De valse belofte van de zelfbecijfering

Wie ben ik? Wat ben ik? Over deze en aanverwante vragen breken de briljantste geesten onder de (Westerse) denkers het hoofd sinds de inhoud van dat hoofd hen daartoe in staat stelde. Over de antwoorden die ze verzonnen, valt wel een en ander te zeggen.

Zo kunnen we er niet aan voorbij dat we vaker wel dan niet met de meest waanzinnige antwoorden kwamen aandraven. Hoe erg we ook ons best deden om buiten de vigerende denkkaders te stappen, noodgedwongen werden vraag en antwoord ingeperkt door wat mogelijk geacht werd, door wat we dachten dat we wisten, door de juistheid van het moment.

Tegelijk worden onze antwoorden almaar specifieker en steeds abstracter geformuleerd. Daar zit onze groeiende kennis van de magie van het getal voor iets tussen. Zodra we die getallen konden isoleren van de objecten uit de werkelijkheid die we ermee telden, ontstond een heel nieuwe wereld. Een wereld waarin we niet langer referenties naar de concrete werkelijkheid nodig hebben om inzichten te verwerven.

Kennen we de bloem echt zodra we haar bestanddelen hebben geteld? 

Meer zelfs, we hebben de volgorde omgekeerd. Vandaag tellen we, verzamelen we stapels cijfers waarin we vervolgens op zoek gaan naar iets wat in de fysieke werkelijkheid zou kunnen bestaan.

U hoort me niet beweren dat deze teldrift niet bijdraagt aan onze kennis van de wereld. Alleen weet ik niet zeker of de euforie over ons telvermogen wel geoorloofd is. Kennen we de bloem echt zodra we haar bestanddelen hebben geteld?

Patronen in de cijfers

Er is amper nog een menselijke handeling te bedenken die we stellen zonder gebruik te maken van technologie. Deze technologie stelt ons niet alleen in staat om dingen te doen die we tot voor kort onmogelijk hielden. We kunnen altijd en overal iedereen van alles wat we uitvreten kond doen. Vooruitgang! We zorgen er ook voor dat deze handelingen nauwkeurig geregistreerd worden. 

We produceren massa’s data, het nieuwe goud dat gemijnd wordt dat het geen naam heeft. Big data is meer dan vernuftige marketing om analysesoftware te slijten. Dankzij steeds snellere computers en steeds betere algoritmen ontwaren we steeds gedetailleerdere patronen in de cijfers die we in het leven roepen door te handelen.

Die patronen zeggen almaar meer over ons en laten belanghebbenden toe om te denken dat wat ze zeggen een accurate weergave is. Sommige enthousiastelingen voorspellen dan ook dat het een kwestie van een paar jaar is voor Google – om maar één profielenbakker te noemen – ons beter kent dan wijzelf. De vraag wat dat dan mag betekenen – jezelf kennen – laten ze graag onbeantwoord. Net zoals de adepten van Big data graag voorbijgaan aan de menselijke – en dus feilbare – activiteiten die komen kijken bij het patroontekenen. 

Allemaal alles tellen

Is bewegen goed voor de gezondheid? Geef hier, die stappenteller.

Onze bijdragen aan de productie van cijferbergen gebeuren steeds meer met onze instemming. Ze zijn steeds talrijker, de mensen die zich omringen met toestelletjes die met hun medeweten alles tellen wat we doen.

Is bewegen goed voor de gezondheid? Geef hier, die stappenteller. Moeten onze tanden goed gepoetst? De tandenborstel telt hoe vaak we dat ding heen en weer bewegen in onze ochtendmonden en stuurt de gegevens (voorlopig nog alleen maar als we daarvoor opteren) naar de tandarts.

Ik zal niet ontkennen dat er intrinsieke voordelen zitten in technologie die afstandsdiagnoses mogelijk maakt, maar ik kan me ook niet ontdoen van het gevoel dat hier een “goede zaak” wordt aangegrepen om vooral veel overbodigheid te verkopen, net zomin als ik voorbij kan aan de mogelijke excessen.

Self quantification klinkt aardig maar draagt het risico niet meer te zijn dan de schaduwen op de wand van de grot. Zolang we weten dat we naar schaduwen kijken, kunnen we vooral proberen te genieten van het spektakel. Zodra we geloven dat we onszelf zien, onszelf begrijpen, tot ons zelf doordringen, lopen we gevaar. Dat gevaar zit verscholen in de belofte van een telbare wereld.