De kilheid van technocraten en arrogantie van linkse vrienden

Een vakantie voor het hoofd. Het is niet zo’n slecht idee.

Soms beangstigen ze me, die grote luide woorden, in al hun pretentie.

Misschien ben ik gewoon zelf een beetje moe.

Mijn vakantie is enkele dagen geleden begonnen. En zoals elk jaar is er een grote hunker naar woorden die mijn hoofd zachter maken, mijn huid beroeren en me anders doen ademen. Er ligt gelukkig al een stapel boeken klaar, en ik kan het niet laten nog meer boeken bij te kopen. Het heeft iets met het verlangen naar woorden te maken. Woorden die zinderen, zoals het landschap dat kan doen bij een hete dag.

Griekse tragedie

De voorbije weken had ik soms een afkeer van woorden, van sommige woorden althans. Met toenemende verontwaardiging en kwaadheid volgde ik de ontwikkelingen in de Griekse crisis. Ik verslond nieuwsberichten, lag te woelen ’s nachts in bed. De Europeaan in mij voelde een intens verdriet. Ik stond te roepen tegen de televisie.

Soms is de lijn tussen oprechte verontwaardiging en gebruik dun.

En los van alle politieke strategieën en overtuigingen, los van akelige wereldbeelden, waren het de woorden die soms zoveel pijn deden. Woorden die kwamen uit een ‘gebruik’ van de werkelijkheid.

De kilheid van een technocratisch cijfertjesdenken dat haaks staat op alles wat politiek zou moeten zijn. (Soms vermoedde ik een onuitgesproken panische angst achter de onwankelbare waarheden die geuit werden.)

Maar evenzeer de zelfgenoegzame arrogantie van een deel van mijn linkse vrienden, die eens te meer de complexe realiteit van deze tragedie gebruikten om hun eigen grote waarheden over ‘het’ kapitalisme en ‘de’ strijd bewezen te zien. Soms is de lijn tussen oprechte verontwaardiging en gebruik dun.

Niemandsland

Misschien is het wel goed, af en toe een beetje vakantie voor het hoofd. Andere woorden, zoals die voorkomen in trage zomergesprekken. Waarin je voorzichtig aftast wat het betekent om ouder te worden, wat je doet met kwetsbare verlangens, welke dromen je hebt voor de kinderen. Gesprekken met veel stiltes, en met kleine woorden, zorgvuldig gekozen. Ergen tussen twijfel en troost.

Ik moest eraan denken toen ik enkele dagen geleden op weg was naar een dierbare vriendin. Ooit waren we geliefden en woonden we enkele jaren samen. Ik fietste tussen Leuven en Aarschot. Het laatste stuk van de fietstocht loopt langs de Demer.

Als je door zo’n landschap fietst, kom je op een bepaald moment steeds in een soort niemandsland van je hoofd terecht. Een plek waar je voelt dat het niet klopt om woorden op te leggen aan wat je ziet. Waar je gewoon kijkt, en luistert, kunt denken aan mensen die je dierbaar zijn, en een beetje stuit op het zwijgen van het landschap. Een landschap dat aan zichzelf genoeg heeft. Je voelt dat je ‘ergens’ bent, je krijgt een sense of place.

Talking Heads

Een gedachte die me wel eens helpt als de wereld wat te groot wordt, kwam bij me. Een beetje magisch waarschijnlijk. Iets als: wat zou hij of zij nu denken?

In de lucht zag ik een vliegtuig, bezig aan de aanloop van de landing. Ik stelde me voor dat er in dat vliegtuig een man zat die met zijn gezin terugkwam van een vakantie ergens in een of ander resort. Eigenlijk had hij graag thuis gezeten, gewoon in de tuin, kijken naar de dingen. Maar het draaide anders uit, er moest zo nodig naar ‘elders’ worden gegaan, naar een – zo zou blijken – volstrekt inwisselbare plaats. En daar dacht hij, zoals in dat liedje van Talking Heads: ‘And you may ask yourself - Well…How did I get here?’.

En toen dacht ik aan Alexis Tsipras, en ik stelde me voor dat hij op dat moment, zittend in het parlement, ook dacht: ‘And you may ask yourself - Well…How did I get here?’.

Schuldig landschap

Iets in dat landschap deed me denken aan de Nederlandse kunstenaar Armando. In zijn werk is de ervaring van de Tweede Wereldoorlog van erg groot belang. Een concept dat door zijn werk beweegt is dat van het schuldig landschap.

Het landschap is getuige geweest van de gebeurtenissen, van zoveel gruwelijkheden. Het keek toe, en deed verder niets. Het ging gewoon door met groeien, met mooi zijn, onverschillig. En ik vroeg met af wat dat landschap, naast de rivier, gezien heeft, ooit. Wat is er met de verhalen gebeurd? Zouden ze naar je toe komen, als je gewoon naast het water gaat zitten, om te kijken naar de rivier?

Luisteren naar het landschap, misschien is dat wel een mooie vakantie.

En ik dacht aan de vrouwen van Srebrenica, hoe zij dag na dag bewegen in een schuldig landschap. Zouden ze naar woorden verlangen? Of naar een troost die enkel het landschap zelf zou kunnen bieden? Het landschap dat zwijgt.

En ik dacht aan het nieuwe boek van David Grossman, Komt een paard de kroeg binnen. Iets in die boeken van Grossman doet je steeds het hoofd buigen.

Soms denk ik: ja, hij weet hoe je het kunt doen, om met zachte woorden het onzegbare te zeggen. Hij legt geen woorden op aan de werkelijkheid. Hij leeft en beweegt in wat je ook een schuldig landschap zou kunnen noemen, en heeft daar een plek gemaakt van woorden, een plek van mededogen.

Het stoort me vaak dat velen hem zo snel of alleen maar als een man van moedige opinies over Israël zien, en niet als een schrijver. Alsof ze hem herleiden tot een of andere waarheid, terwijl hij zoveel meer is. Als ik zijn boeken lees, is het alsof ik een soort noodzakelijkheid ervaar, alsof ik begrijp dat de schrijver iets zegt als: ‘Dit is de enig mogelijke manier van zijn, deze woorden.’ Op een of andere manier wil je een boek van hem tijdens het lezen zachtjes vasthouden. En uren of dagen nadat je de laatste bladzijde hebt omgeslagen, komen er tranen. Elke keer weer.

Luisteren naar het landschap, voorzichtig kijken naar de woorden. Misschien is dat wel een mooie vakantie.