van brandstichting tot stenen door ruiten.

Een nationaal debat ontbrandde, van de Stammtisch in de Kneipe, wij zouden zeggen de cafétoog, tot de kolommen van zeer gedegen, bezonnen, verlichte kranten en weekbladen als de Frankfurter Allgemeine of Die Zeit. Zei ik debat? Een oorverdovend schelden echode van Rijn tot Oder en terug. Argumenten waren zeldzaam tot onhoorbaar. Wie de vluchtelingen durfde te verdedigen was een kosmopolitischer Gutmensch, zeg maar een koorknaap, ondraaglijk wereldvreemd, ondanks, nee, juist door zijn kosmopolitisme. Wie ook maar de geringste bedenking durfde te opperen over de vluchtelingen was, hopsakee, een nazi. Voor de enen waren de vluchtelingen gevaarlijke, dus ongewenste vreemdelingen. Door de anderen werden de vluchtelingen collectief heilig verklaard. Ja, zo kom je niet vooruit.

Maar er gebeurde nog iets anders, iets dat veel omvattender was.

Woedend over alles

Bij de vergeten bewoners van kwijnende dorpen en stadjes stootte opgekropte woede naar boven. Woede waarover? Over alles. Over de minachting door de elites. Over het onbegrip van de elites. Over de elites die wegkeken van reële, plaatselijke problemen. Over de sussende hypocrisie van de elites. En over de aanslagen op hun dagelijkse leven.

De woedende burgers waren het kotsbeu dat ze moesten betalen voor een geprivatiseerde dienst die voorheen openbaar en dus ook gratis was.

Ze waren het kotsbeu dat zij en hun dochters en zonen hun schamele baantje verloren door delocalisatie naar een ver, warm land, waar levende geraamten voor een hongerloon probeerden Duitse producten te vervaardigen om die dan tegen dumpingprijzen in Europa te slijten.

Ze waren het kotsbeu dat ze niet meer konden rondkomen met hun zuurverdiende loontje.

Ze waren het kotsbeu dat ze altijd weer flexibel moesten zijn

Ze waren het kotsbeu dat ze altijd weer flexibel moesten zijn, maar dat die hooggeroemde flexibiliteit hen alleen berooider maakte.

Ze waren het kotsbeu dat geen bussen meer stopten op het dorpsplein.

Ze waren het kotsbeu dat ze dertig kilometer moesten rijden naar de dichtstbijzijnde dokter.

Rechtse troost

En er stond een partij klaar die oor had voor hun woede: de Alternative für Deutschland. Een stevig rechtse partij. Voor de economische problemen van de boze kiezer heeft die partij zelfs nog geen begin van een oplossing. Ik kan het weten, ik heb haar programma gelezen. Zelfs de CSU is socialer. En het programma van onversneden rechtse figuren in de buurlanden, ik bedoel Marine Le Pen en Geert Wilders, is vele malen linkser en zou zelfs naadloos passen in de sociaal-economische stellingen van de Parti Communiste Français of Die Linke. Maar zoals Marine Le Pen en Geert Wilders, zijn de AfD-kandidaten bereid, op zijn minst ogenschijnlijk bereid, te luisteren naar de banale, maar reële klachten van kleine mensen. En dat troost die kleine mensen.

De gevolgen kennen we en kunnen we voorzien.

Kijk naar de landkaart van Groot-Brittannië de dag na het Brexit-referendum. De pro-Brexit meerderheden werden allemaal gehaald in vergeten, verlaten, verwaarloosde, kapot bespaarde kiesdistricten. Die zijn in Groot-Brittannië niet allemaal landelijk, ver van, de talloze heroïsche, maar verslonsde negentiende-eeuwse industriesteden zijn ballingsoorden van uitzichtloosheid.

In Mecklenburg-Voorpommeren gingen 10 procent méér van de burgers stemmen dan bij gewone landsverkiezingen.

Echter, het troosteloze mechanisme is exact hetzelfde als in het zogezegd idyllische, maar vooral verkommerde Mecklenburg-Voorpommeren: de veronachtzaamde, geminachte kiezer heeft zijn machtsmiddel ontdekt en maakt er gretig gebruik van. In Mecklenburg-Voorpommeren gingen 10 procent méér van de burgers stemmen dan bij gewone landsverkiezingen. In Groot-Brittannië nam driekwart van de verguisde en bespotte bejaarde onderdanen van Hare Majesteit deel aan het referendum over Brexit. Ook zij haalden hun gram.

Wie erin slaagt, zoals de AfD nu, drommen apathische kiezers opnieuw te interesseren voor politiek, iets waartoe de klassieke, staatsdragende partijen al jaren niet meer bij machte zijn, die verdient toch iets meer dan walg en minachting. Die verdient een snelle en grondig bestudering van het electorale succes, hoezeer dat ook tegen de borst stuit.

Rechts au fond links

Hoe meer het succes tegen de borst stuit, hoe dringender een koele analyse geboden is. Koel, dit wil zeggen, vrij van het onuitstaanbare superioriteitsdenken over de achterlijkheid van de rechtse kiezer, dat ik zo vaak ontwaar in de commentaren van weldenkende journalisten.

De kiezer die nu de middelvinger opsteekt naar de geglobaliseerde, linksig-liberale elite, naar de elite die het recht opeist stekeblind blijven voor problemen van botsende culturen, de kiezer die is gaan walgen van de oeverloos tolerante stadsmens welke iedere exoot a priori van schuld vrijpleit, de kiezer die dat alles niet meer slikt, is tegelijk rationeel en irrationeel, zoals alle kiezers, waar ze zich ook ophouden in het politieke spectrum.

Hoe meer het succes tegen de borst stuit, hoe dringender een koele analyse geboden is.

Het wordt hoog tijd dat we de motivering van de rechtse kiezer au serieux nemen. Want die is deels rationeel, deels irrationeel, zoals bij alle kiezers, u en ik incluis. Vooral de rationele component van rechts verdient onze aandacht.

Een onbehaaglijk vermoeden bekruipt me dat de rationele component van rechts au fond links is. En dat veel zogezegd linkse gedachten over migratie en integratie au fond rechts tot uiterst rechts zijn. Dit wil zeggen, dat links zich anti-emancipatorisch opstelt en hardnekkig weigert dat in te zien.

Stof tot nadenken.