“‘De brakke grond tussen schuld en boete’

Bieke Purnelle

© Brecht Goris​

De rechtsstaat is een zegening. Wetten zijn het fundament van de samenleving. Idealiter vertalen ze wat we al dan niet aanvaardbaar vinden. Ze trekken een lijn in het zand: tot hier en niet verder. Die rechtsstaat heeft uiteraard haar beperkingen. Wetten vermogen niet alles. Wat juridisch-technisch niet onwettig lijkt, kan individueel schaden. Wat onwettig is, is soms een morele plicht.

Toch worden interpersoonlijke en maatschappelijke kwesties vaker dan vroeger aan de rechter voorgelegd. Onze omgang met elkaar en met de overheid wordt steeds juridischer. Het lijkt wel alsof we sinds de teloorgang van die gehate zuilen enkel nog bij elkaar worden gehouden door een stapel wetteksten.

De vraag is niet langer of iets moreel of professioneel aanvaardbaar is, maar of het wettelijk is.

De vraag is niet langer of iets moreel of professioneel aanvaardbaar is, maar of het wettelijk is. Alleen zijn de procedures en regels niet bedacht om alle schade op te meten, laat staan om ze te repareren. Gekwetste burgers zijn aangewezen op een systeem dat hen niet herstelt, maar enkel een winnaar en een verliezer moet aanduiden.

Die strafcultuur heeft een aantal nare gevolgen.

De krampachtigheid waarmee we risico’s uitsluiten, verlamt creativiteit en dadendrang. Amerikaanse artsen durven amper nog diagnoses stellen of behandelingen uitvoeren uit angst om vervolgd te worden wanneer ze een fout maken. Scholen, kinderdagverblijven en zelfs jeugdbewegingen hanteren absurde veiligheidsmaatregelen. Koken, hout bewerken en nachttochten met kinderen? Daar waagt bijna niemand zich nog aan.

Wie beschadigd werd, is vaak weinig gebaat bij slopende procedures, als die al bestaan, of bij mogelijke boetes en straffen. Die wilt dat het kwalijke gedrag ophoudt. Dat de rechtsgang meer weg heeft van een psychologische martelgang dan van een louterend proces helpt ook al niet. Interpersoonlijke en intieme interacties leveren zelden voldoende bewijsmateriaal om de klaarheid te scheppen die de rechtbank vereist. Woord en wederwoord. Zonder bewijs krijgen mensen nooit de erkenning die ze nodig hebben om te helen. In het slechtste geval worden ze gebrandmerkt als leugenaars, lasteraars en schandpaalbeulen.

Trial bij media is een populaire term, maar als begrip weinig accuraat. Echte journalisten voeren geen proces. Ze kaarten aan, leggen bloot, informeren ons over aantijgingen en vermoedens.

Trial bij media is een populaire term, maar als begrip weinig accuraat. Echte journalisten voeren geen proces. Ze kaarten aan, leggen bloot, informeren ons over aantijgingen en vermoedens. Dat is ook hun taak: macht en misbruik van die macht bevragen en onder het licht houden, ook wanneer bewijzen schaars zijn. Te vaak is de pers, als vierde macht, het enige orgaan dat erkenning biedt aan wie die nodig heeft, maar die niet vindt in de technische en bureaucratische wegen van de jurisdictie.

Bovendien ontslaat al dat juridiseren ons van elke verantwoordelijkheid en betrokkenheid. Wij hebben er niets mee te maken. De wet lost het wel op. We hoeven ons niet af te vragen of er een probleem is. Als het er is, dan wijst de hand der wet het wel uit. De eindeloze technische en juridische discussies na elk incident simplifiëren behoorlijk complexe vraagstukken waar we ons beter eens rustig over zouden buigen.

Ik word niet vrolijk van de manier waarop we vandaag elk maatschappelijk debat menen te moeten beslechten in de rechtbank. Grootschalige en hardnekkige problemen vragen om debat, om reflectie en dialoog. De rechtbank is bedacht voor wanneer al de rest tekort schiet, niet als oplossing voor elke denkbare en ondenkbare kwaal, niet als zoethoudertje voor wie zich tekort gedaan voelt, niet als multi-inzetbare toolkit.

Tussen schuld en boete ligt genoeg brakke grond om te bewerken, maar het tuingereedschap is zoek.